گزارشى از بخش خواهران مرکز پژوهشهاى اسلامى صدا و سیما قم

چند سالى است که ((مرکز پژوهشهاى اسلامى)) سازمان صدا و سیما خودى در شهر قم نشان مى دهد و آمد و شدها نشانگر آن است که پشت تابلوى این مرکز خبرهایى براى گفتن هست. لذا آشنایى با این مرکز و نحوه عملکرد و ارتباط آن با سازمان صدا و سیما و مهمتر از همه شیوه همکارى و فعالیت خواهران, دغدغه اى بود که ما را براى تهیه این گزارش مصمم تر کرد.
((مرکز پژوهشهاى اسلامى)) در جهت ارتقإ برنامه هاى صدا و سیما و استفاده بیشتر از نیروهاى مستعد حوزه و دانشگاه در سال 1374, بنا به حکم مقام معظم رهبرى تإسیس شد و به صلاحدید رئیس سازمان, کار خود را در قم آغاز کرد و بنا بر این شد که پیوند و رابطه اى قوى بین حوزه و دانشگاه ایجاد کند و از توان علمى و تحقیقاتى پژوهشى این دو منبع, کمال استفاده را بنماید. در حال حاضر این مرکز شعبه اى ندارد و دفتر آن در قم دایر مى باشد.

براى آشنایى هر چه بیشتر با این مرکز و اهداف آن ابتدا با حجت الاسلام آقاى محمدتقى سبحانى رییس مرکز, گفتگویى داشتیم و ضرورت ایجاد چنین مرکزى را از ایشان جویا شدیم.
ـ هر رسانه اى ویژگى خاص خود را دارد و کارکرد آن با دیگر رسانه ها متفاوت است . گرچه صدا و سیما در همه کشورها ساختار یکسانى دارد ولى از آن جایى که ما در ایران پذیرفته ایم حکومت دینى داریم, لذا صدا و سیماى ما نیز, باید تفاوتهایى با دیگر کشورها داشته باشد, پس در همین راستا سعى شده است بخش تحقیقات در زمینه اجزا و مفاهیم این رسانه فعال شود تا اصلاحات, شکل درستى پیدا کند. هدف کلى مرکز هم نشان دادن شاخصهاى اسلامى متناسب با فرهنگ ایرانى است. در حال حاضر کار ما روى قالبهاى جدید مفاهیم دینى است و پشتیبانى از این قالبها در شکل برنامه سازى. تلاش ما این است که به شکلى قالبها را مشخص کنیم که جذابیت تصویرى نیز داشته باشد, سپس این قالبها در بخش ارزیابى مورد بررسى قرار مى گیرد و بر اساس آنها آمارهایى تهیه مى شود و ما آن را به مسوولین سازمان در مرکز تهران ارجاع مى دهیم.

O به نظر شما برنامه هاى صدا و سیما خصوصا برنامه هایى که در ارتباط با زنان ساخته مى شود در چه حدى هستند؟
ـ درصدى از برنامه هاى صدا و سیما درست است. باید به صورت تدریجى کار فرهنگى روى این رسانه انجام شود, هم بر روى کار برنامه سازى و هم در کلیه الگوهاى اصیل. یکى از ویژگیهاى صدا و سیما, نقش فرهنگ سازى آن است که باید به مردم الگوهاى عملى ارائه دهد. الگوسازى براى چهره اجتماعى زنان نیز احتیاج به همکارى عمومى کلیه برنامه سازها با مرکزى مشخص دارد تا آنان با تمهیداتى خاص برنامه سازان را در نشان دادن چهره زن مطابق آنچه در معارف اسلامى آمده است, یارى دهند. حتى ما محتاج هستیم الگوهایى از زنان تاریخ اسلام ارائه دهیم.

O با این حساب در حال حاضر چهره زن در صدا و سیما را چگونه ارزیابى مى کنید؟
ـ زن در بخشهاى انسانى, اخلاقى و ارزشى با مرد برابر است ولى ایجاد نقشهاى برابر و مشابه براى زنان و همچنین جامعه مضر مى باشد. ما به مرد و زن به عنوان عناصرى مستقل نگاه نمى کنیم. همانطور که نظام اجتماعى خانواده در هسته اصلى کانون فعالیتهاى زن قرار دارد, ما نیز در اینجا ارتباط خانوادگى و نشان دادن درست آن را از سیاستهاى کارى خودمان مى دانیم.

