مسجد,((مقاله وارده))
زنان و آداب حضور
((قسمت سوم))

خسرو تقدسى نیا

اجازه خـواستن زنان بـراى رفتـن به مسجـد در بعضـى از روایات آمـده, وقتـى زنان درخـواست اجازه براى رفتـن به مسجـد کردند آنان را منع نکنید. در سنـن ابـى داود تعدادى از ایـن روایـات ذکـر شـده است رسـول خـدا(ص) فـرمود:
((لا تمنعوا امإ الله مساجد الله)).(1) ((کنیزان خدا را از رفتـن به مساجـد خدا منع نکنید)).
و در حـدیث دیگـر نیز از آن حضـرت آمـده است:
((ائذنـوا للنسإ الـى المساجـد بـاللیل)).(2) ((به زنان بـراى رفتـن به مساجـد هنگام شب اذن دهید)).
در کتـاب کنزالعمـال نیز از رسـول خـدا(ص) آمـده است:
((اذا استإذنکـم نساوکـم باللیل الـى المسجـد فإذنـوا لهن)).(3) ((شب هنگام که زنـان تان بـراى رفتـن به مسجـد اجـازه مـى خـواهنـد, رخصت دهید)).
و نیز آن حضرت مى فرمایند:
((اذا استـإذنکـم الـى الصلاه فلا تمنعوهـن)).
وقتى زنان براى رفتـن به مسجد جهت اقامه نماز اجازه مى خواهند, بازشان ندارید)).
در صحیح بخارى و صحیح مسلـم نیز روایاتـى از پیامبر گرامـى به ایـن تعبیر آمـده است:
((اذا استإذنت إحدکـم امرإته الـى المسجـد فلا یمنعها)).(5) ((هرگاه همسر یکـى از شمـا بـراى رفتـن به مسجـد اذن خـواست مـانع نشـود)).
نیز آن حضرت مى فرمایند:
((لا تمنعوا النسإ حظوظهن مـن المساجد اذا استإذنوکـم)).(6) ((زنان وقتى از شما اجـازه مـى خـواهنـد, آنها را از بهره اشـان از مسـاجـد بـاز نـداریـد)).
مفاد این روایات ایـن است که زنان از فضایل و آثار معنـوى مسجـد محروم نشـونـد.
چنان چه زنان بتـوانند حجاب اسلامـى و شـوون زن مسلمان و پاک دامنى را رعایت کنند, افضل بـودن نمـاز در مسجـد بـراى زنـان هـم چـون مردان است.
پیشتر آوردیـم که دسته اى از روایات نیز زنان را از رفتـن به مسجد بازداشته اند و از کتابهاى روایى و فتاواى بعضـى از فقهاى شیعه و سنـى استفاده مـى شـود که براى زنان خواندن نماز در خانه از نماز خـواندن در مسجد فضیلت بیشتر دارد. نمونه هایى از ایـن روایـات و فتـاوا که مضمـون همه آنها یکى است اینهاست:
رسول خدا(ص) فرمود:
((صلاه المـرإه وحـدها فى بیتها کفضل صلاتها فـى الجمع خمسا و عشـریـن درجه)).(7) ((به تنهایى و درخانه نماز خـواندن زن, مثل نماز در جمع است در حالى که 25 درجه فضیلت دارد)).
باز از آن حضرت است:
((ان مساجـد النسإ البیـوت, و صلاه المرإه فـى بیتها افضل مـن صلاتها و صفتها و صلاتها فى صفتها إفضل من صلاتها فى صحـن دارها و صلاتها فـى صحـن دارها إفضل مـن صلاتها فـى سطح بیتها)).(8) ((بهتریـن مسجـد زنان خانه است; و نماز در خانه برتر از نماز او در ایـوان است; و نماز او در ایـوان بـرتـر از نمازش در حیاط خانه اش است; و نمـاز او در حیـاط خـانه بـرتـر از نمـازش بـرپشت بـام خانه است)).
امام صادق(ع) در این باره نیز فرمود:
((خیر مساجد نسائکـم البیوت)).(9) ((بهتریـن مساجد براى زنان شما خانه ها است)).
همچنین امام صادق(ع) فرمود:
((صلاه المـرإه فى مخـدعها افضل مـن صلاتها فى بیتها و صلاتها فـى بیتها افضل مـن صلاتها فـى الدار)).(10) ((نماز زن در اطاق عقبـى(پستـو) برتر از نماز او در اطاق جلـویـى است و نمـاز او در اطـاق نشیمـن بـرتـر از نمـازش در خانه اش است)).
ام سلمه از قول رسول خدا(ص) مى گوید:
((خیر مساجد النسإ قعر بیـوتهن)).(11) ((بهتریـن مساجـد براى زنان اطاقهاى عقب خانه هاى آنان است)).
رسول خدا(ص) به حضرت على(ع) فرمود:
((یا على! لیـس على النسإ جمعه و لا جماعه و لا اذان و لا اقامه)).(12) ((اى علـى! بـراى زنـان نمـاز جمعه و جمـاعت و اذان و اقامه نیست)).
از مجموع روایات گذشته مى تـوان ایـن گـونه استفاده کرد که خـواندن نماز در خانه نسبت به مسجد براى زنان بهتر است. اما با تإملى در ایـن گونه روایات درمى یابیـم که معمولا تلاش شده تا به نحوى به مسإله حجاب اسلامى اهمیت بدهند و به همیـن دلیل هم به نماز در خانه فضیلت داده اند.
اهمیت حفظ حجاب دیـن مبیـن اسلام به مسـإله حجـاب و عفـاف زنان جهت حفظ شخصیت و ارزش آنها اهمیت فـوق العاده اى قـائل شـده است.
خـداونـد در قرآن به زنان پیغمبر(ص) دستـورهاى خاصـى داده است تا ارزش و احترام آنان محفوظ بماند. از جمله مى فرماید:
((یا نسإ النبـى لستن کإحد مـن النسإ ان اتقیتـن فلاتخضعن بالقـول فیطمع الذى فـى قلبه مرض و قلـن قـولا معروفا)).(13) ((اى زنان پیامبر! شما مانند دیگر زنان نیستید, اگر تقوا پیشه کنید. لذا به نرمى سخـن نگویید تا آن که در قلبش مرض است طمع ورزد, و به گونه اى نیک سخـن گـویید.)) زینت زن اگر براى خـود و محرم او حفظ شـود پاداشى ارزنده نزد خدا براى او در نظر گرفته شده و زنان باید بکوشند تا با خویشتندارى به آن پاداش دست یابند و خدا خـواسته تا ارجمند باشند و جایگاه آنان برجا باشد. پس ایـن دستور فقط براى همسران و اهل بیت پیامبر(ص) نیست. وقتى زنان پیغمبـر(ص) بایـد در خانه بماننـد تا حـرمت آنان خـدشه دار نشـود دیگر زنان هـم چنیـن اند. اینجا که سفارش به خـوددارى از بیرون آمـدن از خانه کرده به دلیل حفظ شـوون اسلامـى است. اگر زنى بتـواند خـود را از دید نامحرم بپـوشاند و یا دیدگان خـویـش را از نگاه بیگانه فرو بندد, همان گـونه که امام خمینـى نیز فرمـوده نماز گزاردن او در مسجد بهتر است. همانطور که در زمان رسـول خدا(ص) زنها با حفظ حجاب و پـوشـش اسلامـى به نمـاز جمـاعت در مسجـد حضـور پیـدا مـى کـردند.
در آیه اى دیگر که نیز دلیل ایـن امر را حفظ پاکدامنـى و مصـونیت از آزار دیگران شمرده است:
((یا ایهاالنبـى قل لازواجک و بناتک و نسإ المـومنین یـدنیـن علیهن مـن جلابیبهن ذلک إدنى إن یعرفـن فلا یوذیـن)).(14) ((اى پیامبر! به زنان و دختران خود و به زنان و مـومنان بگـو که چادر خود را بـر خـود فرو پـوشنـد. ایـن مناسب تر است تا شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند)).
با تـوجه به اهمیت حفظ حجاب, بسیارى از فقها هـم از روایات ((منع خـروج زنان از خانه)), همین معنا را استنباط کرده اند.
امام خمینى در این زمینه مى فرماید:
((بـراى زنها نماز خـواندن در خانه, بلکه در صنـدوق خانه و اطاق عقب بهتـر است.
ولـى اگـر بتـوانند کاملا خـود را از نامحـرم حفظ کننـد بهتـر است در مسجـد نماز بخـواننـد. ))(15) مرحـوم محمـدتقـى مجلسـى در روضه المتقیـن در شـرح روایت امام صـادق(ع) که فـرمـود: ((خیـر مسـاجـد نسـائکـم البیـوت)) افزوده است:
((لانها اقرب الى عصمتهن و سترهـن)).(16) ((نماز خـواندن زنان در خانه به عصمت و عفاف آنان نزدیکتر است)).
