نگاهى به علل و عوارض اعتیاد و آثار آن بر خانواده
((قسمت دوم)) فـریبـا ابتهاج شیـرازى

 

 

اشاره:
در بخـش نخست ایـن نـوشتـار به ریشه یـابـى علل و عوامل اعتیـاد پـرداختیـم و بـراى آگاهـى از تإثیـرات اعتیاد بـر خانـواده و چگـونگى مقابله با آن به سراغ چند تـن از معتادان و خانواده هاى آنها در یکى از مراکز بازپرورى معتادان رفتیـم. و در ادامه پاى صحبت دکتر شبیرى روانپزشک, با سابقه چندیـن سال فعالیت در بخـش معتادان یکـى از بیمارستانهاى آلمان نشستیـم تا ضمـن آگاهـى از مشکلات روانـى معتادان, از آخرین تجارب بدست آمده در ایـن زمینه نیز مطلع شویـم. اینک ادامه بررسى بحث اعتیاد و تإثیرات آن در خانواده ها پیش روى شماست.
وقتـى که پـدر خـانـواده معتـاد مـى شــود!
یکى از محـورهاى اصلى تهیه ایـن گزارش ((اثرات وجـود پدر معتاد بر خانواده)) است.
از ایـن رو در تکمیل مصـاحبه اى که در بـاره علل روانـى اعتیـاد, اثرات آن بر خانـواده و راههاى مقابله, به عمل آمـد, ذکر نتیجه تحقیقـات اداره کل مطـالعات و پژوهشهاى ستـاد مبارزه بـا مـواد مخـدر ریاست جمهورى تحت عنـوان ((اثـرات اعتیـاد پـدر بـر نظام خـانـواده)) مفیـد به نظر رسیـد که مـى خـوانیـد:
((در یکصـد خانـواده مـورد مطالعه, فرزنـدان هر روز شاهـد ستیز والدیـن بـوده, از نظر دریافت مهر و عطوفت و نظارت و حمایت پدر در شرایط گیج کننده اى به سر مـى برند, زیرا پدر معتاد هنگام مصرف مواد مخدر و نشئگى حاصل از آن, بسیار خوش خلق و باعطوفت بـوده و نقـش نـوازشگریـش از حد مـى گذرد و هنگام خمارى و دیر شدن مصرف, چنان بى قرار و عصبى است که کمتریـن تـوجهى را به نیازهاى اساسى فرزندان ندارد. کودکانى که اسیر چنیـن شرایط و ساختار آسیب زایى هستند, در تفکر کودکانه خود به تدریج مىآموزند که بیـن مهرورزى و عطـوفت پدر و مصرف مـواد مخدر رابطه اى وجـود دارد. همچنان که میان سردى و خشـونت او و عدم مصرف مواد مخدر. در نتیجه همـواره در تفکـر خود, ماده مخـدر را روزنه اى به سـوى محبت و صفات خـوب انسانى مى پندارند و احتمالا چنین
تصـورى احساس خـوش بینـى نسبت به مصرف مـواد مخـدر در ایـن قبیل کودکان را ایجاد مى کند.
دیگر اینکه بر فضاى ایـن خانواده همواره نگرانى و تشویـش حاکـم است, زیرا هر لحظه بیـم دستگیرى پـدر وجـود دارد. رفت و آمدهاى نامنظم پدر و معاشرتهاى مشکـوک بر نگرانیها مـى افزاید و به جاى اینکه پدر نقـش حمایتى خود را ایفا کند, خـود به حمایت شـونده اى مبدل مى گردد. همچنیـن به جاى اینکه بر امور منزل نظارت و کنترل داشته بـاشـد, خـود مـورد نظارت و کنتـرل قـرار مـى گیرد.
در بسیارى از موارد نقـش نانآورى پدر به گونه اى عکـس تغییر جهت مـى دهد; یعنى به جاى آنکه دست پر به خانه بازگردد, گاهى با دست پر از خانه بیرون مـى رود و اجناس منزل را بـراى فروش و تإمیـن مـواد مخدر نابـود مـى کند. در ایـن شرایط پـدر با رفتار مشکـوک خـود, کج رفتارى را به فرزندان مىآموزد. او زشتى مصرف مواد مخدر را براى آنها از بیـن مـى بـرد و در محیط منزل دسترسـى به آن را براى فرزندان آسان مى سازد.
در ایـن حـال متـإسفانه بسیارى از فـرزنـدان خانـواده هاى پـدر معتـاد, در بزرگسالـى همان الگـوهاى خانـوادگـى خـویـش را احیا مى کنند.))(1)
ایـن تحقیق در پـایان چنـد پیشنهاد به نظام آمـوزشـى, سـازمـان بهزیستـى, دادگاههاى خانـواده و مـراکز پژوهشـى ارایه مـى دهـد:
1ـ ((از آنجا که جامعه ایران در روند تاریخى مـواد مخدر و بستر جغرافیایـى خـود به دلایل مختلف, مستعد اعتیادپرورى بـوده است و اعتیاد در برخـى بـرهه ها مـى تـوانسته به عنـوان یک بیمارى, خطر همه گیرى داشته باشد, لذا واکسیناسیون کـودکان سالـم جامعه امرى واجب است تا چنانچه در وضعیت آسیب زا قـرار گرفتنـد, آسیب پذیر و معتاد نشوند.
محتـواى ایـن واکسیناسیـون اجتماعى که مشخصا در ((خانـواده)) و ((نظام آمـوزشـى)) تحقق مـى یـابـد و لحـاظ آن به ایــن دو نهاد پیشنهاد مـى شـود شـامل کسب مهارتهاى زیر است:
ـ مهارت تصمیم گیرى بموقع و بجا
ـ جلـوگیـرى از بـروز کمـرویـى در کـودکان
ـ پرورش اعتماد به نفس در آنها
ـ پـرورش قـدرت جسارت در مخالفت کردن با پیشنهادهاى خلاف همسالان
2ـ به سازمان بهزیستـى پیشنهاد مى شـود به جاى جدا کردن فرزندان خـانـواده هاى پـدر معتـادى که عملا قـادر به ایفـاى نقشهاى خـود نیستنـد و سپـردن آنها به مـراکز شبانه روزى, آن دسته از پـدران معتادى که مـوفق به بازپرورى نشده اند را از خانواده جدا کرده و در مـراکز بـازپـرورى نگهدارى و به آنـان حـرفه و فنـون منـاسب آمـوخته شود. در عوض ((مادر)) به گـونه اى اساسـى حمایت شـود تا فـرزنـدان را در محیطـى منـاسب تـر نگهدارى نمـاید.

