بهداشت دهان و دندان
(در آیینه حدیث
و علم پزشکى)
مولف: عباس عزیزى
ناشر: نبوغ / قم
تیراژ: 5000 نسخه
نوبت چاپ: اول
تاریخ چاپ: 1376

((دهان و اعضاى تشکیل دهنده آن یکى از اجزاى مهم صورت مى باشند و مهمترین عضو بدن در برقرارى روابط اجتماعى انسانها با یکدیگر مى باشد. صحبت کردن را مى توان مهمترین وسیله ارتباطى انسانها محسوب کرد و بدیهى است که دندانها نقش بسیار مهمى در این رابطه دارند. همچنین لبخند زیبایى که به سیماى هر فرد نقش مى بندد, مدیون همان دندانهاى زیبا مى باشد.
در دندانپزشکى, پیشگیرى اهمیت و ارزش خاصى دارد و آموزش موثر بهداشت دهان و دندان مى تواند بهترین و آسانترین راه براى تإمین سلامت دهان و دندان افراد جامعه باشد و آنچه امروز درمان مى شود, دیروز قابل پیشگیرى بود و نظر به اینکه هزینه درمانهاى دندانپزشکى بالا بوده و این سبب مى شود که عده کثیرى از اقشار کم درآمد از خدمات درمانى دندانپزشکى محروم باشند اما وسایل پیشگیرى از بیماریهاى دهان و دندان از قبیل مسواک, نخ دندان و خمیردندان بسیار ارزان و فراوان در دسترس همگان قرار گیرد و با توجه به این امر مى توان از هزینه هاى گزاف درمانهاى دندانپزشکى, اتلاف وقت نیروى انسانى و صرف بى مورد مواد و وسایل, جلوگیرى نمود. گام نخست در امر پیشگیرى از دو بیمارى اصلى دندانها یعنى پوسیدگى و بیمارى لثه, آگاهى مردم از ساختمان دندانها و بافتهاى اطراف آن مى باشد و اینکه چه عواملى سبب پوسیدگى در دندان یا بیمارى لثه مى گردد.
گام بعدى در پیشگیرى, اهمیت به دندانهاى شیرى مى باشد. متإسفانه اکثر والدین بر این عقیده هستند که دندانهاى شیرى به دلیل اینکه مى ریزند نیازى به درمان ندارند و باید به این نکته توجه داشت که اهمیت و ارزش دندانهاى شیرى کمتر از دندانهاى دائمى نیست ...))
آنچه خواندید بخشى از مقدمه دکتر تقى بینایى است که بر این کتاب نگاشته است. مولف نیز در مقدمه خویش بر این کتاب به سفارش اکید پیامبر اسلام(ص) نسبت به رعایت نظافت و پاکیزگى اشاره مى کند که فرمود: الطهور نصف الایمان ((پاکى نیمى از ایمان است)). یا ((النظافه من الایمان و الایمان فى الجنه)). پاکیزگى جزئى از ایمان است و ایمان است که انسان را به بهشت رهبرى مى کند.
موضوع ((بهداشت دهان و دندان)) که مولف محترم با کاوش در متون روایى و سیره معصومان (علیهم السلام) جوانب آن را مورد بررسى قرار داده است, موضوعى جدى و قابل توجه در امر سلامت انسان است. دقت در روایات و حکایاتى که در این کتاب آمده است ما را به این نکته آگاه مى کند که با آنکه آرمان پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) هدایت بشر و به اوج رساندن ارزشهاى اخلاقى و انسانى است, در عین حال از مسایل فردى و جزیى نیز فروگذارى نکرده اند.
یکى از وجوه اهتمام پیامبر اکرم(ص) در حرکت دادن جامعه به سوى مدنیت و تعالى مادى, سفارش اکید آن حضرت به مسواک زدن بوده است. همه شنیده ایم که آن بزرگوار فرمود:
((لو لا اشق على امتى لامرتهم بالسواک مع کل وضوء)).
اگر مشقت امتم نبود به آنان فرمان مى دادم که در هر وضویى مسواک کنند.
(سنن بیهقى, ج1, ص35)
در کتاب ((بهداشت دهان و دندان)) 110 حدیث از پیشوایان دین گرد آمده است که در هر کدام بر مسواک زدن و اهمیت و خواص شیوه آن و نتایج این عمل تإکید شده است.
در فصل اول کتاب, ((اهمیت مسواک)) از لابه لاى متون روایى طرح شده است که به چند حدیث از این میان اشاره مى کنیم.
قال رسول الله(ص): ((ما زال جبرئیل یوصینى بالسواک حتى ظننت انه سیجعله فریضه)).
جبرئیل همواره مرا به مسواک سفارش مى کرد تا جایى که گمان کردم آن را واجب خواهد ساخت.
(بحار, ج 76, ص 126)
قال امیرالمومنین(ع): ((السواک مـرضاه لله و سنه النبى و مطیبه للفم.))
مسواک زدن سبب جلب رضایت و خشنودى خداوند و اجراى سنت پیغمبر است و وسیله خوشبویى دهان و دندان است.
(مکارم الاخلاق, ص51)
قال رسول الله(ص): ((ان من حق الضیف ان یعد له الخلال.))
از حقوق مهمان این است که میزبان برایش خلال دندان مهیا کند.
(المحاسن, ص564)
در فصل دوم اسرار مسواک و در برخى موارد آثار مسواک در آینه اخبار و روایات مورد بررسى قرار گرفته است.
در فصل سوم روایاتى در باب آثار روحى و معنوى مسواک ذکر شده است.
در فصل چهارم آثار بهداشتى و سلامتى مسواک که در روایات یاد شده آمده است که کاملترین و جامعترین این احادیث, حدیثى است از امام صادق(ع) که فرمود:
((فى السواک اثنتاعشره خصله, هو من السنه و مطهره للفم و مجلاه للبصر یرضى الرحمن و یبیض الاسنان و یذهب بالصفر و یشد اللثه و یشهى الطعام و یذهب بالبلغم و یزید فى الحفظ و یضاعف الحسنات و تفرح به الملائکه)).
در مسواک زدن, دوازده فایده وجود دارد. از سنت پیامبر است, دهان را پاکیزه مى کند, وسیله روشنى چشمان است, باعث خشنودى خداوند است, دندانها را سفید مى کند, زردى دندان را مى برد, لثه ها را محکم مى سازد, اشتهاآور است, بلغم را مى برد, حافظه را زیاد مى کند, ثواب حسنات را دو برابر مى کند و فرشتگان را خشنود مى سازد.
(میزان الحکم, ج4, ص598)

