نوع مقاله : مشاوره
تأثیر سن والدین در تربیت فرزندان
تربیت فرزندان، یکی از دغدغه‌های پدر و مادرها در شرایط زندگی امروزه است. والدین در این امر، حساس‌تر از گذشته شده‌اند و تلاش می‌کنند مهارت‌های زندگی، آداب معاشرت، نظم و مسئولیت‌پذیری را در فرزندان خود تقویت کنند و افراد مؤثری را به جامعه تحویل دهند؛ اما آیا سن والدین نیز در مهارت‌های اجتماعی و فردی کودکان تأثیر دارد؟ آیا فاصلۀ سنی کم و زیاد بین والدین و فرزندان، تفاوتی در شکل‌گیری شخصیت کودک ایجاد می‌کند. امروزه با توجه به پی‌آمد‌های جامعۀ مدرن، خانواده‌ها کوچک‌تر و سن فرزندآوری بیشتر شده است. والدینی که اولین تجربۀ بارداری را دارند، افزایش پیدا کرده‌اند. سن والدین در ابتدا چندان مهم به نظر نمی‌رسد؛ در حالی که در سلامت فرزندان و والدین نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.
پی‌آمد‌های بارداری در سنین بالا
کارشناسان اغلب دربارۀ بارداری در سنین پایین هشدار داده‌اند؛ علاوه بر این تحقیقات نشان می‌دهد که بارداری در سنین بالا، موجب بروز مشکلات عصب‌شناختی در کودکان می‌شود. در تحقیقی که به‌تازگی در آمریکا صورت گرفت، ۵۶ هزار کودک هشت‌ماهه، چهارساله و هفت‌ساله در زمینۀ توانایی‌های عصب‌شناختی آزمایش شدند. در تحقیق مذکور آزمایش‌هایی برای سنجش قدرت استدلال، حافظه، تمرکز در یادگیری، ادراک، صحبت‌کردن، خواندن و برخی مهارت‌های حرکتی بررسی شد. در این تحقیق کودکانی که پدران مُسن‌تری داشتند، جز در آزمایش‌های مربوط به مهارت‌های حرکتی، نمرات کمتری کسب کردند. نکتۀ جالب تحقیق این است کودکانی که مادران مُسن‌تری داشتند، از امتیازات بالاتری در زمینۀ مهارت‌های شناختی برخوردار بودند؛ بنابراین این باور که سن بالای پدر بر فرزند هیچ تأثیر مخربی نمی‌گذارد، نقض می‌شود. بارداری مادران در سنین بالاتر نیز، موجب نارسانی‌هایی هنگام تولد، وزن کم نوزاد و همچنین در مواردی، باعث زایمان زودرس می‌شود. البته این نارسایی‌ها، در مادران خیلی جوان نیز دیده می‌شود.
نقش سن والدین در تربیت فرزندان از بُعد روان‌شناسی
با توجه به وجود تفاوت‌های زیادی که میان مادران با سنین مختلف وجود دارد، نمی‌توان تفاوت زیادی در زمینۀ ابعاد روان‌شناسی میان آن‌ها قائل شد؛ زیرا مادرانی که سن بالاتری دارند، به دلیل درآمد و تحصیلات بالاتر، در دوران بارداری بیشتر رفتارهای‌شان را تحت کنترل دارند و با خطرهای کمتری روبه‌رو هستند. در هر حال سن و سال، آثار بالقوه‌ای بر سلامت والدین و فرزندان دارد؛ برای مثال بچه‌دارشدن در سنین پایین، امکان ابتلا به افسردگی را افزایش می‌دهد. بنا بر برخی پژوهش‌ها ۲۸ تا ۴۸ درصد از مادران جوان، از افسردگی رنج می‌برند و این بیماری در مادرانی که بیش از ۳۵ سال دارند نیز مشاهده می‌شود. بارداری در سنین بالاتر، به زنان فرصت تحصیل در مقاطع بالاتر و دست‌یابی به امنیت مالی می‌دهد؛ اما ممکن است همین زنان در بارداری، مشکلاتی نظیر پره‌اکلامپسی، فشار خون بالا در بارداری و دیابت را تجربه کنند. پره‌اکلامپسی یکی از عوارض دوران بارداری‌ست که تنها راه درمان آن، خارج‌کردن جنین و پایان‌دادن به حاملگی‌ست.