3ـ همسران داراى شوهر معتاد معمولا تلاش خـود را براى حفظ و بقاى نظام خانواده
به کار مـى بنـدنـد و در کنار آن تمام مسـاعى خـود را نیز بـراى بازپرورى و درمان شوهر مبذول مى نمایند. گاهى نیز آخریـن موجودى خـود یعنـى حلقه ازدواج را براى بقاى زندگـى مـى فروشند, اما در نهایت نـاامیـد از همه تلاشها به دادگـاه مـراجعه کـرده تــا به گسستگى ایـن زندگـى رنگ واقعى بخشیـده و فرزنـدان را در محیطـى سالـم تـر و مناسب تـر, دور از اثـرات تخـریبـى وجـود پـدر معتاد نگهدارى کنند. لذا به ایـن دادگاهها پیشنهاد مى شود ضمـن مراعات بیشتر حقـوق این دسته زنان, شرایط سهل ترى را براى ایـن جـدایـى فراهـم نمایند تا با حمایت قانـون, زن بتـواند بدون حضـور مخرب پـدر معتـاد به تـربیت فـرزنـدان بپردازد.
4ـ بـر اسـاس اطلاعاتـى که طـى چنـد سـال تحقیق و بـررســــى از خانـواده هاى پـدر معتـاد به دست آمـده, به روشنـى مشخص شـده که بسیارى از خانواده هاى به ظاهر دست نخـورده ممکـن است در مقایسه با خانـواده هاى تک والـدى, تإثیر مخرب تـرى بر فرزنـدان بـر جاى گذارند. در ایـن قبیل خانواده ها ادامه زندگى زن و شـوهر اجبارى و همـراه با مشاجـره دایمـى است. زن و شـوهـر به جاى اینکه بـا یکـدیگـر ((زندگـى کنند)), در کنار هـم ((زنده انـد)) و به زحمت یکـدیگر را تحمل مـى کنند و فـرزنـدان آنها به جاى دریافت مهر و عطـوفت و نظارت و حمایت در شرایط گیج کننده اى به سر مـى برنـد که به آسیب پذیرى آنها مـى انجامد. لذا به پژوهشگران و مراکز پژوهـش پیشنهاد مـى شـود به جاى بـررسـى طلاق, به پژوهشهاى گوناگـون تحت موضوع کلى ((رضامندى خانواده ها)) پرداخته و همچنیـن در تحقیقات مربـوط به اعتیاد به جاى تکـرار مـوارد انتزاعى و بـررسـى فـرد معتاد جداى از ساختار اجتماعى و روابط خانوادگــى, به فــرهنگ پیشگیرى از اعتیاد توجه نمایند.))(2)

مسـوولان مـرکز بـازپـرورى معتـادان قـرچک چه مـى گـویند؟
بار دیگر راهى مرکز بازپرورى معتادان قرچک مى شـویـم و ایـن بار پاى صحبت مسوولان مرکز مى نشینیم.
آقاى ابـوالفضل صانعى, ریاست مرکز بازپرورى درگیر امور است. از فرصت استفاده کرده, ابتـدا با آقاى علیرضا خـوش طینت معاون مرکز سوالاتى را مطرح مى کنیم:
مى گویند چند ماه پیـش, ایـن مرکز بسیار شلوغتر بوده است. ظاهرا پـس از مصـوبه شهریور ماه مجمع تشخیص مصلحت نظام (شهریور 1377) که تغییراتى در نگاه به معتاد و اعتیاد داشته, وضعیت ایـن مرکز نیز تغییر یافته است.
بله, پیـش از آن معتادان به هـر حال مجـرم بـودنـد, اما حالا در صـورتـى که بـراى تـرک داوطلبـانه مـراجعه کننـد, مجـرم محسـوب نمى شـوند. قبلا هر کـس دستگیر مى شد, براى ترک به صورت اجبارى به مرکز تحـویل داده مـى شـد, حالا اصل بـر ایـن است که خـود افـراد بخـواهند و براى ترک قدم جلو بگذارند. لذا تا چند ماه پیـش گاه تا حدود 2000 نفر در ایـن مرکز بـودنـد, اما حالا حـدود 200 نفر مددجو داریم.

