زن و خانواده, فرهنگ و آداب محلى (23)
تهیه جهیزیه در ایل قشقایى

یکى از مسایل دشوارى که در تشکیل خانواده جوانان وجود دارد, موضوع تهیه جهیزیه براى دختران مى باشد. در جامعه عشایر قشقایى تهیه لوازم زندگى براى شروع زندگى مشترک (جهیزیه) بیشتر به عهده داماد است. در گذشته, خانواده عروس مبلغ وجه نقدى را به عنوان باشلق از خانواده داماد براى خرید لوازم زندگى دریافت مى کردند. گرچه امروزه به علت شبهه اى که در مصرف این وجه وجود دارد, در اکثر طوایف و تیره ها, این رسم تا حدودى منسوخ شده, اما در مواردى ممکن است زمینه آن همچنان وجود داشته باشد.
در زیر دو نمونه از صورت جهیزیه اى که با وجه باشلق تهیه شده و وسایلى که از طرف خانواده داماد به عنوان جهیزیه فراهم شده را مىآوریم. ضمن اینکه در اینجا توجه به مردمى بوده است که زندگى متوسطى داشته و به اصالت و ارزشهاى فرهنگى خود پایبند بوده اند و در حفظ آن نیز کوشیده اند.

اسباب و اثاثیه تدارک دیده شده براى نوعروس در سال 1338
مبلغ باشلق
12 رإس گوسفند+ 1500 تومان پول نقد
اسباب و اثاثیه اى که خانواده عروس از پول باشلق تهیه کردند
2 تخته پتو ـ 3 عدد اشرفى ـ گردنبند از ملهو و میخک ـ گردنبند از منجوق عقیق و مرجان
ظروف: یک عدد کاسه زردرنگ
لباس: چارقد و دستمال از هر کدام یک عدد ـ شلیته اعلا یک عدد ـ پیراهن یک عدد ـ ارخالق (کلجه) یک عدد

گلیم یک تخته ـ جاجیم یک تخته ـ آبکش یک عدد ـ بند چاتما (سه پایه چوبى) 6 عدد ـ دم افسار اسب 7 عدد ـ خورجین یک عدد ـ طناب 8 لایه یک عدد ـ نمکدان و قنددان بافته شده از هر کدام یک عدد ـ نان دان و سفره بافته شده از هر کدام یک عدد ـ پلاس یک تخته

لوازمى که خانواده داماد به غیر از پول باشلق تهیه کرده اند
ارخالق (کلجه) یک عدد ـ پیراهن یک عدد ـ شلیته اعلا و متوسط از هر کدام یک عدد ـ دویاغ یک عدد ـ چارقد و دستمال از هر کدام یک عدد ـ کفش یک جفت ـ نمد یک تخته

اسباب و اثاثیه تدارک دیده شده براى نوعروس در سال 1359
مبلغ باشلق
15 هزار تومان وجه نقد
اسباب و اثاثیه اى که خانواده عروس از پول باشلق تهیه کرده اند

طلا: سنجاق چارقد یک عدد ـ انگشتر یک عدد ـ گردنبند یک عدد ـ گوشواره یک جفت
اسباب و اثاثیه اى که خانواده عروس از پول باشلق تهیه کرده اند
ظروفات: سرویس غذاپزى (روى) ـ سرویس غذاخورى و پذیرایى (ملامین)
لوازم خانگى: چرخ خیاطى ـ اجاق گاز با کپسول ـ چمدان 2 عدد ـ قالى دستباف 6 مترى یک تخته ـ رختخواب 2 دست ـ متکا 5 عدد
لباس: پیراهن 3 عدد ـ شلیته 5 عدد ـ ارخالق (کلجه) 2 عدد ـ چارقد و دستمال از هر کدام 2 عدد ـ روسرى 2 عدد ـ دویاغ یک عدد ـ کفش 2 جفت
لوازمى که خانواده داماد به غیر از پول باشلق تهیه کرده اند:
یک تخته گلیم ـ یک تخته قالى 4 مترى ـ 2 تخته جاجیم

امروزه تهیه لوازم زندگى مشترک یا جهیزیه به این صورت است که خانواده عروس و داماد قبل از مراسم عروسى, توافق مى کنند که در یک روز معین که معمولا روز شیرینى خوران است با حضور چند تن از بزرگان فامیل, صورت لوازم مورد نیاز را به خانواده داماد تحویل دهند. آنگاه طرفین با سلیقه یکدیگر در یک روز آنها را تهیه مى کنند.
خانواده هاى اصلى قشقایى بر این باورند که مى توان ساده زندگى کرد. مى توان با نبود فریزر و یخچال و تلویزیون رنگى زندگى کرد و حتى با یک رادیو به سر برد. مى توان به جاى جاروبرقى از جاروى دستى استفاده کرد. مى توان به جاى ماشین, لباسها را با دست شست. آنها معتقدند که زینتآلات و طلا و جواهرات ارزش نیست و مى توان به مقدار کم آنها اکتفا نمود. به طور کلى مى دانند که مى توان تجمل گرا نبود و ساده زندگى کرد.
از طرف دیگر بر این عقیده اند که با تهیه لوازم ابتدایى و بسیار ضرورى قبل از ازدواج و واگذارى تهیه لوازم مورد نیاز زندگى بر عهده زوج جوان بعد از تشکیل زندگى مشترک, زندگى را پرشورتر و با معنویت