O بخش خواهران این مرکز به چه انگیزه اى ایجاد شده است؟
ـ این بخش چهار سال پیش راه اندازى و آغاز به کار کرد. از آن جایى که زنان مسایل خودشان را بهتر مى فهمند و بیشتر ارزیابى مى کنند لذا تا جایى که امکان داشته باشد, حوزه فعالیت را در اختیار خانمها قرار مى دهیم و اگر ببینیم که پیشرفت در این واحد ثمربخش است, بخش جداگانه اى را به خواهران اختصاص خواهیم داد.

O کارآیى واحد خواهران چقدر است و آنان با چه سابقه کارى وارد مرکز مى شوند؟
ـ خواهرانى که ما در اینجا به کار مى گیریم باید حتما سه ویژگى اصلى داشته باشند, اول این که با یکى از حوزه هاى علوم دینى آشنا باشند و دوم این که با کار رسانه صدا و سیما آشنا باشند و در آخر با مسایل اجتماعى بیگانه نباشند. اگر کسى هر دو ویژگى اول را داشته باشد, ولى با مشکلات و مسایل اجتماعى آشنا نباشد, آن وقت این مشکل پیش مىآید که آیا بحث و محتواى قابل ارائه از طرف این فرد در جامعه قابل شناسایى هست یا نه. خواهرانى که با این پیش زمینه ها وارد مرکز شده اند, به کار نقد و ارزیابى مشغول مى شوند و گاهى هم تحقیقاتى متناسب با سرفصلهاى پیشنهادى ما انجام مى دهند. از آنجایى که بخش تإثیرگذار ما, برنامه سازى است لذا بزرگترین مشکل ما در بخش خواهران علاقه مند, عدم توانمندى آنان در این زمینه و ظرفیتهاى کم کار آنهاست.
مرکز در کل چهار مدیریت جداگانه را سازماندهى مى کند که مدیریتهاى پژوهشى, اطلاع رسانى, خدمات رسانه اى و نقد و ارزیابى از این جمله مى باشند. فعالیت خواهران نیز در همین بخش اخیر مى باشد و کار عمده آنان مربوط به نقد و بررسى تولیدات شبکه هاى رادیویى و تلویزیونى است. ما هم براى آشنایى با این خواهران و نحوه کارشان سرى به واحد خواهران ((مرکز پژوهشهاى اسلامى)) مى زنیم و از نزدیک پاى درد دل خانم ((شیده صادقى)) مسوول هماهنگى گروه نقد, مى نشینیم.

O خانم صادقى, فعالیت این بخش از چه زمانى شکل گرفت و در ابتدا محدود به چه فعالیتهایى بود؟
ـ ما کار خود را از سال 76 شروع کردیم و در آن زمان عمده فعالیتمان در زمینه کارهاى پژوهشى و تحقیق در باره موضوعات خاص زنان بود ولى در حال حاضر با گذشت زمان کار به شکل نقد و ارزشیابى براى صدا و سیما تغییر جهت داد.

O روند کارتان چگونه است و چه برنامه هایى را مورد بررسى قرار مى دهید؟
ـ ما در کل 15 نفر خانم هستیم که تا حد توان خود, تمام برنامه هاى رادیویى و تلویزیونى پنج شبکه را مورد نقد و بررسى قرار مى دهیم. حال مى خواهد برنامه فیلم و سریال باشد و یا تبلیغات بازرگانى, برنامه هاى مستند, علمى, اخبار و ... ابتدا نیز از طریق نشریات در جریان پخش و یا نوبت پخش آثار قرار مى گیریم و کارهاى قابل توجه را بین خواهران تقسیم مى کنیم و هر کس مشغول تماشاى برنامه در ساعتهاى خاص خودش مى شود و در نهایت گزارش کارى از آن برنامه به ما مى دهد و ما نیز آن را به مدیریت مربوطه ارجاع مى دهیم و آنها پس از بررسى کلى, ارزیابى را به تهران ارسال مى کنند.

O ملاک ارزشیابى شما چیست و ارزیابان این واحد چه تخصصهایى در این زمینه دارند؟
ـ ملاک ما تطبیق برنامه ها با ارزشهاى دینى و قوانین اسلامى است. البته کار بیشتر از لحاظ محتوایى مورد نظر است تا کار تکنیکى و مطالعه از زوایاى مختلفى چون صحنه, لباس, فضا, موسیقى و ... در حال حاضر نمى توانیم تمامى موارد را زیر پوشش نقد قرار دهیم. نقادان ما هم از آنجایى که تحصیلکرده حوزه و دانشگاه هستند, با دید بازى به مسایل نگاه مى کنند اما تخصصى در زمینه فیلم و سینما ندارند!