ایـن کـاهـش تعداد مـددجـو, خطـرى محسـوب نمـى شود؟
نه, حسـن این امر ایـن است که اغلب کسانى که حالا مـىآیند, خـود تمایل به تـرک دارنـد. البته در واقع خـانـواده هاى آنها بیشتـر تمایل به تـرک دارنـد, اما به هر حال خانـواده و فـرد معتاد به ایـن نقطه مشترک رسیده انـد که معتاد بایـد براى ترک, قـدم پیـش بگذارد.

ارتبـاط مـرکز بـا خـانـواده هـا چگونه است؟
مـددکاران مرکز با خانـواده ها ارتباط دارند و اطلاعات لازم را در اختیارشان مى گذارند. همان طـور که گفتـم خانواده ها بیشتر پى گیر هستنـد. مـراجعه و تلاش مـى کننـد بـا دریافت اطلاعات از پزشکـان, روانشناسـان و مـددکاران راه چـاره را دریابنـد و مانع بـازگشت مجدد فرد به اعتیاد شوند.

راههاى ترک به چه صورت است؟
به دو صـورت خشک و استفاده از داروى ترک انجام مـى شـود. ترک از طریق دارو تـوسط سه مرکز به صـورت سرپایـى و طـى دو هفته انجام مى گیرد و ترک بدون دارو در ایـن مرکز طـى یک ماه. البته بسیارى معتقـدنـد تـرک بـا دارو وابستگـى ایجـاد مـى کند.

ظاهـرا تـرک بـدون دارو نیز پـاسخ چنـدان مثبتـى نـداده و آمار بازگشت به اعتیاد بالاست؟
به دلایل مختلف متإسفانه با ایـن معضل روبه رو هستیـم. جامعه به علل گـوناگـون, از جمله اعمال و سـوابق افـراد معتاد مجبـور به واکنشهاى منفى است و طبیعتا ایـن واکنشها باعث منزوى شدن افراد معتـاد شـده و از آنجـا که اغلب درجه اعتمـاد به نفـس آنها نیز پـاییـن است, بـرخـوردهـا سبب بـازگشت به اعتیـاد مـى شـــــود.

با تـوجه به سالها سابقه کار در ایـن مـرکز, چه پیشنهادى بـراى رفع این مشکل دارید؟
یک راه حل بخصوص وجـود ندارد, چون اعتیاد خود زاییده علل مختلف است. در دنیـا نیز هنـوز به طـور مشخص راه حل قطعى پیـدا نشـده است. راه حلهایى مطرح مى شـود, ولى همه اینها در مراحل آزمـون و خطـا هستنـد و به طـور قطع مـوفقیت هیچ یک ثـابت نشــــده است.
اما آنچه به نظر مى رسد, ایـن است که به هر حال اعتیاد در شرایط و مراحلى باید جرم محسوب شود, چه در غیر ایـن صورت نمى تـوان آن را مهار کرد. مـورد دیگر اینکه وقتـى فـرد بـراى معالجه مراجعه مى کند یا پـس از دستگیرى به مرکز سپرده مى شـود, دست متخصصیـن و مسوولین مربوطه براى نگهداشتـن آنها باز باشد و هر گاه پزشک یا روانشنـاس صلاح دانستنـد, بیـرون برود.

