همسر نمونه

سوال: لطفا مشخصات همسر نمونه را بیان کنید.
لاله.م ـ نائین
ـ ((همسر نمونه)) عنوانى مشترک بین زن و مرد نمونه در زندگى زناشویى است و ما در این پاسخ نامه, به لحاظ تنگى مجال تنها به صفات مشترک و اخلاق شایسته اى که هم براى مرد و هم براى زن لازم است, مى پردازیم. و بدیهى است در این نوشتار, عنایت بر صفات پسندیده یک زن و مرد به عنوان همسر است و جهات دیگر آن, خارج از موضوع این نوشته است, که به برخى از آن در پاسخ نامه هاى پیشین اشاره شده است.
1ـ ایمان و تقوا. اولین عنصرى که براى توفیق در یک زندگى مشترک براى زن و مرد لازم است ایمان و تقواست. زیرا مرد مومن به خدا و قیامت, هرگز در پى کارهاى خلاف قانون و شرع و هوسبازى که بنیان خانواده را ویران کرده و جز تباهى و سیه روزى حاصل دیگرى ندارد, نخواهد بود.
مرد باایمان و باتقوا در بیرون خانه, به ناموس مردم چشم نمى دوزد و به زنى غیر از همسر خود دل نمى بندد, تا عشق و علاقه اش را در جاى دیگر خرج کند.
در روایات متعددى از ائمه معصوم, علیهم السلام آمده است: ((اذا جائکم من ترضون خلقه و دینه فتزوجوه ...)); هرگاه شخص دین مدار و خوش خلقى براى خواستگارى نزد شما آمد با او موافقت کنید.(1)
همین طور در برخى روایات از ازدواج با انسان بى بند و بار و شرابخوار نهى شده(2) و در برخى به این نکته توجه داده شده است که زن با ازدواج, خود را در اختیار شوهر قرار مى دهد, و لذا باید به دقت بنگرید که دختر خود را به چه کسى مى سپارید.(3)
همین طور زن باایمان و پرهیزکار, چشم به غیر شوهر خود ندارد و در دام هوس و شیطان گرفتار نمىآید و چون وظایف خانه دارى و تربیت فرزند را براى رضاى الهى و به قصد قربت و خدمت انجام مى دهد, از مشکلات آن نهراسیده و شانه از زیر بار آن خالى نمى کند, بلکه با عشق و علاقه به آن مبادرت مى ورزد.
2ـ خوش خلقى. نرم خویى و خوش رویى از بهترین و برجسته ترین صفاتى است که براى هر انسان طالب موفقیت بایسته و ضرورى است. شخص تندخو, نه تنها در تإمین یک زندگى سالم و آرام براى خود و خانواده اش ناکام است, بلکه در محیط اجتماع نیز رشد و توفیق شایسته اى نخواهد یافت.
خوشرویى نه تنها یک صفت نیک اخلاقى بلکه خود حاکى از روحیه اى سالم, و به دور از هر گونه عیوب و ناهنجاریهاى روانى است. زیرا تا شخص برکنار از صفت کبر و خودخواهى بخل و مالدوستى, بدگمانى و بدخواهى و امثال آن نباشد, نمى تواند به طور ثابت و دایم شخصى آرام و نرم خو باشد و فشارهاى عصبى ناشى از آن صفات بد, او را به واکنش و کج رفتارى و ترشرویى وادار مى کند. و شاید راز اینکه به این صفت پسندیده ((حسن خلق)) و یا خوش اخلاقى گفته مى شود ناشى از همین امر باشد زیرا تا یک شخص, حداقل شمه اى از همه اوصاف و اخلاق خوب را نداشته باشد, از داشتن این هنجار روحى محروم است.
بسیارى در محیط بیرون خانه آدمهاى خوش اخلاقند ولى در چارچوب زندگى خانوادگى آدمهاى بدخلق و بدرفتاراند. که توجه, جستجو و کسب اطلاعات در این باره از مهمترین مسایلى است که در گزینش یک همسر خوب براى زن و مرد, باید مدنظر باشد.
