حرمت و حریم بزرگترها

حفظ جایگاه
علاقه به ((محبوبیت)) در وجود همه هست. هر کس دوست دارد مورد توجه و عنایت قرار گیرد و به جایگاه او در مجموعه هایى که به سر مى برد, احترام شود, چه در خانه, یا مدرسه, یا اداره و جامعه و ...
بخصوص کسانى که نسبت به دیگران خوبى کرده و زحمت کشیده اند, انتظار دارند زحماتشان مورد توجه و تقدیر قرار گیرد و اگر کسانى بر سر سفره آنان نشسته اند و نمک خورده اند, نمکدان نشکنند و بى مهرى و بى اعتنایى به صاحب حق و صاحب نعمت نکنند.
پدران و مادران و بزرگان فامیل و سالخوردگان یک خانه و خانواده, از همین رو توقع دارند که کوچکترها, فرزندان و نوه ها قدر آنان را بشناسند و در حقشان کوتاهى نکنند.
حرمت نهادن به ((سالمندان)), نشانه قدرشناسى است.
وقتى پدر و مادر, یا یکى از افراد فامیل به سن کهولت و پیرى مى رسند, هم مراقبت بیشترى لازم دارند, هم متوقع اند که در آن سنین از احترام بیشترى برخوردار باشند و ((جایگاه)) آنان در خانواده محفوظ بماند.
به همان اندازه که یک کودک, وقتى احساس کند در یک خانواده مورد بى مهرى است و جاى خوبى ندارد و به او اعتنایى نمى شود, گرفتار ((عقده حقارت)) مى شود, سالمندانى هم که احساس کنند اهل خانه, وجود آنان را براى خود مایه ((زحمت)) مى دانند و او را ((اضافى)) مى شمارند, دچار افسردگى و اندوه و زندگانى تلخ و مإیوسانه مى سازد.
پیران گاهى حساسیتهاى بیش از حد و زودرنجى هاى سریع دارند. در این سن و سال, باید بیشتر به آنان ((محبت)) نشان داد, تا احساس زیادى بودن یا سربار بودن نکنند.

حیات عاطفى
ارج نهادن به والدین و بزرگترها, نشانه ((حیات عاطفى)) و ((رشد عقلى)) و وظیفه شناسى در قبال یک عمر, زحمت و جانفشانى و رنج کشیدنهاى بى توقع و بدون چشمداشت آنان است.
بى مهرى و بى اعتنایى, آنان را ((دل شکسته)) مى سازد و آدمى را ((عاق والدین)) مى سازد. ((عقوق)) و دلآزرده کردن پدر و مادر, آثار منفى و جبران ناپذیر براى فرزندان و موجب سلب توفیق و نیک فرجامى آنان مى شود. از سوى دیگر نیز شکستن پر و بال عواطف و احساس شادابى سالمندان و اندوهگین و رنجیده ساختن آنان است و این از انصاف و اخلاق انسانى دور است.
امام على(ع) فرمود:
((من احزن والدیه فقد عقهما));(1)
هر کس پدر و مادر خویش را اندوهگین و آزرده سازد, نسبت به آنان ((عاق)) شده است.
حتى نگاه به آنان, باید همراه با مهر و عاطفه باشد. نگاههاى مهرآمیز, همه را از جمله بزرگسالان را خوشحال مى کند و از زندگى در کنار این گونه فرزندان احساس لذت و خوشبختى مى کنند. امام صادق(ع) در مورد نوع رفتار با والدین مى فرماید:
((لا تملا عینک من النظر الیها الا برحمه و رقه و لا ترفع صوتک فوق اصواتها و لا یدک فوق ایدیهما و لا تتقدم قدامهما));(2)
به پدر و مادرتان نگاه پرمهر داشته باشید و صدایتان را بر سرشان بلند نکنید و بر سرشان داد نزنید, دست روى آنان بلند نکنید و در راه رفتن از آنان جلو نیفتید.
اینها تعلیمات مکتب است که خیمه عفاف را بر سر پا و چراغ خانواده را روشن نگه مى دارد.
رسول خدا(ص) نیز فرموده است:
((النظر الى الوالدین برإفه و رحمه عباده));(3)
نگاه فرزند به چهره پدر و مادر از روى محبت و شفقت نسبت به آنان, ((عبادت)) است.
آرى, عبادت! نگاه هم گاهى عبادت خدا مى شود, تا با چه انگیزه و براى چه هدفى باشد و چه دلهایى را شاد سازد و آثار خوبى در پى داشته باشد.
شیوه زندگى غربى, ترک پدر و مادر سالخورده و رها کردن سالمندان ناتوان و سپردن آنان به مراکز ویژه نگهدارى سالمندان است, تا چیزى مانع و مزاحم رفاه و لذت و آزادى آنان نشود, هر چند در این راه, عواطف بشرى و ارزشهاى انسانى قربانى شود.
اما آیین محمدى, به نگهدارى, احترام, محبت, مراقبت, خدمت, پرستارى, بر و احسان نسبت به والدین و سالمندان دستور مى دهد.
جایگاه سالمندان را در خانواده ها از یاد نبریم و قدر این چراغهاى خانه را بدانیم.