بیشتر مى سازند و یک همکارى, هماهنگى, یکرنگى, یکدلى, تفاهم و صمیمیت خاصى بر زندگى زوجهاى جوان سایه مى افکند.
تنها چیزى که عروس از خانواده پدرش به عنوان جهیزیه مى برد چند تخته صنایع دستى مثل گلیم و جاجیم و در صورت امکان قالى و غیره مى باشد که خود با همکارى خانواده اش آن را تدارک دیده است که مقدار آن نیز بسته به وضعیت اقتصادى خانواده شان متفاوت است. ناگفته نماند که خانواده داماد هم از این گونه صنایع دستى به پسرشان مى دهند.
مرد خانواده از آغاز تشکیل زندگى مشترک نقش مدیریتى خود را مخصوصا در یک جامعه مردسالار به خوبى ایفا مى کند. اگر این نقش بر عهده زن بود هر آن ممکن بود لوازم تهیه شده از طرف عروس, مانند پتکى بر سر مرد فرود آید و زن, مرد را زیر منت و دین خود قرار دهد و این خود یکى از عواملى مى باشد که پایه هاى زندگى مشترک را سست مى گرداند. شاید این یکى از عواملى است که طلاق را در جامعه قشقایى به صفر یا به درصد بسیار ناچیزى مى رساند.

اسباب و اثاثیه تدارک دیده شده براى نوعروس در سال 1377
لوازم صورت داده شده از طرف خانواده عروس و خریدارى شده توسط خانواده داماد:
آینه شمعدان ـ شاخه نبات و کلام الله مجید
طلا: یک جفت النگو ـ 4 عدد انگشتر ـ یک عدد گردنبند
لباس: 3 دست لباس ترکى و 2 دست لباس شهرى ـ چادر سفید و مشکى از هر کدام یک عدد ـ روسرى 2 عدد ـ چارقد یک عدد ـ دستمال یک عدد ـ دویاغ 1 عدد ـ لوازم آرایشى به مقدار کم ـ کفش و دمپایى از هر کدام یک جفت
لوازم خانگى: کمد زیرخانه ـ چوب لباسى ـ یک تخته فرش ماشینى 12 مترى ـ موکت 12 مترى یک تخته ـ رختخواب 4 دست ـ پشتى 2 جفت ـ چمدان 2 عدد ـ سرویس کامل غذاپزى (نسوز) ـ سرویس غذاخورى و پذیرایى (ملامین و بلورى) ـ گاز غذاپزى و گاز نان پزى با کپسول (سیلندر) ـ تلویزیون رنگى 14 اینچ پارس با زیرتلویزیونى ـ یخچال مولد ـ اتوبخارى ناسیونال ـ چرخ خیاطى مارشال ـ سماور برقى ـ چراغ علإالدین

لوازمى که خانواده عروس به عنوان جهیزیه تهیه کرده اند:
گلیم 2 تخته ـ جاجیم یک تخته ـ پلاس یک تخته ـ بالش 4 عدد (پشتى 2 جفت ـ موکت 6 مترى یک تخته ـ چمدان یک عدد ـ گوشواره یک جفت ـ طناب 8 لایه یک عدد

لوازمى که خانواده داماد به عنوان هدیه تهیه کرده اند:
قالى دستباف 6 مترى یک تخته ـ جاجیم یک تخته ـ بالش 8 عدد ـ طناب 8 لایه 2 عدد
چارقد: روسرى نازک و تورى که به صورت سه گوش بوده و با سنجاقى به زیر گلو مى بندند. اندازه آن بلند است و تا قوس کمر را فرا مى گیرد.
دستمال: معمولا در تبریز تهیه مى شود و آن را با شکل خاصى بر روى چارقد مى بندند.
آرخالق (کلجه): نوعى کت زنانه کوتاه با آستینهاى بلند که با زایده اى که جلو آستین وجود دارد روى دست را تا نوک انگشتان مى پوشاند
شلیته: لباس مخصوص زنان قشقایى مى باشد که از کمر تا برآمدگى کنار پا را فرا مى گیرد و اندازه آن از 6 متر تا 12 متر بسته به جنس پارچه متفاوت است.
دویاغ: نوعى دستمال هفت رنگ مى باشد که هنگام خارج کردن عروس از خانواده پدرش به طرف خانه داماد بر روى سر و صورتش مى اندازند تا کاملا پوشیده باشد.
پایه بند: طناب رنگى بلند با آویزهایى به نام گمپل با رنگهاى متنوع و زیبا که چادر یا اتاق عروس را با آن مزین مى کنند.
پلاس: بافته ساده اى است که زیر سفره نان پزى مى اندازند.
منبع:
فصلنامه عشایرى ذخایر انقلاب ـ دوره جدید ـ سال دوم ـ شماره 4 ـ شماره پیاپى 24
تهیه جهیزیه و تحول آن در ایل قشقایى ـ زیور رحمانى نژاد