حسین بن بشار واسطى مى گوید: ((کتبت الى ابى الحسن الرضا علیه السلام: ان لى قرابه قد خطب الى و فى خلقه سوء, قال: لا تزوجه ان کان سیىء الخلق)). در نامه اى به حضرت رضا علیه السلام نوشتم یکى از بستگانم به خواستگارى نزد من آمده ولى شخص بداخلاق و درشت خویى است. حضرت در پاسخ فرمود: اگر این چنین است با او وصلت مکن.(4)
در حدیث دیگرى امام صادق علیه السلام به یکى از اصحاب خود سفارش مى کنند که اگر قصد ازدواج دارد زنى خوش خلق را به همسرى برگزیند.(5)
3ـ امانت دارى. برخى مردم طبیعتا اشخاص امینى هستند و از خیانت و ستم برکنارند. اینان افرادىاند که باطن خود را به آلودگیها نیالوده اند و صفحه دل خویش را از دستبرد هوس و وسوسه هاى نفسانى و شیطانى به دور داشته اند.
مرد, وقتى امین باشد همسر خود را امانت خدا و مردم دانسته و در مراقبت و رسیدگى به نیازها و خواسته هاى مشروع او کوتاهى نمى کند و از آزاردهى و ستم به او خوددارى مى ورزد. به همین سان زنى که امانت دار باشد اولا فرزندان خود را ودیعه الهى دانسته و در تربیت و حفاظت از آنان از هیچ کوششى دریغ نخواهد کرد. گذشته از اینکه خود را امین همسر در حفظ اموال او دانسته و در پاسدارى و نگهدارى از آن تلاش مى کند.
در حدیثى رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: ((اذا إتاکم من ترضون دینه و امانته فزوژجوه فان لم تفعلوا تکن فتنه فى الارض و فساد کبیر)); هرگاه کسى که دیانت و امانت او مورد پسند شماست براى خواستگارى نزد شما بیاید او را بپذیرید و اگر چنین نکنید در زمین فتنه و فساد بزرگ رخ خواهد داد.(6)
و نیز همان حضرت فرمودند: ((ما افاد رجل بعد الایمان خیرا من امرإه ذات دین و جمال تسره اذا نظر الیها و تطیعه اذا إمرها و تحفظه فى نفسها و ماله اذا اغاب عنها)); پس از نعمت ایمان هیچ خیرى براى مرد بالاتر از این ارزانى نشده است که داراى زنى دین باور و زیباروى باشد که هرگاه به او بنگرد به سرور آید و دستور او را اطاعت کرده و در غیبتش نسبت به خود و مال او از حریم او پاسدارى کند.(7)
4ـ تلاش و کار. موجودات جهان در بقاى خود محتاج کارند. از دل هر ذره تا عمق کهکشانها را بنگرید, در جاى جاى آن نشان از تلاش و کار خواهید یافت, انسان نیز به عنوان جزیى از این نظام براى ادامه و تإمین حیات خود نیازمند آن بوده و دستیابى به هدفهاى بزرگ و زندگى ناب, در گرو آن است.
قرآن کریم وصول به نعمتهاى بزرگ الهى و حیات جاودان آخرت را منوط به عمل صالح و سعى شایسته دانسته است و در جایى فرموده است: ((و ان لیس للانسان الا ما سعى و ان سعیه سوف یرى)); انسان جز سعى و تلاش بهره اى ندارد و به زودى به نتیجه کار خود خواهد رسید.(8)
حرکت و اقدام در جهت رفع نیازمندیهاى زندگى بسان رشته اى است که مجموعه اى از مهره ها را به هم پیوند داده است که پاره شدن آن, از هم پاشیدن مجموعه را در پى خواهد داشت.
