گفتگو با خانم مرضیه حدیدچى

عصمت گیویان

هم قاضى,
هم مردى که به زن ستم مى کند,
و هـم زنـى که مـى نشینـد تـا به او ستـم شـود و از حقـوق خـویـش بـى خبـر است,
همه مجرم هستند

پیشتر, در نخستیـن سال انتشار مجله, گفتگوى مبسوطى را با سرکار خانم دباغ در باره زندگـى سیاسـى اجتماعى ایشان بـویژه حضـور فعال و چشمگیر در مبارزه علیه رژیـم وابسته گذشته و روزهایى که در نجف و پاریس در محضر امام خمینى بوده اند, در چند قسمت منتشر ساخته ایم.
آنچه اینک مى خـوانید با تـوجه به اینکه ایشان مسـوولیت نمایندگـى مجلـس شـوراى اسلامى را دارند و نیز از اعضاى اصلـى جمعیت زنان جمهورى اسلامى نیز مى باشند, عمدتا در باره وضعیت فرهنگى اجتماعى زنان و عملکرد مجلـس شوراى اسلامى در ایـن خصوص مى باشد. لازم به یادآورى است که ایـن گفتگو پیـش از تصویب دو طرح اخیر در مجلـس در بـاره ((ممنـوعیت استفـاده ابزارى از زنـان در مطبوعات)) و ((تفکیک مسایل پزشکـى زنان و مردان و انطباق آن با احکام شـرع)) صـورت گـرفته است. لذا در ایـن خصـوص پـرسشـى مطـرح نشـده است.

پیام زن: تحلیل شما از عملکـرد مجلـس شـوراى اسلامـى در دوره اخیر, پیـرامـون مصوبات خاص زنان و معضلات اجتماعى چیست؟
ـ در دوره هاى گذشته و در دوره پنجـم مجلـس شـوراى اسلامى, زحمات زیادى براى به تصـویب رسانیدن احکام مترقى اسلام کشیده شده است. خـواهران و بعضـى از برادران نماینده که واقف به مسایل و مشکلات زنان و خانـواده ها هستند و رسالتـى در ایـن خصـوص احساس مى کنند, تلاش خـود را کرده اند, اما در دوره پنجـم به دلایل خاصى که وجـود داشت ایـن رونـد سریعتر صـورت گرفت. فرمایشاتـى که مقام معظم رهبـرى در کهکیلـویه و بـویراحمد و همچنیـن در آذربایجان ایراد فرمـودند, به میزان قابل تـوجهى راهگشا بـوده است. آن سخنان, شاخص شد براى به وجود آمدن یک منشور کامل که هـم به نمایندگان دید روشنـى داد تا برخـى قـوانیـن را که قبلا طرح و بحث و تصویب هم شده بود را ترمیم کنند و هم قوانیـن کاملى با توجه به اوضاع و شرایط جامعه ارایه بدهند.
قوانینى که هر کدام با پـس زمینه فرهنگى مى تواند معضلات جامعه زنان را حل و فصل نماید. تصـویب قوانیـن مربـوط به اجرت المثل حمایت از زنان و کودکان بى سرپرست, خـدمت پاره وقت و قضیه بیمه کارگـران زن و پـرداخت مستمرى به بازمانـدگان زن و بازنشستگـى با 20 سال سابقه کار و محاسبه مهریه به نرخ روز نشان دهنده جایگاه بهتر و بارزتر مجلـس شـوراى اسلامـى از دوره هاى قبل, در خصـوص مسایل زنان است.