در بـرخـى از روایات نیز آمـده است که زنان به منظور صیانت خـویـش و عدم تحـریک دیگـران هنگـام رفتـن به مسجـد از استعمـال بـوى خـوش اجتنـاب کننـد.
زینب یکـى از همسـران رسـول خـدا(ص) مـى گـویـد; پیـامبـر فـرمـود:
((اذا شهدت احـداکـن المسجـد فلا تمـس طیبـا)).
((هنگامـى که یکـى از شما زنان قصد مسجد کرد نباید از بـوى خـوش استفاده کند)).
در شإن نزول آیه اخیر نقل شـده که عده اى از افـراد بـر سـر راه ها مـى نشستنـد و زنان را مورد آزار و تعرض خـود قرار مى دادند. تـوضیح اینکه ((گروهى از منافقان, اوایل شب که هوا تاریک مى شد در کوچه ها و معابر مزاحـم زنانى که جهت اقامه نماز به مسجد مى رفتند مى شدند.
خداونـد ایـن آیه را نازل فرمـود و به رسـول خـدا(ص) دستـور داد که به همسران و دختران خویش و زنان مومنیـن بگوید که بدون جلباب و روسرى از خانه خارج نشوند)).
(17) بنابرایـن, عدم امنیت در جامعه و اهمیت و لزوم مصونیت زن از هرگونه تعدى و هتک, عامل مهمى در تإکید بر حفظ حجاب و دورى از در معرض قرار گرفتـن مـى باشـد.
واقعیتى که اینک نیز به وضـوح شاهدیـم. چنان که آیت الله مطهرى مى نویسد: ((ایـن دعا که در عصر ما امنیت نامـوسى کامل در جهان برقرار است و صاحبان نوامیـس باید از ایـن نظر خاطـرشان جمع باشـد یاوه اى بیـش نیست)).(18) عمـومیت روایات روایات زیادى وجـود دارد مبنـى بر اینکه مسجد متعلق به تمام مردم اعم از زن و مرد است.
واژه هایـى مانند مومـن و متقیـن, اختصاص به گروهـى ندارد و براى عمـوم مسلمانان است. رسول خدا(ص) فرموده است:
((المسجـد بیت کل مـومـن)).(19) ((مسجـد خـانه هـر مـومنى است)).
آن حضـرت در حـدیث دیگـرى مسجـد را خـانه همه متقیـن و پـرهیزکاران دانسته است:
((ان المسـاجـد بیـوت المتقیـن)).(20) ((مسـاجـد خـانه هـاى پـرهیزکاران است)).
حضـرت علـى(ع) در مـورد همسـایه مسجـد فـرمـوده است:
((لا صلاه لجار المسجد الا ان یکـون له عذر او به عله, فقیل: و مـن جار المسجـد یا امیرالمومنین؟ قال: مـن سمع الندإ)).(21) ((نماز همسایه مسجد ـ در خانه ـ نماز کامل و تمام نیست جز اینکه عذرى داشته بـاشـد. از حضـرت(ع) سـوال شـد که همسایه مسجـد چه کسـى است؟ فـرمـود: کسـى که صـداى اذان را بشنود)).
حضـور زنان در مسجد, احیاى شعائر الهى از آنجایى که مسجد یکـى از علایـم و شعایر دیـن مقدس اسلام شمرده مى شود در روایات تإکید و تشـویق فوق العاده اى نسبت به رفت و آمـد به مسـاجـد و حضـور مستمـر در آن صـورت گـرفته است.
چنـان که حضـرت امـام خمینـى در ایـن خصـوص مـى گـویند:
((در شرع مقـدس اسلام بسیار سفارش شـده است که نماز را در مسجـد بخـوانند و بهتر از همه مسجدها, مسجدالحرام است و بعد از آن مسجد پیغمبر(ص) و بعد مسجـد کـوفه و بعد از آن مسجد بیت المقدس و بعد از مسجد بیت المقدس, مسجـد جامع هر شهر و بعد از آن, مسجد محله و بعد از مسجد محله, مسجد بازار است)).(22) مسجد به فرموده رسـول گـرامـى اسلام(ص) خـانه خـدا(23), انـوار الهى(24), جـایگاه پیامبـران(25) و نیز بـوستان بهشتى(ع) شمرده شده است و از بهتریـن مصادیق شعایر الهى است. ارج نهادن به ایـن شعائر به فـرمـوده قـرآن نشـان دهنـده پـرهیزگارى است:
((و من یعظم شعائرالله فانها مـن تقـوى القلوب)).(26) ((و هر کـس شعایر الهى را بزرگ دارد, ایـن کـار نشـانه تقواى دلهاست)).