متشکریـم! ظاهرا آقاى صانعى ریاست محترم مرکز هـم آمـدند. آقاى صـانعى! مـا در گفتگـو با آقـاى خـوش طینت اطلاعاتـى را در بـاره روشهاى تـرک, میزان بـازدهـى آنها, نقـش خانـواده و جـامعه کسب کـردیـم. نظر شمـا در ایـن خصوص چیست؟
در مـورد روشهاى تـرک و اینکه آیا فرد معتاد به روش سـرپایـى و درون خانـواده باشد یا مدتـى را جـدا در جایـى مانند ایـن مرکز بگذراند, حـدود 80% معتادان خـودشان اعتقاد دارنـد که بایـد در جایى محصور بسترى شوند و
هیچ ماده مخـدر کمکـى به آنها نـرسـد. خانـواده هاى معتادان نیز اغلب همیـن را مـى خـواهند, چـون از طرفـى شاهد رنجهاى دوره ترک نیستند و از طرف دیگر پـس از مـدتـى کشمکـش و تشنج در خانه, به قـول خـودشان نفـس راحتى مى کشند. براى فرد معتاد هـم که کسى در شـرایط سخت دوران ترک نمـى بینـدش بهتـر است. اما ایـن بخشـى از مسإله است. متإسفانه پـس از ترک, بـرخـورد جامعه, خانـواده و آشنـایان سهم مهمـى در بـازگشت وى به اعتیاد دارد. خـانـواده و جامعه به معتـاد اعتماد نـدارنـد. مثلا در مـورد اشتغال از خـود مى پرسند تا زمانى که فرد سالـم, تحصیل کرده و بیکار داریم, چطور ریسک کنیم و شغل موجود را به فردى با سابقه اعتیاد بدهیم. ایـن یک سوال منطقى است.
از سـوى دیگـر بحث اعتیـاد در جـامعه مـا به غیـر از زمینه هـاى اجتمـاعى, اقتصـادى و روانـى, جنبه هـاى سیاسـى نیز دارد. قـرار گرفتـن در مسیر تـرانزیت مـواد مخـدر, همسایگـى با افغانستان و تـوطئه هـاى مشهود دشمنـان در گستـرش مـــــــــــــــــــــواد مخـدر در ایـران به عنـوان نـوعى مقابله با انقلاب اسلامـى, ایـن مـوضـوع را در کشـور مـا پیچیـده تـر کرده است.
ما شاهد بودیـم که عاملیـن توزیع مواد مخدر حاضر بودند بسته هاى هروئین مجانـى به افراد ترک داده شده ایـن مرکز بدهند! یک بسته هروئیـن مجانى در مقابل دیدن برگه ترخیص مرکز. لذا عقیده داریم که مقـابله بـا اعتیـاد کـارى نیست که به تنهایــى از دست دولت برآید. ایـن امر, عزم ملـى مـى طلبـد, مانند کارى که در هشت سال دفاع مقـدس انجام دادیـم. مردم باید در جهادى ملـى شرکت کنند و سالها با ایـن دشمـن بجنگند, مرحله به مرحله پیـش بروند و خسته نشوند.
امـروز اعتیـاد منحصـر به طبقه یـا علل خــــاص نیست. اصلا طبقه نمـى شنـاسـد. از فقیـر و غنـى درگیـر آن شـده اند.

همیـن طـور که اشاره کـردیـد, مـردم در ایـن زمینه بـایـد نقـش تـاریخ ساز خـود را ایفا کننـد. بـى شک سازمانهاى غیـر دولتـى از اهـرمهاى مهم ایفـاى ایـن نقـش هستنـد و مـــــــــــــــــردم از طریق آنها مـى تـوانند به حرکت خـود انسجام و قـوت دهند. نظر شما چیست؟
بله, سازمانهاى غیر دولتى باید به طـور جدى وارد میدان شـوند و فـراتـر از تشکیل جلسات, کنفـرانسها و سمینار, مـردم را آمـوزش دهنـد. از طـریق افـراد متمـول, خانـواده هاى معتـادان را بـراى مبارزه با دیـو اعتیاد در خانه حمایت کنند. براى افرادى که ترک مـى کننـد شغل پیـدا کننـد. روانشنـاسـان از ایـن طـریق به مـدد خانـواده ها, افراد معتاد و کسانى که ترک کرده اند, بروند و دوره روان درمانى را تکمیل کنند.
البته براى ایجاد یا تقـویت سازمانهاى غیر دولتى, مردم باید از سوى ارگانهاى مسـوول راهنمایى بشـوند. اینکه امروز ما به معتاد به جاى ((مجرم)) به عنـوان ((بیمار)) نگاه مـى کنیـم, دستمان را بـراى ایـن قبیل فعالیتهاى مـردمـى باز مـى گذارد. بایـد همه به میدان بیایند و صحنه را مانند صحنه دفاع از کیان کشـور ببینند.
از شما متشکرم. موفق باشید.
سالـن انتظار و دیدار مـددجـویان ترک اعتیاد با خانـواده هایشان امـروز هـم شلـوغ و پـررفت و آمـد است. مادرى, همسـرى, پـدرى و خـواهرى ... اما آیا به جز عزم و اراده و مهربانـى عوامل دیگرى نیز لازم است؟
پـدر پیـرى کنار در خـروجـى مستإصل ایستـاده است. دوره درمـان فـرزنـدش پـایان نیـافته, امـا اصـرار دارد که به خـانه بـرود. نمـى داند به نداى عقلش پاسخ مثبت دهد یا به نداى دلـش در مقابل التماسهاى فـرزنـد. نگاه آکنـده از پـرسـش و دردش ما را بـدرقه مى کند ...