ـ پـس شما عملکرد مجلس را مثبت ارزیابى مى کنید, یعنى ایـن روند مى تواند وضعیت قانـونى جامعه را همان طـور که مقام معظم رهبرى ترسیـم کرده اند, نمایـش بدهد؟
ـ هم بله و هـم متإسفانه خیر. به دلیل تغییر دیدگاه مجلـس و تصـویب قـوانیـن جـدیـد و رویکرد به این مهم که قـوانیـن, نیاز به اصلاح و ضمانت اجرایـى دارد, عملکرد مجلـس را مثبت مـى بینـم اما با آنچه که خـواسته اسلام است, هنـوز فاصله داریـم. ظلمهایـى که در طـول تـاریخ, طبق فـرمایشـات رهبـر کبیـر انقلاب حضـرت امام(ره) به زن رفته است, آنقـدر معضل و مشکل بـراى ما ایجاد کرده است که کار در زمینه مسایل زنان نیاز به ساعتها و هفته ها کار کارشناسى دارد. ما هنوز هـم در رابطه با مسایل حقوقى و قضایى زنان در دادگاهها و بطـن جامعه مشکل داریـم.
حرکت مجلـس در تصـویب قوانیـن باید طبق رهنمودهاى حضرت امام(ره) و روشنگریهاى مقام رهبرى باشد و در دادگاهها هـم باید آن حساسیت لازم مشاهده شـود. به عنوان مثال همان شـروط و قـوانینـى که مجلـس تصـویب کـرده است و در سنـد ازدواج هـم گنجانده شـده, آیا موقع طلاق براى زنان, در نظر گرفته مـى شـود؟! چنـدیـن مـورد گزارش و یا حضـور در دادگاهها بـوده که متإسفانه آنچه که در مسایل خانـوادگى دیده شده, بى عدالتى به زن و در نظر نگرفتـن جایگاه و مقام مادرى او بوده است.
نکته دیگرى که شاید به مجلـس هـم برنگردد عدم اطلاع کافـى از حقـوق تـوسط زنان ماست. با گذشت 19 سال از انقلاب, هنـوز در جمهورى اسلامى, ما شاهد بى عدالتیهایى هستیـم که در اثر عدم آگاهى و شناخت لازم مسایل حقوقى, براى زنان صورت مى گیرد.
در دادگاههایى که قاضى باید طرف مظلـوم و ستمدیده را بگیرد, زنان ما در مقابل ستمگران و ظالمانـى که عنـوان همسر و پدر فرزندان آنان را یدک مـى کشند, اینها هستنـد که حقـوقشـان پـایمـال مـى شـود, عمـر و زنـدگیشـان هـدر مـى رود.
قضات ما باید تحقیق و تفحص کنند; باید شرایطـى که جامعه براى یک زن تنها و یک مادر لطمه دیـده از نظر عواطف و احساسات ایجاد مـى کنند را در نظر بگیرنـد. در تمامـى مـواردى که حضرت امام(ره) یا مقام معظم رهبرى خطبه ازدواج براى دختر و پسـرى خـواندنـد, شایـد به جـرإت بگویـم هیچ کجا, آن دو بزرگـوار وکیل داماد نشده اند, همه جا وکیل دختر (عروس) هستند, ایـن یعنى چه؟ براى قضات ما چه درسى در نهان دارد؟
مـن به عنـوان مادرى پیر به مسـوولان و دست اندرکاران مسایل قضا عرض مـى کنـم که حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبرى همیشه الگـوى ما بـوده اند و هستند و خـواهند بـود. باید با تإسـى از ایشان به حل معضلات و مشکلات جارى زنان پـرداخت. بایـد سعى کننند عدالت را همان گونه که اسلام مى خـواهد در مورد زنان اجرا کنند. باید پشتوانه و حامى ستمدیده باشند.
بایـد مـدافع زنانـى باشنـد که بـراى حفظ کیان خانـواده و تربیت نسل فردا تلاش مى کنند. زنان ستمدیده را در تنگناهاى قانـونى, اسیر و محدود نکنند. ایـن زنان همانانى هستند که امام(ره) فرمودند, انقلاب مرهون تلاشهاى آنان است. زنان کشـور ایران اسلامى بایـد معناى عدالت اسلامـى را در دادگاههاى نظام به چشـم ببیننـد.
چـرا که ایـن زنان در کلیه مـواقع و مـواردى که نظام و انقلاب نیاز به یاورى و همدلى آنان داشته, دریغ نـورزیده اند; در زمان جنگ و دفاع مقدس بیشتریـن ایثار ممکن را چه در کمک به جبهه هاى جنگ, چه در دلگرم نگه داشتـن نیروهاى رزمنده به خـرج دادنـد. ما در مجلـس و آنان در مسنـد قضا بایـد به احقاق حقـوق زنان همت گماریـم. در انقلاب ما, براى اجراى عدالت اسلامى, خـونهاى پاکى ریخته شده, زنان ستمـدیده را به آن خـونهاى پاک وام دار و مسـوول, نگه داریـم. باعث بـدبینـى و دلسرى نشویم.