O نظرتان در مورد کارهاى صدا و سیما و خصوصا برنامه هاى مذهبى آن چیست؟
ـ در حال حاضر تحرکات جدیدى در سازمان صورت گرفته است که در جهت ارتقاى کیفیت و کمیت برنامه ها موثر است. در محرم امسال حجم برنامه هاى هنرى بیشتر شده, یعنى از نظر ما تکنیکهاى هنرى و قطعات نمایشى بیشترى پخش مى شود و برنامه ها فقط سخنرانى نیست. البته احتیاج به زمان زیادى است تا کار صدا و سیما به نقطه مطلوبى برسد ولى در مورد برنامه هاى اسلامى و مناسبتهاى ویژه به گمانم موضوعات متنوع تر شده است. ما نیز این برنامه ها را از لحاظ تاریخ اسلام و دیگر ملاکها مورد ارزیابى قرار مى دهیم.

O به نظر شما چهره و شخصیت زن به خوبى به مخاطبان ارائه مى شود؟
ـ تلاش این است که چهره زن به شکل مطلوبى ارائه شود. اما از دیدگاه شخصى من, چهره مطلوب زن آن طور که خواسته اسلام است, نشان داده نمى شود.
صدا و سیما باید زنان را در قالبهاى درخواستى اسلام نشان دهد و برنامه هایى در مورد خانه دارى, شوهردارى, تربیت فرزند, روابط اجتماعى و غیره تهیه کند. در شرایط موجود, ما ترکیبى از مسایل زنان مسلمان و زنان خارج از فرهنگ اسلام را به صورت مشترک به جامعه ارائه مى دهیم!

O آیا فکرى هم براى رشد و آموزش بیشتر ارزیابان خود داشته اید؟
ـ ما فقط با ((دفتر مطالعات زنان)) در تماس هستیم و از کلاسهاى آنان در مورد مسایل اجتماعى زنان و همچنین محصول مطالعات و تحقیقات آنها استفاده مى کنیم. کلاسهایى هم در رابطه با ساختار دراماتیک از سوى مرکز راه اندازى شده است که خواهران از آن استفاده مى کنند. اما در کل مى توانم بگویم نیروهاى این واحد با اخلاص کار مى کنند و نیت قربه الى الله آنها باعث شده است که مشکلات و کمبودها به چشمشان نیاید.
صحبتهاى خانم صادقى ما را راغب تر مى کند تا حتما با یکى از خانمهایى که دور میزى, در حال تحقیق و نگارش هستند, صحبتى داشته باشیم. در این میان قرعه به نام خانم ((زهرا متعلم)) درمىآید.

O انگیزه شما براى ورود به این مرکز چه بود و تا چه حدى شما را به خواسته هایتان نزدیک کرده است؟
ـ من در جامعه الزهرا مشغول بودم که توسط یکى از دوستان به این مرکز معرفى شدم. از آنجایى که در دروس حوزه, نسبت به این رسانه آگاهى موجود نیست, من هم در ابتدا اطلاعات خاصى نسبت به صدا و سیما نداشتم. بعدها کم کم بیشتر با تلویزیون و کار آن آشنا شدم و حال که دیدم نسبت به قبل عوض شده است, دیگر پاى هر برنامه اى نمى نشینم, بلکه این کار را به صورت گزینشى انجام مى دهم.