بهترین سن بارداری از نظر والدین
علاوه بر تأثیرات بیولوژیکی و عصب‌شناختی فرزندآوری در سنین بالاتر، شیوۀ تربیت نیز در این سنین متفاوت خواهد بود؛ برای مثال بعضی از تحقیقات نشان می‌دهد، والدینی که بالای ۴۰ سال دارند، معتقدند بهتر بود حداقل ۵ تا ۱۰ سال زودتر بچه‌دار شده بودند. بعضی از والدین هم از تولد فرزندشان در سنین مشابه رضایت دارند. یکی از دلایلی که والدین را به فرزندآوری در سنین بالا متمایل می‌کند، ثبات و آمادگی آنان از لحاظ عاطفی‌ست. افراد در سنین بالاتر، از اعتمادبه‌نفس بیشری برخوردار هستند و خودآگاهی بهتری از خویش پیدا کرده‌اند. همچنین از توانایی مالی بهتری برای حمایت از فرزندان‌شان برخوردار هستند و در برقراری ارتباط با فرزندشان می‌توانند بهتر عمل کنند. البته نباید فراموش کرد که تعدادی از این والدین، معتقدند بهتر بود در دهۀ سی‌اُم زندگی‌شان اقدام به بچه‌دارشدن می‌کردند؛ اما چرا؟
1. انرژی بیشتر
یکی از رایج‌ترین دغدغه‌های والدینی که مُسن‌تر هستند، عدم وجود انرژی کافی برای همراهی با فرزندان کوچک‌شان است. والدین مُسن در صورتی که هوشیارانه عمل نکنند، شاید به‌اندازۀ والدین جوان، روحیه و انرژی کافی را برای بازی و هم‌صحبتی با کودک‌شان نداشته باشند و این عامل، کودک را با بسیاری از آسیب‌های روحی مواجه می‌کند.
2. باروری و طول عمر
توانایی باروری، یکی دیگر از نگرانی‌های والدین مُسن است. این والدین نگران توانایی باروری خود در این سنین هستند و نگران هستند که نتوانند بچه‌های بیشتری داشته باشند. علاوه بر این، اختلاف سن زیاد میان والدین و فرزندان، پدر و مادرها را از بابت مرگ و تنهاماندن فرزندان نگران می‌کند.
۳. ثبات مالی و عاطفی
اکثر زوج‌ها، دهۀ سوم زندگی‌شان را بهترین زمان فرزندآوری تلقی می‌کنند و بر این باورند که در این دهه از عمر، والدین ثبات مالی و عاطفی بهتری دارند و مشکلاتی نظیر کمبود انرژی لازم برای همراهی فرزند، مشکلات باروری و در نتیجه تعداد فرزندان کمتر، دل‌نگرانی بابت اختلاف سنی، تنهاماندن فرزندان و... دیگر وجود ندارد.
تأثیر سن والدین بر رفتار فرزندان
در سال ۲۰۱۷، تحقیقی در نشریۀ آکادمی روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان آمریکا چاپ شد که به بررسی تاثیرات سن والدین بر پانزده‌هزار دوقلو پرداخته بود. در این پژوهش الگوهای رشد مربوط با رهبری، همکاری و مهارت‌های اجتماعی دوقلوها، بررسی شد. علاوه بر سن والدین، عوامل ژنتیکی و محیطی نیز در این تحقیق بررسی شدند. نتایج تحقیق نشان می‌داد که سن پدران، منجر به بروز تفاوت‌هایی در رشد اجتماعی فرزندان‌شان شده است. بچه‌هایی که پدران‌شان زیر ۲۵ سال یا بالای ۵۱ سال داشتند، در سنین کودکی مهارت‌های اجتماعی بهتری کسب کردند؛ اما در سنین نوجوانی، نسبت به هم‌سن و سال‌های خود که پدرانی میان‌سال داشتند، افت کردند. دکتر مگدلنا جنکا(Magdalena Janecka) که سرپرست این پژوهش بود، عنوان کرد: «نتایج تحقیقات ما نشان داد که سن والدین، می‌تواند تأثیراتی بر مهارت‌ها و توسعۀ فهم و ادراک فرزندان داشته باشد.» برای نمونه مشخص شد، کودکانی که پدران خیلی جوان یا خیلی پیر دارند، موقعیت‌های اجتماعی پرچالش‌تری را در قیاس با دیگر کودکان تجربه می‌کنند.
سخن پایانی
شاید بپرسید پس در چه سنی باید بچه‌دار شویم؟ عوامل متعددی در تربیت فرزندان نقش دارد؛ اما تأثیر خود والدین از عوامل دیگر بیشتر است. فارغ از نکاتی که در این زمینه مطرح شد، نمی‌توانیم از تفاوت‌های فردی و شخصی زوجین غافل شویم. همان‌طور که گفته شد، والدین جوان انرژی و حوصلۀ بیشتری در برخورد با فعالیت‌های فرزندشان دارند و از سوی دیگر، فرزندان آنان از مهارت‌های کمتری برخوردار هستند و خود والدین نیز، بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی هستند. از سوی دیگر والدین مُسن‌تر، با داشتن تجربه و دانش بیشتر، لزوماً در بهترین شرایط قرار ندارند و ممکن است فرزندان‌شان با مشکلات عصب‌شناختی متولد شوند. در هر حال تصمیم با خود والدین است که چه سنی را برای بچه‌دارشدن می‌پسندند و در این میان آنچه خیلی مهم است، توانایی والدین در مدیریت اوضاع و شرایط است. در هر سنی که هستید، باید با شناخت درست و دقیق وضعیت خود، نهایت از مزایای موجود استفاده کنید و سلامت خود و فرزندتان را تضمین نمایید. اگر تصمیم به بارداری در سنین بالا دارید، باید دانش و تجربۀ خود را که اهرم مهمی در تربیت و رشد کودک‌تان است، در نظر بگیرید. اگر هم می‌خواهید در سنین پایین بچه‌دار شوید، نهایت استفاده را از انرژی خود ببرید و سعی کنید مهارت‌های فرزند‌پروری را کسب کنید.
)