ـ علاوه بـر مـواردى که در مـورد مشکلات زنان در دادگاهها و بطـن جـامعه اشـاره کردید, بدون شک, مسایل قابل توجهى هـم از ایـن دست در حوزه انتخابیه شما, شهر همدان, هست که خـوب است ابتدا با خاص کردن آنها در خصوص مشکلات زنان و سپـس به مسایل کلى اشاراتى بفرمایید.
ـ مسایل و مشکلات زنان در دادگاههاى همـدان به دلیل بافت خاص فرهنگـى ـ مذهبـى به ایـن شکل و صـورت نیست, بلکه درد و معضل گاه عمیقتـر و متإثـر کننـده تـرى مشاهده مـى شـود. مسإله اعتیاد و قاچاق مـواد مخدر, آمار نگران کننده اى را در دادگاهها به خـود اختصاص داده است. و مشکل اعتیاد عمدتا به طلاق و جدایـى و از هم پاشیدگى کانون خانواده منجر مى شود. و آنجا هـم, باز زن, مظلوم واقع مى شود و مى ماند که شکایت به کجا ببرد؟
وقتـى که دادگاه و قاضـى, متهم به عدم تـوانایـى در اجراى قانـون هستند او چه کنـد؟ آیا او, آن زن لطمه دیـده, به نظام عدل اسلامى بـى اعتماد نمـى شـود؟ ذهنیت فـرزنـدان او نسبت به عدالت در اجتمـاع اسلامـى چطـور شکل خـواهـد گرفت؟
هم قاضـى, هـم مردى که به زن ستـم مى کند و حتـى همان زنى که مى نشیند تا به او ستـم شـود و ناآگاه و بـى خبر از حقـوقـش است, همه و همه مجرم هستنـد, و اینها مواردى است که در چارچوب قانون و مصوبه مجلـس نمى گنجد; به تعهد قاضى در برابر وجـدانـش, به حـدود اخلاقـى ساخته ذهـن مرد و تلاش و کسب آگاهـى زن بـرمـى گردد.
رسانه ها در جهت ایـن آگاهـى رسالت عمـده اى را به دوش دارند. فرهنگ جامعه باید به سمت تعالـى و رشد برود, به سمت تلاش و پـویایـى و کشف تازه ها. علماى ما هـم باید با گشـودن باب اجتهاد به مسایل جامعه عمیق تر فکر کنند و عمل کننـد. باید اسلام را که راهگشاى همه معضلات است به داخل جامعه بیاورنـد. نبایـد ظلـم را که مـى بیننـد سکـوت کننـد. مـردم به گـردن علمـا حق دارند.