O کار در اینجا چه تإثیرى در زندگى و فعالیتهاى اجتماعى شما داشته است؟
ـ من مربى پرورشى هم هستم و همین باعث شده که برنامه هاى ((خانواده)) و ((سیماى مدرسه)) را با دقت نگاه کنم و در کارهاى مشاوره اى مدرسه از آنها استفاده کنم. در کل خواهران در اینجا با هم متفق القول هستند و همه روى برنامه هاى کار شده نظرات واحدى ارائه مى دهند و در آخر با مشورت و تصمیم گیرى نظر نهایى اعلام مى شود. به فرض خودمان پیشنهاد داده ایم که جداى از کار صدا و سیما, فیلمهاى سینمایى را هم مورد ارزشیابى قرار دهیم.
با ارزیابى کلى از مرکز چنین مشخص است که مسوولین صدا و سیما از این مرکز انتظاراتى دارند و توقع تولید فیلمنامه هاى مذهبى و ارزشى یکى از خواسته هاى آنان است. از آنجایى که نمى توان با تعلیم دادن مبانى هنر به متخصصین تاریخ اسلام و مسایل مذهبى, ناگهان از آنها هنرمند صاحب ذوق ساخت, لذا براى رسیدن به هدفى مشترک بر پایه مذهب و هنر, این مرکز دست به شناسایى برادران و خواهرانى زده است که در زمینه هاى هنرى فعالیت دارند و مى توانند استعدادهایشان را به نحوى در حیطه مذهب هم بارور کنند و با یک خطدهى اصولى به شناخت و درک عمیقى از محتوا و موضوع دست یابند.
همکارى آزاد برخى از هنرمندان و علاقه مندان به فیلم و مسایل اسلامى, با این مرکز و پرورش نیرویى هنرى در جهت تفکرات مذهبى باعث شد, مرکز پژوهشها در سال 1378 اقدام به افتتاح مرکزى ویژه این کار کند. مرکز جدید که ((خانه هنر و اندیشه)) نام گرفت عمده فعالیتش را بر روى کارگاه فیلنامه نویسى متمرکز کرد و در جهت ارتقاى سطح فکرى سازمان و شناسایى نیروهاى مستعد جامعه که وابستگى خاصى به مرکز صدا و سیما ندارند, مشغول به کار شد. البته قابل ذکر است که هفتاد درصد امکانات این خانه متعلق به افراد حوزوى است ولى سى درصد بقیه براى عموم مى باشد. گرچه خواهران سهم کمترى در خانه هنر و اندیشه دارند ولى از آنجایى که در خود شهر قم چند سالى بیشتر نیست که فعالیتهاى آموزشى در باب ادبیات فیلم رایج شده است لذا وجود همین اندک هم مایه خرسندى علاقه مندان است.
این خانه در چهار واحد عمده فیلمنامه, تولیدات تجربى, نقد و تحلیل فیلم و مباحث فکرى هنر فعالیت مى کند و از حضور اساتیدى چون ((مسعود فراستى)) منتقد سینما و ((منصور براهیمى)) استاد دانشگاه سینما و تئاتر بهره مى گیرد. همچنین نشستهاى تخصصى کارگاه نیز طى سه مبحث ((ساختار دراماتیک)), ((فیلمنامه اقتباسى)) و ((فیلمنامه نویسى حرفه اى)) توسط آقایان براهیمى, ناصر تقوایى و محسن دامادى, مسوول کانون فیلمنامه نویسان خانه سینما, با حضور علاقه مندان برگزار شده است.
علاوه بر این براى بالا بردن سطح اندیشه علاقه مندان به سینماى دینى, فیلمهاى مطرح این ژانر سینمایى با نامهاى ((رنگ خدا)), ((تولد یک پروانه)) و ((پسر مریم)) با حضور سازندگان آن در قم اکران شد و جلسات نقدى در همین زمینه ترتیب داده شد.
از دیگر امکانات این مرکز, کتابخانه اى با 1060 جلد کتاب در زمینه هاى عکاسى, طراحى, ادبیات نمایشى, مبانى نقد, فیلمنامه و رمان و مجلات سینمایى است. و مهمتر از همه وجود 600 حلقه فیلم در ژانرهاى مختلف سینمایى, فیلم کوتاه و مستند با دو اتاق مجزاى نمایش فیلم براى خواهران و برادران است که در اختیار اعضاى این خانه مى باشد. آقاى ((سیدابوالقاسم مهاجر)) مسوول بخش آموزش, در باره این کارگاه فیلمنامه نویسى مى گوید: ((کارگاه فیلمنامه نویسى داراى روش مباحثه اى و عملى در نگارش فیلمنامه و طرح است که افراد به فراخور حال و با توجه به دانش نظرى و تجربیات گذشته خود سعى مى کنند نوشته هاى یکدیگر را نقادى, تحلیل و تکمیل کرده و یا در شرایط خاصى به همراه هم مبادرت به نگارش فیلمنامه بنمایند.)) وى همچنین از استقبال کم خانمها نسبت به آقایان مى گوید و تإکید مى کند که حتما خواهران مباحث را جدىتر بگیرند تا بتوانند در آینده فیلمنامه هاى مذهبى قوى به سفارش صدا و سیما بنویسند.
از آنجایى که تا به حال خواهران, دو دوره کارگاه فیلمنامه نویسى و یک دوره آموزشى را پشت سر گذاشته اند; این بار به سراغ خواهران این خانه مى رویم تا با اهداف و اندیشه هاى آنها و بازده کاریشان بیشتر آشنا شویم. در ابتدا سر صحبت را با خانم ((اعظم کاظمى کیا)) باز مى کنیم. وى که با سابقه گذراندن دوره فیلمسازى در سینماى جوان, براى آموزش فیلمنامه نویسى وارد این مرکز شده است تا به قول خودش, استعدادهاى خویش را در این زمینه هم بیازماید, در باره سطح آموزش مى گوید: ((در ابتدا وضعیت کلاسهایمان خیلى خوب بود و استادمان آقاى امیدوار, برنامه ریزى دقیقى براى کار داشتند و ما کاملا به پایان کار خودمان خوشبین بودیم ولى از وقتى استاد عوض شده, چنین احساسى را از دست داده ایم و نمى دانیم نتیجه کار کلاس تا چه حدى براى خانه مهم است. به عنوان مثال ما براى برنامه هاى کمکآموزشى احتیاج به تماشاى فیلم و خواندن کتاب داریم که مسوولین این خانه نخواستند و یا نتوانستند به خانمها درست سرویس بدهند.))