کـاهـش سـن اعتیـاد, تـا پـاییـن تـریـن مقـاطع تحصیلـــــــــى
طـى دهه هاى اخیر سـن اعتیاد نه تنها در ایران, بلکه در جهان به شـدت پـاییـن آمـده است و ایـن هشـدارى جـدى به خـانـواده هاست. بـر اسـاس گزارش مجله اصلاح و تـربیت,(3) دفتـر مشـــــــاوره و برنامه ریزى امور تربیتى وزارت آمـوزش و پرورش در سال تحصیلى 76 ـ 77 تـوانسته است با کمک عوامل اجرایى خـود در سطح کشور 87480 نفر دانـشآمـوز را شناسایى کند که در معرض خطر اعتیاد یا قاچاق مـواد مخـدر و سـوء استفـاده جنسـى قـرار دارنـد.
بـر اساس آمار مذکـور 47% آنان در مقطع ابتـدایـى, 32% در مقطع راهنمـایـى و 21% در مقطع متـوسطه مشغول تحصیل هستنـد.
ایـن ارقام نسبت به سال تحصیلى 75 ـ 76 رشدى حدود 112% را نشان مى دهد. به عبارت دیگر در سال تحصیلـى گذشته مجموع دانـشآمـوزان شنـاسـایـى شـده در ایـن خصـوص 41306 نفـر بـوده اند.(4)
انتشار ایـن آمار سوالاتى را برانگیخت; از جمله اینکه چرا هر چه مقطع تحصیلـى بالاتر رفته, آمار کاهـش یافته است؟ آیا این بدیـن دلیل نیست که دانـشآمـوزان مقطع ابتـدایـى در بیـان واقعیتها و مسایل درون خـانـواده صـادق تـرانـد و لذا شناسـایـى آنان تـوسط مشاوران به سهولت صـورت مى گیرد؟ به هر حال مشت نمونه خروار است و جـدول زیـر حـداقل شمایـى از وضعیت مـوجـود را نشان مـى دهـد:
آمار موجـود بنا بر جمعیت هر استان, مـوقعیت جغرافیایـى, فرهنگ خاص منطقه و ... تفاوت داشته و بیانگر میزان آلودگى بیـش از حد بـرخـى استـانها مـاننـد کـرمـان و خـراسان است.

مرزهاى خاکى کافى نیست!
همـوطـن! در بـرابـر اعتیـاد سـدهـاى ذهنـى بسـازیـــم!
به گفته کارشناسان و صاحبنظران, مهمتریـن عامل نابـودى و تخریب این سرزمین پس از جنگ تحمیلى, مواد مخدر بوده است و ایـن مسیرى است که دشمـن پـس از شکست در رویارویى نظامى براى مبارزه با ما دنبال مى کند.
ستاد مبارزه با مـواد مخدر اکنون پـس از سالها تجربه معتقد است که تداوم تـولید روزافزون مـواد مخدر در افغانستان, مجهز بـودن قاچـاقچیان مـواد مخـدر به انـواع سلاحهاى سنگیـن پیشـرفته, وضع جغرافیایى مناطق مرزى ایران و بسیارى مـوارد, طـى دو دهه گذشته مـوجب شـد تا قسمت اعظم تـوجه دولت در ارتباط بـا مـواد مخـدر, معطـوف به مبارزه انتظامـى و برخـورد قضایى و به تعبیرى مقابله با ورود و عرضه شـود. پیچیدگى باندهاى مخـوف قاچاق مـواد مخدر, گستردگى مرزها و کـویرى بـودن آنها ایـن امکان را به قاچاقچیان داده است تـا به رغم میلیاردها تومان سرمایه گذارى جمهورى اسلامى ایران, گاه بتوانند محموله هاى خود را از مرز عبـور داده و براى مصرف داخلى یا ترانزیت وارد کشور کنند. افزایـش میزان اعتیاد و شیـوع آن به رغم کشفیات و اقـدامات فزاینـده طـى سـالهاى گذشته تـوجه مسـوولان کشور را به ابعاد فرهنگى مبارزه در موازات ابعاد انتظامـى جلب کـرد. ایـن تـوجه در اولیـن گامها مـوجب شکل گیـرى تشکلهاى غیـر دولتـى و مـردمـى در قـالب جمعیت و انجمـن بــراى پیشگیـرى, درمان, بازتـوانـى و حمایت از قـربانیان اعتیاد شـده است. سـازمـانهاى غیـر دولتـى مبـارزه بـا اعتیـاد با شعار:

((همـوطـن! مرزهاى خاکى کافى نیست! در برابر اعتیاد سدهاى ذهنى بسـازیـم!)) پـا به میـدان گذارده انـد.
سـازمـانهاى غیـر دولتـى چه مـى گـویند؟
رهایـى جـامعه اسلامـى از اعتیاد در گـرو همت تمـامـى مسـوولان و دستگـاههاى ذىربط و تلاش آحـاد مـردم بـوده و نیاز به بسیج ملـى دارد. سازمانهاى غیر دولتى یا به عبارتى تشکلهاى مردمى با ایـن اعتقـاد وارد میـدان شـده انـد. ((جمعیت مبارزه بـا اعتیاد)) از جمله ایـن تشکلها, اهـداف خـود را چنیـن بیـان مـى کنند:
1ـ ایجاد نگـرش جـدیـد به مسإله اعتیاد به عنـوان بیمارى قابل درمان و نه جرم
2ـ تبدیل امر مبارزه با اعتیاد به نهضتـى ملـى و استفاده بهینه از امکانات موجود
3ـ ارایه آمـوزشهاى کافـى به خانـواده ها جهت پیشگیرى از اعتیاد فرزندان
4ـ پیشگیرى از ایجاد زمینه هاى روانـى ـ اجتماعى گرایـش جـوانان به مـواد مخدر, از طریق ایجاد امکانات فرهنگى, ورزشى و تفریحـى
5ـ کمک به خـانـواده هـاى آسیب دیـده از اعتیـاد و فـراهـم کـردن امکـانـات درمـانـى و بـازپـرورى و جـامعه پذیرى
6ـ ایجاد پایگاه اطلاع رسانى
7ـ جلب حمایت و همکارى فعالانه رهبران دینـى و سیاسـى, انجمنهاى حـرفه اى, خـانـواده هـاى معتـادان و سـازمـانهاى غیـر دولتــــى ایـن جمعیت در بروشورهایى که به چاپ رسانده, برخى از علل گرایش به اعتیـاد را به تـرتیب زیـر ذکـر کرده است:
ـ ناهنجاریهاى شخصیتـى (اختلال در منـش و رفتـار) در نـوجـوانان
ـ رفع عوارض دردهـاى جسمـانـى که اکثـرا ریشه هـاى روانــى دارد
ـ کـاهـش اضطـراب و مقـابله بـا عوامل نـامسـاعد محیطى
ـ ارتبـاط بـا افـراد و یـا گـروههاى معتاد
ـ جـدایـى پـدر و مـادر و تنشهاى خـانـوادگى
ـ مـادران دلسـرد, افسـرده, عصبـى و لجوج
ـ پـدران سختگیـر, پـرخـاشگـر, غیـر منطقـى و سلطه جـو
ـ خـانـواده پـرجمعیتـى که در آن بحـران عاطفـى وجود دارد
ـ محبت افراطى یا تفـریطـى پـدر و مادر که مـوجب وابستگـى و یا بـرعکـس احسـاس کمبـود شـدیـد عاطفـى و طـردشـدگـى مـى شـــــود
ـ تنبیه بدنى, فحاشى, توهیـن, تحقیر, طرد شدن و مقایسه کمبودها و نـارسـاییهاى فـرزنـد بـا داشته هـاى دیگران
ـ کنجکـاویهاى کـاذب و هیجـانـات دوران نـوجـوانى
ـ پاسخ به خـواسته هاى کاذب بـراى پذیرفته شـدن و تقلیـد از گروه جمعیت مبارزه بـا اعتیاد, همچنیـن عوارض اعتیاد در خانـواده را به شرح زیر عنوان مى کند:
ـ بروز خشونت در خانواده
ـ کودکآزارى
ـ همسرآزارى
ـ غفلت از فرزندان
ـ سـرایت اعتیـاد به سـایـر اعضـاى خـانواده
ـ ایجـاد مشکلات تحصیلـى و حتـى تـرک تحصیل بـراى بچه ها
ـ ایجاد اختلالات روانـى ماننـد افسردگـى و پرخاشگرى در خانـواده
ـ محـدودیت در ایجـاد روابط سـالـم خـارج از خـانواده
ـ افت سطح اقتصـادى و اجتمـاعى خـانواده
ـ بى کفایتى در سرپرستى
ـ طلاق (فیزیکـى یا عاطفـى). طبق آمـار 15% از طلاقها بـا اعتیاد رابطه مستقیم دارد.
ـ بـروز انـواع بزهکـارى در خـانواده.
این جمعیت راههاى ایمـن کردن فرزندان را در مقابل شیطان اعتیاد به شرح زیر بیان مى کند:
ـ ایجاد هماهنگـى و همفکـرى والـدیـن در امـر تـربیت فـرزنـدان
ـ آمـوزش در جهت تحکیـم و انسجام خانـواده هاى آرام و بدون تنـش
ـ ایجـاد محبت و تـوجه مثبت به فـرزندان
ـ آمـوزش مقـررات و رفتـارهـاى مثبت اجتماعى
ـ ایجـاد ارتبـاط گـرم و صمیمـانه بـا فـرزندان
ـ شناسایى تواناییهاى فردى و عدم انتظار بیـش از حد از فرزندان
ـ آمـوزش روشهاى مقابله با تنشها, هیجانات و نارساییهاى فردى و اجتماعى
ـ شناخت و آگاهـى از پـدیده اعتیاد و نشانه هاى مصرف مـواد مخدر
ـ نظارت بـر سـرگـرمیها, دوستـان و نحـوه گذران اوقـات فــراغت فرزندان.
((جمعیت آفتـاب)) بـا شعار ((عزم ملـى بـراى جــــامعه عارى از اعتیاد)) از دیگـر سازمانهاى غیـر دولتـى مبارزه با اعتیاد است که از سال گذشته پا گرفته و فعالیتهاى خـود را آغاز کـرده است. خانـم مهندس مرضیه صـدیقـى, نماینده مردم مشهد در مجلـس شـوراى اسلامـى دبیـر ایـن جمعیت است. وى به همـراه دو تـن دیگــــر از نمایندگان (دکتـر شیرازیان و خانـم مهنـدس جلـودارزاده) اولیـن گـامها را بـراى بنیـان نهادن ایـن جمعیت بـرداشته اند.
خانـم صدیقـى در مـورد انگیزه تشکیل ((جمعیت آفتاب)) مـى گـوید:
((در گفتگـو با مردم و مـوکلیـن, بیشتر مشکلات و مراجعات, یعنـى حـدود 70% آنها به مسایل اعتیاد بازمـى گشت. یا شـوهـر معتاد یا فرزند زندانـى و ... بـویژه در نشستها و مراجعات زنان در مناطق حاشیه شهرها و روستاها مسإله اعتیاد, رإس سایر مشکلات مـردمـى بـود. لذا به فکـر افتادیـم کارى در ایـن زمینه انجام دهیـم.)) ایشان با اشاره به اینکه در اولین اقدام ایـن معضل را در دستور کار کمیسیـون زنان, خانـواده و جـوانان قرار داده اند, مى گـوید:
((در مرحله بعد نشستهایى با مسـوولیـن سازمان بهزیستـى , سازمان زندانها و دیگرارگانهاى ذیربط داشتیم و به ایـن نتیجه رسیـدیـم که نماینـدگان مجلـس هر یک در حـوزه انتخابیه خود باید به معضل اعتیاد تـوجه ویژه نمایند.))
وى با اشاره به گزارشـى که سال گذشته تقـدیـم رئیـس جمهور شـد, مـى گـوید: ((در ایـن گزارش تإکید کردیـم که دولت به تنهایى در زمینه اعتیاد نمى تـواند مـوفق شـود و باید سازمانهاى غیر دولتى در سطـوح اجرایى وارد عمل شـوند, زیرا اعتیاد مـوضـوع پیچیده اى است. خـوشبختانه آقاى رییـس جمهور پـى نـوشت بسیار عالى بر ایـن گزارش داشتند و دستـور دادند در راستاى ایجاد و تقـویت حرکتهاى مـردمـى همه گـونه کمکـى صـورت گیـرد.))
وى افزود: ((به دنبال آن آقاى فلاح (مسـوول ستاد مبارزه با مواد مخدر) در جلسه غیر علنى مجلـس شـوراى اسلامى حضـور یافت و مسایل مربـوط به اعتیاد را براى نمایندگان بیان کرد. آقاى فلاح بعد از جلسه گفت: دیشب بعد از ده سـال که در ایـن ستـاد مشغول به کـار هستـم, خواب راحتى کردم, چون بیان مطالب مربـوط به اعتیاد براى نمایندگان مى تـواند برنامه ریزیهاى ملـى را در پـى داشته باشد و از ابعاد مختلف منجـر به اقـدامـات مـوثـر شـود.))
خانـم صدیقى در مـورد برنامه هاى ((جمعیت آفتاب)) مى گـوید: ((در رإس امـور, بـرنـامه هـاى آمـوزشـى قـرار دارد. صـــــــد پزشک آمـوزش داده مـى شـوند تا با کمک روانپزشکان به صـورت تعاونى یا خصـوصى در کلینیکهاى تـرک خصـوصـى به یارى معتادان بشتابنـد.)) وى تإکید مى کند: ((نکته مهم ایـن است که ترک جسمانى مـى تـواند ظرف یک هفته صـورت گیرد, اما ترک روحى و روانى چهار تا شـش ماه به طـول مـى انجامد. لذا در حـوزه آموزش طرح آمـوزش خانـواده هاى زنـدانیان معتاد, خانـواده هاى معتادان بازپرورى شـده و معتادان در حال ترک در اولـویت هستنـد. این خانـواده ها ضـربه پذیرتـریـن اقشار بـوده و بیـش از دیگران داراى پتانسیل آلودگى مى باشند.))
ایشان مى افزاید: ((همچنیـن در امر آموزش و پیشگیرى باید همواره در حال تحقیق و بررسـى باشیـم; بـراى گروههاى مختلف فـرهنگـى و فکـرى فعالیتهاى مناسب پیشگیرى را در نظر بگیـریـم و با مـراکز مشاوره در ارتباط باشیـم تا از طـریق آنها خـدمات لازم را ارایه دهیـم. ما بـرنامه حمایت معیشتـى از خـانـواده معتـادان را نیز دنبال مى کنیم. ))
خانـم مهندس صـدیقـى در خاتمه ابراز خرسندى کرد که براى اولیـن بار حمایت از سازمانهاى غیر دولتـى مبارزه با اعتیاد در بـودجه دیده شده است.
وى از همه کسانـى که دغدغه اعتیاد و انگیزه مبارزه با ایـن بلاى خانمانسـوز را دارنـد, دعوت کرد تا با عضـویت در ایـن جمعیت به طـور داوطلبـانه گـامـى در راه تحقق جـامعه اى عارى از اعتیــاد بردارند.