ـ به مشکلات دیگر هم اشاره بفرمایید.
ـ همان طـور که گفتـم, مسإله اعتیاد در همدان قابل تـوجه و بررسى بیشتر است; مـورد بیکارى و نبـودن طرحهاى اشتغال زا جاى بحث و تجـدید نظر فراوان دارد. در استان همدان, از ابتـداى پیروزى انقلاب تاکنـون پروژه و طرحـى که براى اهالـى, منفعت زایـى و جذب سرمایه و اشتغال درازمدت داشته باشد, ایجاد نشـده است. در 9 سال بعد از پایان جنگ تحمیلى هـم به واسطه بى برنامگى و خرابى اوضاع, حرکتى که تغییـر اقتصـادى در زنـدگـى مـردم ایجـاد کنـد, صـورت نگــرفته است.
همـدان که گلـوگاه رفت و آمـدها و اعزام نیـروهاى رزمنـده بـوده و بمبارانهاى وحشتناک جنایتکاران بعثـى, لطمات فراوانى به آن وارد آورده است, روى سازندگـى را در دوران بعد از جنگ نـدیـده است. یعنـى ما شاهـد حـرکت تإثیرگذارى بـراى زدودن آثار ظلـم و ستـم بعثیان نبودیـم. پروژه ماشیـن سازى سینا و کارخانه ذوب آهـن, فقط در حد یک طرح بود و بـودجه ملـى براى ایـن کار در نظر گرفته نشد تا شاهـد تغییـرى در وضع منطقه بـاشیـم نه اینکه بـودجه اى استـانـى به آن اختصاص بـدهنـد. تلاش مـن و دیگـر نماینـدگان و مسـوولیـن استان ایـن است که با ایجاد پـروژه هاى اشتغال زا, هم استان را از ایـن بـن بست اقتصادى خارج کنیـم, هـم نرخ بالاى بیکارى را تعدیل دهیـم. با رونق اقتصادى, مسإله اوقات فراغت جوانان هـم تا حد زیادى تحت الشعاع قرار خـواهد گرفت و گرایـش به قاچاق و اعتیاد هـم رفته رفته برطرف خواهد شد ان شإالله.
مـورد دیگـر از مشکلات همـدان, مسـإله آب مـورد نیـاز کشـاورزى استـان است که کشاورزان را به شـدت در مضیقه قـرار داده است و عامل مهاجـرت و هجـوم آنها به شهرهاى اطراف مـى باشـد. در دوران سازندگـى به شهر همـدان و زیربنایـى که باید بـراى رشد اقتصادى ـ فـرهنگـى در نظر گرفته شـود, کمتـریـن تـوجهى نشـده است.
البته احـداث سدهاى خاکـى که مـوضـوع کارى جهادسازندگـى قرار گرفته است از آن جمله طرحهاست که هدف آن, جمعآورى آبهاى جارى و جلـوگیرى از هدر رفتـن آب است.
ان شإالله ایـن حـرکتها بتـوانـد گامـى در جهت ساختـن ایـران اسلامـى بـاشـد.
مـورد دیگرى که لزوم حل آن احساس مى شد, مسإله آگاهیهاى سیاسـى و حقـوقى زنان اهل خرد و اندیشه همدان است. با تـوجه به حضـور چشمگیر زنان همدان همراه دیگر اقشار جامعه در انتخابات ریاست جمهورى, ایـن باور در ما ریشه دوانیـد که بـراى تداوم ایـن حضـور باید پایگاهى را در نظر گرفت که ارتباط دو سـویه با زنان را در تمـامـى مـواقع و شـرایط داشته بـاشیـم. زنـان در لحظات حسـاس انقلاب حضـور داشته اند, باید که ایـن حضور اصیل هماهنگ بشـود. یکى از تصمیماتى که مى تـواند ایـن منظور را عملـى کند, تإسیـس شعبه اى از دفتر جمعیت زنان جمهورى اسلامى در همدان است, با ایـن هدف که به فرموده امام(ره) انقلاب ما مرهون حضور موثر زنان است. آنها بـایـد که مسلح به آگـاهیهاى سیـاسـى, اجتمـاعى و حقـوقـى بـاشنـد.