خانم ((فاطمه علیمرادى)) با تجربیاتى در زمینه عکاسى و تصویربردارى, ارزیابى خود را از دوره هاى کارگاه فیلمنامه نویسى چنین جمع بندى مى کند:
ـ به نظرم نقدهایى که در جلسات روى آثار دیگران مى شد خیلى سازنده نبود و گاه حتى استاد نظر شخصى خود را ارائه مى داد و مى گفت اگر چنین بنویسید بهتر مى شود, که در آن صورت کل روند داستان فیلم تغییر مى کرد. عدم همکارى مسوولین خانه با اعضاى کارگاه هم از نکاتى بود که کاملا به چشم مىآمد, البته شاید تعمدى در این کار نبود ولى خواهران مشکلاتى داشتند که کسى به آنها توجه نمى کرد.

خانم ((طاهره بیات)) با پشت سر گذاشتن تمامى دوره هاى کارگاه, در مورد تبعیض گذاشتن بین خواهران و برادران براى استفاده از فیلم و کتاب, گلایه داشت و اینکه شاید در ظاهر همه امکانات برابر باشد ولى در عمل چنین چیزى نیست. وى در ادامه افزود: ((از آنجایى که اعضاى کارگاه به سه گروه الف, ب و ج تقسیم مى شوند و گروه ((الف)) حتما باید تحصیلات سینمایى و یا کار چاپ شده و یا پخش شده از سینما و تلویزیون داشته باشند, لذا تعداد خواهرانى که توانسته اند با توجه به محدودیتها چنین مراحلى را طى کنند, بسیار کم است, به همین علت خانه قبول نمى کند که گروه ((الف)) خواهران با تعداد عضو کمترى مشغول به کار شود و یا با گروه ((الف)) برادران ادغام شود تا خواهران هم بتوانند از تجربیات آنها استفاده کنند. مسإله دیگر در مورد سطح پایین آموزش و عدم بازاریابى در مراکز سینمایى تهران براى آثار نوشته شده است.))

گفتگو با خواهران ((مرکز پژوهشها)) و ((خانه هنر و اندیشه)) این واقعیت را عیان مى کند که همه چیز در آغاز راه است و احتیاج به سرمایه گذارى جدى در این زمینه مى باشد تا این خواهران علاقه مند استعداد و توانایى هاى خود را شکوفا کنند و پا به پاى مردان و حتى بلندتر از آنان در این راه گام بردارند.
در مجموع مى توان چنین برداشت کرد که ((مرکز پژوهشهاى اسلامى)) و واحد ((خانه هنر و اندیشه)) با توجه به اهدافى که دارند باید مسیر طولانى و پرپیچ و خمى را پشت سر بگذارند تا بتوانند تصویرى زیبا از آشتى هنر و دین ارائه نمایند و در آینده تمامى برنامه هاى مذهبى صدا و سیما را زیر پوشش خود قرار دهند.
آشنایى دین پژوهان با هنر سینما و هنرمندان با مقوله هاى مذهبى چیزى نیست که به این سرعت فراهم آید; لذا همکارى و همفکرى این دو قشر در راستاى ارائه هنر مذهبى و سینماى دینى, خواسته تمامى مردم است که امیدواریم این آرزو شکل عملى تر به خود بگیرد و صدا و سیما برنامه هاى مذهبى خود را با جذابیت تمام روى آنتن ببرد.