و لذا در روایات فراوانى معصومان علیهم السلام با تإکید فراوان و با تعبیرهاى گوناگون بر روى کار به عنوان ضرورىترین نیاز زندگى بشر پافشارى و توصیه مى کردند و اقسام کار از کشاورزى, تجارت, دامدارى, صنعت, هنر و حرفه هاى مفید و مورد نیاز جامعه سفارش شده تا هم خلإهاى جامعه پر شده و هم رفاه و آسایش شخص و افراد تحت کفالت او تإمین شود.(9)
از رسول اکرم صلى الله علیه و آله روایت شده که فرمودند: ((من طلب الدنیا حلالا استعفافا عن المسإله و سعیا على عیاله و تعطفا على جاره لقى الله و وجهه کالقمر لیله البدر)). هر کس از راه حلال براى کسب ثروت دنیا بکوشد تا دست نیاز به سوى دیگران نگشاید و احتیاجهاى خانواده اش را رفع و به همسایه اش از روى مهربانى کمک کند, خداوند را ملاقات مى کند در حالى که چهره اش بسان ماه شب چهارده مى درخشد.(10)
و همچنین در سایه کار و تلاش است که زن در محیط خانه به وظایف خود قیام مى کند و با بهانه جویى شانه از زیر بار آن خالى نمى کند, گذشته از اینکه در صورت توان و وجود زمینه مساعد, براى کمک به اقتصاد خانواده و نیز جامعه, از پذیرفتن کارى که مناسب با شإن زن مسلمان متدین باشد هم دریغ نمى ورزد.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله مى فرمایند: ((المغزل فى ید المرإه الصالحه کالرمح فى ید الغازى المرید وجه الله)). دستگاه ریسندگى در دست زن صالح همچون نیزه در دست جنگجویى است که در راه خدا به مبارزه برخاسته است.(11)
برخى از زنان خانه دار که گرفتارى کمترى داخل منزل دارند, گاهى با وقت اضافى مواجه اند, این گونه بانوان زحمت کش, شایسته نیست وقت گرانبهاى خود را به بطالت گذرانده و یا آن را با سرگرمیها و نشستهاى گناهآلود بیالایند. قطعا هیچ سرمایه اى به ارزش فرصت عمر نیست, چون در سایه همین لحظه هاست که بهشت الهى کسب مى شود و دین و دنیاى انسان آباد گشته و رو به سامان مى رود, و با بهره گیرى از همین فرصتهاست که بزرگان دین و دانش قافله بشریت را به پیش برده اند و عالى ترین خدمات را به جامعه عرضه کرده اند. لذا رسول اکرم صلى الله علیه و آله در سفارش خود به ((معاذ بن جبل)) مى فرمایند: ((و على العاقل ان یکون ساعیا فى ثلاث: تزود لمعاد و سعى لمعاش و لذه فى غیر محرم)). انسان فرزانه تلاش مى کند وقت خود را به سه صورت بگذراند: 1ـ اندوختن سرمایه معنوى و برداشت توشه براى زندگى آخرت 2ـ تلاش در راه تإمین زندگى و معیشت دنیا 3ـ تفریح سالم و به دور از فساد و گناه.(12)
5ـ آراستگى ظاهر. از مسایلى که براى هر مومنى پسندیده است زیبایى و رعایت آرایش ظاهر است.
خداوند متعال مبدإ زیبایى است و جهان را نیز زیبا پدید آورده است. از این دیدگاه و در اصل آفرینش همه چیز زیباست و زشتى در آن راه ندارد ولى آن گاه که انواع, اقسام, و افراد موجودات با یکدیگر مقایسه وسنجیده مى شوند, برخى از برخى دیگر زیباتر و نیکوتر جلوه مى کنند.
زیبایى صورت و اندام خوش و ظاهر آراسته و مناسب, به تحکیم پیوندهاى اجتماعى کمک مى کند و الفت به وجود مىآورد.
لذا در روایات معصومان علیهم السلام بر روى این ویژگى و توجه بدان سفارش شده است(13) که براى نمونه به یک روایت از آن بسنده مى کنیم.