عزم ملى براى مبارزه با اعتیاد; زنان پیشگام شوند
جمهورى اسلامى ایران سالانه هفتصد میلیارد تـومان هزینه هاى آشکار و پنهان مبارزه با اعتیاد را پرداخته است. قرار گرفتـن در مسیر ترانزیت مواد مخدر به اروپا به عنوان سودآورتریـن مسیر, افزایش بیـش از دو برابر تولید ایـن مواد تـوسط طالبان در کشور همسایه که تإمین کننده 50% هروئین دنیا و 80% هـروئیـن اروپاست, رونـد رو به رشـد تغییـر زمینهاى زراعى به زمینهاى کشت خشخـــــاش در کشـورهاى تاجیکستان, قزاقستان و قرقیزستان, سرمایه گذارى دشمنان بـراى سـوء استفاده از وضع خـاص جغرافیایـى کشـور و به تبـاهـى کشانـدن جوانان از ایـن طـریق, وجـود مرزهاى طـولانـى که به رغم تقدیـم 2700 شهید در مبارزه با مـواد مخدر هنـوز بخشهایى از آن غیر قابل کنترل است و ... نشان مـى دهد که با وجـود تلاش بـى وقفه دولت, ایـن معضل رو به گسترش است و علاوه بـر آن تجربیات سالهاى گذشته نیز مـوید ایـن مطلب است که بـدون مشارکت جدى مردم و عزم ملـى معضل اعتیاد همچنان باقـى مانـده و رشـد خـواهـد کرد, مگر اینکه مـردم مشارکت کننـد و در ایـن میان حضـور و مشـارکت زنان مـى تـواند تإثیر بسزایـى داشته باشـد, زیرا در ایـن طریق زنان مى تـوانند ابتدا با کسب آگاهى, اطلاعات و آموزش لازم فرزندان خود را بیمه کنند و سپـس در مسیر تحقق عزم ملى به یارى خانـواده هاى گرفتار بشتابند.
زنان باید با زمینه هاى اجتماعى, فرهنگـى, روحـى و روانى گرایـش به اعتیاد آشنا شـوند; علایـم اعتیاد را بشناسند و راههاى مقابه با آن را فرا گیرند. در ایـن صورت بخـش مهمـى از پیشگیرى صـورت گرفته است.
اگـر بنشینیـم و همه توقعات خـود را متـوجه دولت نماییـم, کارى بیهوده و غیر منطقى انجام داده ایـم. هر کـس از پیچیدگى حل معضل اعتیاد در کشور آگاه باشد, منصفانه به ایـن حقیقت اذعان خـواهد کرد.
ما مسوول فرزندانمان هستیم و اگر جامعه اى سالـم مى خواهیم, باید در این حرکت شریک شویم.