ـ شما مـوضع و دیـدگاه حضرت حجت الاسلام والمسلمیـن خاتمـى را در رابطه با مسایل زنان چگونه ارزیابى مى کنید؟
ـ همان طور که خودشان هـم گفتند ((ما قیم خانمها نیستیـم)), کارهایى مى تـواند براى خانمها صـورت بگیرد, اما خانمها خودشان باید بیایند و بخـواهند حقـوقشان احقاق شـود. ایشان نسبت به مسایل زنان بسیار روشـن و اصیل نگاه مـى کنند, همان طور که حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبرى مى اندیشیدند. همان طـور که اندیشه هاى ناب اسلام محمدى در مـورد زنان تحلیل مى کند. آقاى خاتمـى میدان را براى گرفتـن حق زنان باز گذاشته اند, منتهى بایـد از راه عقلانـى وارد شـونـد. دعواى ما سـر مسایل زنان, دعواى فمینیستها نیست. توصیه مـن به عزیزانم, به خانمها ایـن است که واقعا سرمایه گذارى کننـد, به طـور جـدى و با بـرنامه ریزى به حقـوق خـودشان آگـاهـى بیـابنـد تـا بتـواننـد حقـوق ضـایع شـده شـان را احقـاق کننـد.
تحصیل و کسب علـوم و فنـون عصـر حاضـر یکـى از بازوهاى قـوى در ایـن راه است.
بسیارى از زنان ما در شـرایط قبل و بعد از انقلاب بـا ایثـار و جـانفشانـى تلاش کردند و همه هم و غمشان به ثمر رساندن اصول انقلاب و شکوفایى آن بود, هـم اکنون هـم همان زنها که در ایـن راه از منافع شخصى و زندگیشان گذشتند باید بتـوانند انقلاب را در پستها و جـایگاههاى قـانـون گذارى و سیاست گذارى کلان حفظ کننـد. در ایـن شرایط, مسإله, حفظ انقلاب است. حالا باید با شناخت دقیق از معضلات جامعه و ترفندهاى جهانى که علیه اسلام صـورت مـى گیرد, آشنا شـوند و با مطالعات و حضـور گستـرده در صحنه هاى سیاسـى, اجتماعى و فرهنگـى جامعه, آن جامعه قانـونمنـد را ایجاد کننـد. آگاهانه و اصـولـى برخـورد کردن با مسایل, راه پیروزى را همـوار خواهد کرد.

ـ آغاز ایـن حـرکت و بیـدارى را از کجـا مـى دانیـد; خـانه یـا اجتمـاع؟
ـ طبق آنچه مقام معظم رهبـرى به آن اشـاره داشته انـد, عمـده مشکلات خـانمها در چارچـوب خانه خـودشان است. ما مشکل فرهنگـى داریـم. زنان در شرایطـى فرهنگ ساز جامعه بودند, پیـش قراول و آغازکننده هاى راهپیماییهاى میلیـونـى بـودنـد, چـرا نمى تـوانند و نباید زمام امـور را به دست گیرند؟ چرا نباید با تربیت اسلامـى و درست فـرزنـدانشـان نسلـى سـالـم و روشـن و آگـاه تحـویل جـامعه بـدهنــد؟
علت بـرخـوردها و رویاروییهاى نسل بعد از انقلاب با انقلاب در چیست؟ آیا تـربیت آگاهانه و اسلامـى بـوده است؟ آیا رسانه ها و دیگـر فـرهنگ سازان جامعه درست عمل کرده اند؟ آیا نهادهاى قانون گذارى و اجراى قانـون, درست عمل کرده اند؟ آیا همان فرهنگ ایثار, جهاد و شهادت که تـوسط زنان به گـوش پسران و همسران زمزمه مى شد, پژواکى در جامعه داشت؟

ـ فکر مى کنید مـواردى که بهتر است در خصـوص مسایل زنان در مجلـس شـوراى اسلامى طرح و پى گیرى شـود کدام است؟ آیا با ایـن دیدگاه که حل و فصل مسایل زنان باید از جـایگـاه ویژه اى بـرخـوردار بـاشـد, مـوافقید؟
ـ صد در صد موافقـم. جایگاه زن در جامعه اسلامى ما به طـور کامل به دلیل مشکلات فرهنگى ـ سلیقه اى که ذکر شد, مشخص نشده است و ایـن وظیفه علما و قانـون گذاران است که با اطلاع کافى از اسلام, آن اصـول را به جامعه منتقل کنند. معانى اصلى و اساسـى هنـوز بـازگـو نشـده است و تعریف نـدارد. زنان در جامعه ما در جـایگاه خـودشان, جایگاه و منزلت اسلامى شان قرار نگرفتند. حقوق زنان و راههاى احقاق آن بایـد پـى گیـرى شـود. در مـوانع حضـور مثبت اجتماعى شان بایـد بـازنگـرى شـود.
دیدگاههاى روشنگـرانه امام(ره) و مقام معظم رهبـرى بایـد تبییـن شـود. علما و قانون گذاران بهتر است با پیاده کردن اصول اسلام, آن جایگاه خاص زنان را تبییـن کننـد و حتما بایـد با نگاه ویژه اى به ایـن مهم پرداخته شـود. چرا که زنان در درگـاه الهى هـم جـایگـاه ویژه اى دارنـد, مـادران مقـام والایـى دارنـد.