عن ابى بصیر قال: قال امیرالمومنین علیه السلام: ((ان الله جمیل یحب الجمال, و یحب إن یرى اثر نعمه على عبده)). ابى بصیر مى گوید: على علیه السلام فرمودند: خداوند زیباست و زیبایى را دوست دارد و مى خواهد اثر نعمتهاى خود را بر بنده اش ببیند.(14)
و بدین سان, تحکیم و تقویت پیوند خانوادگى و زناشویى که به شدت مورد تإکید و سفارش اولیاى دین است, توجه و منظور داشتن این ویژگى را در زن و مرد و در انتخاب همسر, مى طلبد. البته در مقام اولویت بندیها, حق تقدم با خصلتهاى انسانى و معنوى است و قطعا رویکرد به زیبایى تنها و غفلت از معنویت و اخلاق دینى, خسارتآمیز و زیان بار است و در روایات از آن نکوهش شده است(15) ولى در جایگاه خود اهمیت ویژه اى دارد.
حضرت صادق علیه السلام در حدیثى از رسول اکرم صلى الله علیه و آله نقل مى کنند که آن حضرت فرمودند: ((افضل نسإ امتى إصبحهن وجها و اقلهن مهرا)), بهترین زنان امت من زیباروىترین و کم مهرترین آنهاست.(16)
البته با توجه به اینکه خوش چهره بودن از امورى است که نوعا با دید مادى بدان نگریسته مى شود سبک بودن مهر چنین زنى, نشان از ایمان و صفاى دل و باطن سالم اوست که هم سیرتى نیک دارد و هم صورتى نیکو. و مطابق برخى روایات رابطه اى بین این دو برقرار است که به تإیید علم و تجربه نیز رسیده و گرچه کلیت ندارد, ولى به طور غالب این گونه است.
حضرت رضا علیه السلام از پدران بزرگوار خود نقل مى کنند که رسول گرامى صلى الله علیه و آله فرمودند: ((اطلبوا الخیر عند حسان الوجوه فان فعالهم إحرى إن یکون حسنا)). خوبیها را نزد خوش صورتان بجویید زیرا رفتار و کارهایشان سزاوارتر و نزدیکتر به خوبى است.(17)
زیبایى و آراستگى نه تنها از اوصاف خوب براى یک زن به عنوان همسر است بلکه از ویژگیهاى پسندیده مرد نیز هست.
امام صادق از پدر بزرگوارشان ـ علیهماالسلام ـ نقل مى کنند: روزى مردى بر در خانه رسول اکرم صلى الله علیه و آله اذن ورود خواست. آن حضرت در خانه به ظرف آبى برخورد, خود را در آن نگریست و ریش خود را موزون و آراسته کرد. عایشه به آن حضرت گفت: شما سرور فرزندان آدم و فرستاده پروردگار جهانید. با این حال در برابر ظرف آبى ایستاده و سر و صورت خود را رسیدگى مى کنید؟ حضرت فرمود: ((یا عایشه! ان الله یحب اذا خرج عبده المومن الى إخیه ان یتهیإ له و إن یتجمل)); خداوند دوست دارد وقتى بنده مومنش به سوى برادر دینى خود مى رود خود را براى او زیبا و آراسته کند.(18)
و این در حالى است که محمد بن فضل طبرسى در حالات آن بزرگوار مى نویسد: ((و لقد کان یتجمل لاصحابه فضلا عن تجمله لاهله)); او گذشته از اینکه براى همسران خود و در خانه به آرایش خود مى رسید با اصحاب خویش نیز این گونه بود.(19)
در این گزارش آمادگى و زیبایى در داخل خانه اصل و مبنا قرار گرفته و آراستگى براى بیرون از آن فرع و بسان آن شمرده شده است.
امام کاظم علیه السلام فرمودند: ((تهیئه الرجل للمرإه مما تزید فى عفتها)); آماده سازى مرد, خود را براى همسرش, موجب افزایش و تقویت عفت زن مى شود.(20)
آنچه گفتیم مى تواند مهمترین نقاط مشترک بین زن و مرد در همسر نمونه بودن و گزینش آن باشد و البته نباید از نقش دانش, عقل, ادب اجتماعى نیز در شمار مهمترینها غفلت کرد که پرداختن به هر یک از آنها و نیز صفات ویژه هر یک از زن و مرد مجالى وسیع تر مى طلبد.