به همیـن خاطر است که خداوند در قرآن کریـم جلوگیرى کردن از یاد خدا در مسجد را ظلم شمرده و فرموده است:
((و من اظلـم ممـن منع مساجد الله ان یذکر فیها اسمه و سعى فى خرابها...)).(27) ((چه کسى ظالمتر و ستمکارتر از آن است که از بردن نام خدا در مسجد جلـوگیرى کند و در خراب کردن آن سعى و کوشش کند)).
علاوه بـر ایـن که احتـرام به مسجـد نشان از تقـوا است و بازداشتـن از ذکـر خـدا ستـم گرى شمرده شده, اگر کسى به مسجد احترام نکند و آن را سبک بشمارد در سخنى از امام صادق(ع) ملعون به شمار رفته است.
((ملعون, ملعون, مـن لـم یـوقر المسجد)).(28) و هـم چنیـن شکستـن حرمت مسجـد از گناهان کبیره است.
شهیـد محـراب حضـرت آیت الله دستغیب در کتاب ((گناهان کبیـره)) تحت عنـوان ((هتک مساجد)) آورده است:
((هر مکانـى که بـوسیله مسلمان و به نام مسجـد بنا شـود; شیعه باشـد یا از سایر فـرقه هاى اسلامـى, رعایت حـرمت آن واجب و اهانت و هتک آن; ماننـد خـراب کـردن یا آلـوده ساختـن آن به نجاست, گناه کبیره است نزد هر دیـن دارى, به طـورى که نزدش بـدیهى است که مسجد به حضرت آفریـدگار نسبت دارد. و ان المساجـدلله(29) و اهانت به آن اهانت به خـدا است)).(30) بر ایـن اساس, حضـور زنان در مساجـد براى انجام فرایض دینـى مصداق تعظیـم و بزرگداشت مساجـد است و محروم کردن آنان از ایـن فیض بزرگ نمـى تـوانـد به صـورت مطلق, امـرى مطلـوب بـاشـد.
پى نوشت ها:
1ـ سنـن ابى داود ج1, ص155, ح565 و 566 و 567.
2ـ همان, ح568.
3ـ کنزالعمال ج11, ص677, ح20872.
4ـ همان, ح20873.
5ـ صحیح بخـارى ج2, ص406, بـاب 555 و ;558 صحیح مسلم ج4, ص161.
6ـ صحیح مسلم ج4, ص161.
7ـ وسـائل الشیعه ج5, ص237, ح;6435 بحـارالانوار ج80, ص371, ح31.
8ـ من لا یحضره الفقیه ج1, ص374, ح1088.
9ـ وسـائل الشیعه ج5, ص237, ح6432 و ;6434 مـن لا یحضـره الفقیه ج1, ص238, ح;718 بحارالانوار ج80, ص371, ح32.
10ـ وسـائل ج5, ص236, ح;6431 مـن لا یحضـره الفقیه ج1, ص397, ح1179.
11ـ اعلام الساجد بإحکام المساجد, ص309.
12ـ بحارالانوار ج85, ص126.
13ـ احزاب, آیه 33.
14ـ احزاب, آیه 59.
15ـ رساله توضیح المسائل, مسإله 894.
16ـ روضه المتقیـن فـى شـرح مـن لایحضـره الفقیه, محمـد تقـى مجلسى, ج2, ص107.
17ـ مجمع البیـان ج4, ص370, تفسیـر قمـى ذیل آیه شـریفه.
18ـ رجـوع شـود به کتـاب ((مسـإله حجـاب)), مطهرى, مـرتضـى, صفحـات 45 ـ 50.
19ـ کنزالعمال ج7, ص650, ح20736.
20ـ همـان, ح20737 ; مستـدرک الـوسـائل ج3, ص359 و 554.
21ـ بحارالانوار ج83, ص379.
22ـ رساله توضیح المسائل, مسإله 893.
23ـ ((ان بیـوتـى فـى الارض المسـاجـد)) وسـایل ج1, ص268.
24ـ ((المساجـد انـوارالله)). کنزالعمال ج7, ص;448 مستـدرک الـوسـائل ج3, ص447.
25ـ ((المسـاجـد مجـالـس الانبیـإ.)) مستـدرک الـوسـائل ج3, ص313 و 359.
26ـ حج, آیه 32.
27ـ بقره, آیه 114.
28ـ جامع الاحادیث ج4, ص452.
29ـ جن, آیه 18.
30ـ گناهان کبیره ج2, ص414.