ـ از گفته هاى شما ایـن طـور استنباط مـى شـود که ما در حد قانـونهاى اسلام مشکل نداریم; پیشنهاد شما در مرحله اجراى قوانیـن که به تصویب مجلس هم مى رسد چیست؟
قـوانیـن اسلام باید با دید کارشناسـى و آگاهانه اى در جامعه طرح و پیاده شـود.
اگـر مسوولیـن اجـرایى و مسـوولیـن قضایـى با همان نگاه و دیـدگاهـى که حضـرت امام(ره) و مقـام معظم رهبـرى و ریاست جمهورى به مشکلات و مسـایل زنان دارنـد, تـوجه کنند ما حقیقتا مشکل نخـواهیـم داشت. ما در حد قانـون اساسى و قضایى که برگرفته از قانون اسلام است مشکلى نداریـم, باید مجریان و قضات به درک و آگاهى والایى از اسلام برسند تا بتـوانند آن قـوانیـن را پیاده کنند. بنده آگاهى قضات را ضامـن اجراى درست قـوانیـن اسلام و قانون اساسى و قضایى کشـور جمهورى اسلامى ایران مى دانم.

ـ جایگاه فعلى زنان را در دستگاههاى اجرایى کشـور مطلوب مى دانید؟ آیا به حضور زنـان در زمینه اجـراى قـوانیـن به نفع خـودشـان, سـوق داده خـواهـد شــد؟
ـ ایـن مطلوب نبودن, علتهاى عمده اى دارد و به معناى عدم صلاحیت و توانایى زنان جامعه ما نیست. و همچنیـن به معناى فرار زنان ما از مسـوولیتهاى اجـرایـى هـم نیست. زنان ما باید با حضور موفق و مبتکر خـودشان در مسوولیتها بتـوانند ایـن اطمینان را به دیگر مسوولیـن بدهند که تـوانایى پذیرفتـن و مدیریت را دارند و به خوبى از عهده کارهاى محوله بر خواهند آمد و مسوولیـن هم با جسارت و شجاعت, ایـن میدان را از زنان قدرتمند و تواناى ما دریغ نکنند. زنان ما در جایگاههاى مختلف از جمله معاونتها و نمایندگى مجلـس لیاقت و خـوش فکرى و تـوانایى مدیریت را ثابت کرده اند. زنان در سمتهاى معاون وزیر در وزارتخانه, بسیار دلسـوزانه و متعهدانه برخورد مى کنند, و معاونیـن و مشاوران زن براى ریاست جمهورى هـم سابقه روشنـى را از خـود به جـا گذاشته انـد. بـا حضـور آگاهانه زنان در مسـوولیتهاى اجرایـى, دقت و حساسیت در برنامه ریزیها مشاهده خـواهـد شـد و بـدون شک به نفع آنان خواهد بـود. ان شإالله زنان ما بتـوانند در جهت رضاى خداوند سبحان قرار گیرند که بدون شک کمک به بندگان خداوند هـم خواهد بـود. موفقیت همه زنان غیور و انـدیشمنـد اسلامـى را از خـداونـد بزرگ خـواهـانم.

پیام زن: با تشکـر از وقتـى که در اوج کارهایتان بـراى مجله در نظر گـرفتیـد.