برخى از نشانه هایى که مى تواند حاکى از استعمال مواد مخدر توسط فرزندان و اطرافیان شما باشد:
تغییر رنگ چهره مخصوصا لبها
چرت زدنهاى بى موقع و غیر معمولى
بـى علاقگـى به امـور درسـى و غیبتهاى غیـر مـوجه در مــــــدرسه
درخـواست مکـرر پـول از افـراد به بهانه هـــــــــــــاى مختلف
خیـره شـدن به یک نقطه و عکـس العملهاى همـراه با مکث و تـردیـد
کـاهـش اشتها و تمـایل بیشتـر به کشیـدن سیگـار و مصـرف چـــاى
حـالت خـوابآلـودگـى و افسـردگـى و عدم تحــــــــــــــــــرک
استعمال داروهاى خواب آور

توصیه هایى به خانواده ها شما والدین باید:
فرزندان خـود را نسبت به مظرات و عواقب ویرانگر مواد مخدر آگاه سازید. نسبت به چگـونگـى خـرج کـردن پـول فـرزنـدانتان تـوجه نماییـد. فرزندان خـود را در مقابله و مـواجهه با فشارهاى طبیعى زنـدگـى راهنمایى و یارى کنید.
از چگـونگـى دستیابـى و معاشـرت فـرزنـدان خـود با دیگران آگاه باشید. از تنها گذاشتـن فرزندان خود در منزل, بـویژه هنگامى که به میهمـانـى یـا مسـافـرت مـى رویـد جـدا خـوددارى کنید. با فرزندان خـود همدردى و به مشکلات آنان رسیدگى نموده و در صدد رفع آن برآیید.
فرزندان خود را با مسایل دینـى و مذهبـى, خصـوصا خـوانـدن نماز آشنا سازید که ایـن امـور عامل مهمـى است براى مصـون مانـدن از اعتیاد.
فرزندان خـود را تشویق کنید تا به انجام ورزشهاى سازنده و دیگر فعالیتهاى تفـریحـى سـالـم بپـردازنـد. سعى نماییـد بـا فـرزنـدان خـود رابطه دوستـانه و عاطفـى داشته باشید. با دادن آگاهیهاى لازم از سیگارى شـدن فرزندانتان جلـوگیرى کنید چـون آلـودگـى به سیگار راه را بـراى مصـرف مواد مخـدر همـواره مى سازد. با آرزوى رهایى هر چه زودتر جامعه جهانى از چنگال دیـو اعتیاد.

1ـ مجله اصلاح و تـربیت, ش41, خـرداد 77.
2ـ همان.
3ـ مجله اصلاح و تـربیت, ش49, بهمـن 77.
4ـ همان.