فصل پنجم به بیان سیره رسول خدا(ص) و کیفیت مسواک زدن ایشان اختصاص یافته است. درفصل هفتم, آداب مسواک زدن با بهره گیرى از روایات معصومان(ع) بیان شده است.
کراهت مسواک با آب گرم ـ به سبب فاسد کردن دندانها ـ ضرورت مسواک زدن دندانها به صورت عرضى و نه طولى و زیان آشامیدن آب سرد پس از آب گرم از اهم مطالب این بخش است.
بخش دوم کتاب به توصیه هاى پزشکى اختصاص یافته است.
در فصل نخست از بخش دوم, وسایل پاک کننده دهان و دندان تشریح شده است. این وسایل عبارتند از: 1ـ مسواک 2ـ خلال 3ـ نخ دندان 4ـ مضمضه کردن.
در فصل دوم و سوم به ترتیب وسایل کمکى براى تإمین سلامتى دهان و دندان و ساختمان دندان مورد مطالعه قرار گرفته است.
در فصل چهارم با بیماریهاى پوسیدگى دندان و در فصل پنجم با بیماریهاى لثه آشنا مى شویم.
مولف محترم در بخش دوم این کتاب از تازه ترین مطالب علمى دندانپزشکى بهره جسته و بسیارى از نکات دقیق علم دندانپزشکى را به زبانى ساده توضیح داده است.
با آرزوى توفیق براى نویسنده, چند توصیه مفید ایشان را در کتاب یادشده که براى بهداشت دهان و دنـدان آمـده است, نقـل مى کنیم:

1ـ حداقل در شبانه روز یعنى بعد از صرف صبحانه, ناهار و شام باید مسواک کرد. البته مسواک بعد از شام و قبل از خواب اهمیت بیشترى دارد.
2ـ باید بعد از صرف هر نوع ماده غذایى یا میوه, دهان و دندانها را به وسیله آب به خوبى شستشو داده و تمیز نمود.
3ـ مسواک هر شخص باید فقط مورد استفاده خود او قرار گیرد و دیگرى از آن استفاده نکند.
4ـ بعد از مسواک کردن خوب است مسواک در داخل لیوان طورى قرار گیرد که موهاى مسواک از لیوان بیرون بماند تا زود خشک شود.
5ـ مصرف خمیردندانهاى مختلف بهتر از مصرف فقط یک نوع خمیردندان است.
6ـ از شکستن اجسام سخت با دندان باید خوددارى کرد.
7ـ از خوردن آب یا غذاى داغ و خیلى سرد با هم یا به فاصله کوتاه از هم باید خوددارى شود.
8ـ خوردن مواد قندى و بخصوص مواد قنددار چسبنده مثل شکلات و آب نبات و مانند اینها براى دندان زیان بخش است.
9ـ از تحریک لثه به وسیله سنجاق یا چوب کبریت و غیره خوددارى شود.
10ـ دندانهاى مصنوعى همیشه باید تمیز نگه داشته شود.
11ـ از دندانهاى شیرى اطفال باید مراقبت شود.
12ـ زنان باردار باید به بهداشت دهان و دندان توجه بیشترى نمایند.
13ـ خوردن غذاهاى سرشار از کلسیم و فسفر مثل شبدر و فراورده هاى آن براى سلامت دندانها مفید مى باشد.
14ـ هنگام آشامیدن چاى بهتر است آن را با شکر شیرین کنیم و تا آن جا که ممکن است از خوردن قند و بخصوص جویدن قند موقع نوشیدن چاى خوددارى کنیم.
15ـ اساس حفظ سلامت دندانها, مسواک کردن صحیح و مرتب دندانها است. مسواک باید داراى موهاى کوتاه و از نظر زبرى و نرمى مناسب باشد.