حق بزرگترها
تنها کودکان و جوانان نیستند که نسبت به ((والدین)) خویش, وظیفه دارند, بلکه خود آنان که پدر و مادر شده اند و سنى هم از آنان گذشته است, نسبت به پدر و مادر خودشان وظیفه مندند, چه در حال حیاتشان, چه پس از فوتشان.
چنان نیست که اگر زن و مردى خودشان صاحب فرزند شدند و به مقام مادرى و پدرى رسیدند, دیگر تکلیفى نسبت به والدین خود ندارند.
سرکشى کردن به پدر و مادر, جویا شدن از حالشان, رفع نیازهایشان, همکارى در کارها, همدردى در مشکلات, کمک به معیشت و درمان و پرستارى, همه و همه از وظایفى است که تا واپسین لحظات حیاتشان بر دوش انسان است. و این هرگز نمى تواند اداى حق بزرگ آنان باشد که عمرى به پاى فرزندانشان چون شمع سوخته اند و این نهالها را برومند و رشید ساخته اند.
سزا نیست که در برابر عمرى سوختن و ساختن, بى مهرى و جفا ببینند و سخن درشت بشنوند. احادیث متعددى در ذیل آیه اى که مى فرماید به پدر و مادر خود اف نگویید (و لا تقل لهما اف) آمده است که اگر خداوند چیزى کمتر و ناچیزتر از ((اف)) هم مى دانست, از آن نهى مى کرد و این کمترین مرتبه عقوق است و از جمله رفتار مربوط به عاق شدن, آن است که کسى به پدر و مادر خویش بنگرد و نگاهش را تند و تیز بنماید.(4)
این کجا و پرخاشگرى و تندى و بدزبانى و هتاکى کجا؟
سعدى مى گوید:
((روزى به غرور جوانى بانگ بر مادر زدم, دلآزرده به کنجى نشست و گریان همى گفت: مگر خردى فراموش کردى که درشتى مى کنى؟
چه خوش گفت زالى به فرزند خویش
چو دیدش پلنگ افکن و پیل تن
گر از عهد خردیت یاد آمدى
که بیچاره بودى در آغوش من
نکردى در این روز بر من جفا
که تو شیرمردى و من پیرزن))(5)
پس نباید فراموش کنیم که چه بودیم و چه هستیم.
اگر جوان و رشید و توانمندیم, روزى هم پدر و مادرمان همچون ما بوده اند که امروز پیر و ضعیف و ناتوان شده اند. همین ضعف و پیرى در انتظار ما نیز هست. اگر طالب آنیم که در دوران کهولت و عجز و از کارافتادگى, فرزندانمان عصاى دستمان و بازوى پرتوانمان باشند, باید خود ما نسبت به والدین خویش چنین باشیم. با این عمل, شیوه انسانى و اسلامى رفتار با پدر و مادر را به آنان بیاموزیم. کسى که حق بزرگترها را نشناسد و مراعات نکند, چگونه انتظار دارد که دیگران حق شناس او باشند و حرمتشان را پاس بدارند؟
سعدى چه خوب سروده است: