پوشاک زنان محلى

پوشاک, بارزترین سمبل فرهنگى, مهمترین و مشخص ترین مظهر قومى و سریع الانتقال ترین نشانه فرهنگى است که به سرعت تحت تإثیر پدیده هاى فرهنگ پذیرى در میان جوامع گوناگون انسانى قرار مى گیرد. حتى عده اى را عقیده بر آن است که استیلاى فرهنگى و سلطه پذیرى در وهله اول از طریق انتقال پوشاک صورت مى گیرد و حتى مى توان با تغییر پوشاک یک جامعه, نوع معیشت و شیوه تولید آنها را نیز دچار دگرگونى نمود و تغییرات و تحولاتى در ساختار زندگى اجتماعى آن جامعه به وجود آورد. مثل تغییر پوشاک تحمیلى توسط رضاخان در ایران و کمال آتاتورک در ترکیه.
گروههاى متفاوت انسانى که در مناطق مختلف کشور ما زندگى مى کنند هر کدام داراى ویژگیهاى قومى برجسته اى بوده و تن پوش ویژه اى داشته که معرف قومیت, زبان و سایر مشخصات فرهنگى آنان مى باشد. شناخته شده ترین این اقوام عبارتند از آذربایجانى, بلوچى, بختیارى, ترکمنها, قزاقها, خراسانیها, قشقایى ها, کردها, گیلانى ها, لرها, مازندرانى ها و جنوبى ها.
ضمنا همان طورى که ذکر شد پوشاک در هر منطقه, زمینه بسیار مناسبى جهت تإثیر و تإثر فرهنگى به حساب مىآید. مثلا پوشاک زنان جنوب ایران که به پوشاک بندرى معروف است, متإثر از پوشش ساکنان کشورهاى همجوار و شیخ نشینهاى حاشیه خلیج فارس مى باشد. زیرا مردم ناحیه جنوب ایران از دیرباز تاکنون ارتباطات دریایى با مردم کشورهاى همجوار داشته و لذا پوشاک زنان در منطقه تا حد زیادى متإثر از نشانه هاى فرهنگى اقوام و ملل همجوار است. مى توان در شکل گیرى و ترکیب پوشاک محلى هر قومى عوامل مذهب, شرایط و عوامل طبیعى, نوع معیشت مسلط و فعالیتهاى جنبى و تولید و منزلت اجتماعى را دخیل دانست.

مذهب
مردم شهرها, روستاها و عشایر ایران معتقد به دین مبین اسلام بوده و به ارزشهاى آن سخت پاىبند مى باشند به طورى که هر یک از آحاد جامعه, کلیه اعمال و رفتارهاى فردى و اجتماعى و حتى ظواهر خود را از جمله ((پوشاک)) را با آن موازین هماهنگ مى کند. خطمشى و دستورات اسلام در ارتباط با پوشاک افراد و بخصوص بانوان کاملا مشخص است و زنان مطابق با روش زیر لباس مى پوشند:
لباس آنان پوشیده و بلند است تا حدى که به پشت پایشان مى رسد. پیراهن آنان با دکمه بسته مى شود که در مواردى تا یقه ادامه دارد. عموما آن دسته از زنان ایرانى که در جوامع کوچک و به صورت سنتى زندگى مى کنند به جاى روسرى یا مقنعه از سربند یا لچک براى پوشش موهاى سر استفاده مى کنند. لباسها نیز گشاد و راحت است و از پارچه هاى ضخیم دوخته مى شود. روى پوشاک زنان معمولا زیورها و پیرایه هایى نیز بسته مى شود.

شرایط و عوامل طبیعى
عمده ترین جنبه کاربردى پوشاک, علاوه بر بعد مذهبى و پوششى آن, حفاظت بدن در مقابل عوارض آب و هوایى و نیز خطرات و ضربه ها و تماسهاى ناشى از فعالیتهاى روزمره است. لذا لباسهاى سنتى در قالب کاربردى آنها عمدتا ساده و بى پیرایه هستند و فقط به جنبه کاربردى آنها توجه مى شود. مثلا مردم مناطق کوهستانى, از پاتاوه استفاده مى کنند تا پا را از خطر نیش گزندگان, ضربه سنگها, پیچ خوردگى و غیره مصون سازند یا چوپانها به این دلیل پستک (نمدین) با خود به کوهستان مى برند تا در مقابل باد و باران و برف و سرما و حتى تابش شدید نور خورشید خود را محافظت نمایند. ضمنا جنس و نوع پارچه بکار رفته در پوشاک و حتى تعداد آنها در هر منطقه اى با شرایط و عوامل طبیعى مطابقت دارد. به طورى که در هر فصلى از سال پوشاک ویژه اى مورد استفاده قرار مى گیرد و اساسا بلندى و کوتاهى لباس و رنگ آنها در ارتباط مستقیم با نوع آب و هواى هر منطقه مى باشد.
در کوهستانهاى سرسبز شمال و مزارع چاى, زنان غالبا رنگ لباس خود را طورى انتخاب مى کنند که تضاد شدیدى با رنگ محیط داشته باشد و از فاصله دور هم در معرض دید رییس خانواده باشند. همین امر در مورد زنان ساکن کوهستانهاى خشک نیز صادق است.

شیوه معیشت
معیشت مسلط جامعه, دو نوع تإثیر کاربردى روى پوشاک ساکنان هر منطقه دارد; اولا بیشتر مواد اولیه اى که در پوشاک بومى و سنتى منطقه به کار مى رود, از تولیدات محلى تإمین مى شود. ثانیا نوع فعالیت مردم, پوشاکهاى ویژه اى را اقتضا مى نماید. لذا معیشت, هم در کیفیت پوشاک مردم تإثیر مى گذارد و هم در شکل ظاهرى و در تعداد قطعات آن موثر واقع مى شود.

منزلتهاى اجتماعى
همان گونه که تنوع پوشاک مناطق گوناگون به منزله علامت و نشانه خاص براى معرفى اقوام مختلف است, جنس, رنگ و شکل لباس و زیورآلات و ضمایم آن هم به پوشنده لباس منزلت اجتماعى ویژه اى مى بخشد. زیورآلات زنان در گذشته به جز جنبه هاى نمایش و زیبایى, دلایل اقتصادى و مالى نیز در پس انداز خانواده داشته است.
زن در کلیه گروههاى قومى و جوامع انسانى موجود در ایران یکى از محرمات است و از یک مصونیت اجتماعى ویژه اى برخوردار مى باشد, لذا در کشمکشهاى قومى و قبیله اى از آسیبها در امان بوده است. از طرف دیگر زیورهاى زنان به ویژه در گذشته پشتوانه اقتصادى هر خانواده به حساب مىآمد, چرا که همه اموال منقول و غیر منقول مى توانست به تاراج رود جز زیورآلات که توسط زنان استفاده و حمل مى شد و این به دلیل همان احترام و قداستى بود که زنان داشتند. بنابراین, مرد خانواده ترجیح مى داد که بیشترین پس انداز خود را تبدیل به زیورهاى گران قیمت نموده و به زن خود هدیه نماید.
در پوشاک زنان بخصوص در قشر نسبتا مرفه به ظرافتها, زیبایى ها و تزیینات توجه زیادى مى شود و پارچه هاى زرى و ابریشمى و مخملهاى رنگى و یراقهاى پهن, سکه هاى قدیمى و دامنهاى پرچین و دیگر نقشآفرینیها, که از یک دنیا ذوق و سلیقه و مهارت خبر مى دهد, در مجموع پوشاک زنان را به صورت مجموعه اى هماهنگ درمىآورد و وقار خاصى به زنان مى بخشد.
کسب منزلت اجتماعى از طریق پوشاک در میان مردان نیز وجود دارد. ضمن اینکه هر قطعه اى از پوشاک ممکن است بیانگر قشر و طبقه و رفاه و تحول خاصى باشد; مى تواند بیانگر میزان دانش, سفر, سیاحت و زیارت نیز محسوب شود. اینک با این توضیحات مقدماتى, به شرح پوشاک محلى زنان در تعدادى از مناطق ایران مى پردازیم.

پوشاک زنان گیلان
پوشاک بانوان گیلک داراى تنوع و جلوه خاصى است. از بین آنها پوشاک زنان قاسمآباد, شاخص ترین پوشاک از لحاظ تنوع و سلیقه در منطقه است. این پوشاک ده تکه است که شامل: لچک, چارقد, پیراهن, جلیقه, یل و کت, تنبان یا شلیته, جوراب, چاروق, چادر کمر و عرقچین مى شود.
ـ لچک و چارقد زنان این منطقه, تزییناتى از نوارهاى الوان در قسمت جلو دارد و از پارچه مشکى تهیه مى شود و با شیوه خاصى به سر زنان بسته مى شود.
ـ پیراهن زنان مسن بلند است. اما پیراهن جوانان تا حدودى کوتاه است به طورى که تا نیمه اندام ادامه دارد. معمولا در جلو پیراهن چینهاى موازى و عمودى تعبیه شده است.
ـ یل از پارچه مخمل تهیه مى شود. قد آن کوتاه است و فاقد یقه. جلو یل از هم باز مى شود و با سکه هاى زیاد تزیین مى شود.
ـ کت زنان کوهستان گیلان از پارچه هاى مخمل الوانى تهیه مى شود.
ـ تنبان یا شلیته زنان گیلان بلند و چین دار است. در بین زنان کوهپایه مرسوم است که این تنبانها از حاشیه پایین به طرف بالا تا اواسط قد تنبان نوارهاى رنگین باشد.
ـ چادر بانوان گیلانى بسیار جالب است. پارچه این چادرها را خود زنان این منطقه مى بافند. جنس چادر معمولا از نخ پنبه و ابریشم است که با نقوش بومى با طرحهاى بسیار زیبا بافته شده است.
ـ کلاه خانمهاى کوهپایه کوهستان مانند کلاه زنان کرد عرقچین است و اغلب از پارچه هاى سوزن دوزى تهیه مى شود.

پوشاک زنان کردستان
زنان این سامان داراى یازده تکه پوشش اساسى هستند: کفش, شلوار, زیرپیراهن, جلیقه, قبا, یل, دستمال سه گوش زینتى, عمامه و روسرى.
ـ کفش زنان کرد از نیم تاج الوان یا چرم خام با طرحى ساده و نوک پنجه اى و اندکى نوک برگشته است. رویه کفش را معمولا با نخهاى الوان ابریشمى نقش بندى و گلدوزى شده تهیه مى کنند.
ـ شلوار, داراى دو ساقه و یک میان ساق پهن چهار گوش است. کمر این نوع شلوار لیفه دار است. دم پاى ساقها نیز به صورت لیفه مى باشد که به وسیله بندى در حدود مچ پا جمع مى شود.
ـ زنان کرد زیرپیراهن یا زیرپوش را معمولا از چلوار تهیه مى کنند. این زیرپوش ساده و بلند است که تا به پشت پا مى رسد. آستین آن برشى معمولى است و در مچ دست با دکمه بسته مى شود.
ـ پیراهن زنان کرد تمام قد بلند است. از زیر بغل, مخروطى شکل به طرف پایین ادامه دارد. این نوع پیراهنها به وسیله پولک دوزى و یراقدوزى تزیین شده اند. جلیقه بانوان کرد از مخملهاى الوان تهیه مى شود. این جلیقه ها معمولا داراى یراقها و نوارهاى پهن هستند و با سکه ها و زیورهاى طلا و نقره تزیین یافته اند.
ـ قباى زنان کرد مانند پیراهن آنها تمام قد بلند است. به طورى که تا پشت پایشان ادامه دارد و از روى پیراهن پوشیده مى شود. در محل اتصال یقه دکمه قیطانى دوخته مى شود که یقه را به هم پیوند مى دهد.
ـ دستمال زینتى زنان کرد پارچه اى است از جنس تورى و سه گوش که از رنگهاى مختلف انتخاب مى شود.
ـ عمامه زنان کرد از دو قسمت تشکیل یافته است: 1ـ کلاه کوتاه یا کلگى مسطح و پولک دوزى شده 2ـ مقدارى پارچه مشکى لوله شده.
ـ سربند زنان کرد معمولا از چندین تکه پارچه هاى ابریشمى به نام کلاغى با زمینه هاى سیاه و گلهاى زرد و سفید تشکیل مى شود.

پوشاک ترکمن
ایلهاى ترکمنى پوشاک تزیین شده و زیبایى دارند. از لحاظ برش ساده اما چشمگیر است. زنان ترکمن عموما هنر قالى بافى را داشته و مهارت خاصى در زمینه هنرهاى قالى بافى و سوزن دوزى دارند. پوشاک این زنان هنرمند از کلاه, پیراهن با برشى ساده, شلوار و قباى سوزن دوزى شده, روسرى ابریشمى بزرگ, جوراب پشمى و کفش تشکیل یافته است.
ـ کلاه زنان ترکمن به شکل استوانه و نسبتا بلند است. روى کلاه را اغلب از پارچه ساده و ابریشمى به رنگ قرمز با دنباله چین دار و بلند مى پوشانند. کلاه را اغلب به وسیله زیورهاى نقره اى و زرى تزیین مى کنند. در مواقع عروسى از نیم تاج استفاده مى کنند. زنان ترکمن گیسوان خود را پس از بافتن در میان گیسوبندهاى نقره اى قرار مى دهند.
ـ پیراهن بانوان ترکمن برشى ساده دارد. رنگ پارچه پیراهن را اغلب رنگهاى زرشکى, بنفش, قرمز و گلدار انتخاب مى کنند. پیراهن از بالا به پایین به تدریج فراخ شده است. روى پیراهنها به وسیله گل یقه و غیره تزیین مى شوند.
ـ زنان ترکمن از شلوار لیفه دار استفاده مى کنند. دم پاى این شلوارها از قسمت مچ تنگ تر است. در قسمت دم پاى شلوار معمولا سوزن دوزى زیبایى به کار مى رود.
ـ قباى زنان اغلب از پارچه هاى ابریشم و گاهى از پارچه هاى مخمل انتخاب مى شود. قبا داراى آستر است. و قد آن بلند به طورى که گاهى به ساق پا مى رسد. دو طرف قبا از قسمت جلو آزاد است.
ـ روسریهاى زنان ترکمن مانند کلاغیهاى کردها و لرها از پارچه هاى مشکى با نقوش درشت زرد و نارنجى تهیه مى شود. روى این روسریها را با دستمالهاى بزرگ به نام چارقد مى پوشانند که این دستمالها داراى ریشه هاى بلند و تزیینى هستند.
ـ جورابهاى پشمى را زنان ترکمن خودشان مى بافند که گاهى به بازارها نیز عرضه مى کنند. این جورابها از پشمهاى الوان و ابریشم گرانبها تهیه مى شوند.
ـ کفش بانوان ترکمنى خشن و از چرم خام با تزیینات مختصر بومى تهیه مى شود.

پوشاک زنان مازندران
پوشاک زنان مازندران شامل: لچک, روسرى, پیراهن, جلیقه, شلیته کوتاه, شلوار, جوراب پشمى, کفش و چادر مى باشد.
ـ لچک از پارچه اى به شکل سه گوش و سفید تهیه مى شود. در قسمت جلو لچک نواردوزى شده است. زنان این لچک را با سبک خاص به سر مى بندند. لچک بارزترین پوشاک در میان زنان ساحل خزر بوده و در تمام منطقه عمومیت دارد.
ـ چارقد یا روسرى پارچه اى است چهارگوش و معمولا به رنگ سفید که آن را به صورت دولا بر سر مى گذارند و دو طرف آن را در زیر گلو سنجاق مى زنند و یا با منجوق زیوردار, بند مى کنند.
ـ پیراهن زنان مازندرانى با آستین بلند است که یقه جلو آن باز است.
ـ پوشیدن جلیقه تقریبا در تمام منطقه معمول است. این پوشش براى ساکنین کوهپایه هاى مازندران بسیار متنوع است.
ـ شلیته زنان مازندرانى از پارچه هاى گلدار یا ساده تهیه مى شود. قد شلیته کوتاه و پرچین است.
ـ زنان این منطقه, شلوار را از زیر شلیته مى پوشند که به صورت راسته و ساده و از پارچه مشکى دوخته مى شود. قد شلوار در مازندران بلندتر از گیلان است.

پوشاک زنان آذربایجان شرقى
پوشاک زنان این دیار به مانند پوشش مردم دیگر در نقاط مختلف ایران مى باشد. روسرى آنان نیز چارقدى است که با یک دستمال کلاغى به سر بسته مى شود. این چارقدها اغلب گلدار هستند.
ـ پیراهن رویى آنان شبیه پیراهن زنان قشقایى و بختیارى است. پیراهن زیرپوشش آنها مانند پیراهن بانوان کرد است.
ـ تنبان یا شلیته که زنان آذربایجانى ها به تن دارند, نظیر تنبانهاى زنان گیلان, بختیارى و قشقایى است. گاهى شلوار سیاه و ساده مى پوشند که نظیر شلوار مازندرانى است و بلندى آن تا پشت پا مى رسد.
ـ جلیقه زنان در این منطقه همان جلیقه مردان است با این تفاوت که این پوشاک به وسیله سکه هاى نقره و حتى طلا تزیین یافته است و کفش نیز همان کفشهاى بومى متداول روز مى باشد.

پوشاک زنان بختیارى
بختیاریها در لرستان زندگى مى کنند. بنابراین تحت تإثیر آداب و رسوم لرى هستند و پوشاکشان به لرى نزدیکتر و شبیه تر است.
ـ پاپوش بانوان بختیارى از نوع گیوه هاى شیراز است که در محل تهیه مى شود و یا از اصفهان و شیراز فراهم مىآورند.
ـ چادر بانوان بختیارى مشخص کننده پوشاک زنان بختیارى است که از جنس پارچه تورى و گاه مزین به تارها و نقشها و حاشیه هاى زرین است. حاشیه و کناره هاى چادر زنان بختیارى اغلب به وسیله زر و زیور و سکه هاى مختلف تزیین مى شود. پوشش زن بختیارى آمیخته اى است از پوشاک همسایگان خود بویژه اصفهانیها.
ـ بانوان بختیارى داراى یل هستند که از مخمل گلدار یا ساده تهیه مى شود. یقه این یل ایستاده و گاه خوابیده است.
سردست آن مزین و در قسمت جلو با دکمه بسته مى شود و از روى پیراهن مى پوشند. تنبان (شلیته) لیفه دار و پرچین است. پارچه مورد مصرف آن از شش متر تجاوز مى کند و جنس پارچه آن از پارچه هاى الوان و خوشرنگ است.

پوشاک زنان خراسان
پوشاک مردم سرزمین خراسان با پوشاک همسایه هاى خود یعنى بلوچها شباهت بسیار دارد. لیکن تفاوتى نیز در برش آنها وجود دارد که نمى توان نادیده گرفت. پوشش مردم شرق خراسان اصیل ترین پوشاکهاى این منطقه است. بقیه ساکنان این دیار عمامه را برداشته و کت و شلوار مى پوشند. زنان, چارقد به سر داشته که از نوع دستمال یزدى بوده است. امروزه این چارقدها کاربرد چندانى ندارند.
ـ پوشاک زنان شرق خراسان داراى شش تکه اساسى است: کلاغى, روسرى, پیراهن, جلیقه, شلوار, چادر و کفش.
ـ روسرى زنان شرق خراسان به نام چارقد به رنگ سفید و بزرگ که به شکل سه گوش است. این لچک را به صورت تا زده بر سر مى گذارند. در گوشه هاى این سربند منگوله هایى از نخهاى ابریشم و الوان وصل شده است. دستمال کلاغى از قسمت پیشانى روى روسرى بسته مى شود.
ـ پیراهن زنان در این دیار با بالاتنه کوتاه است که قسمت پایین آنها پرچین و بلند است. این نوع پیراهن داراى آستینى معمولى و سردست است. روى سینه پیراهن زنان این منطقه نقش بندى بسیار زیبایى انجام شده است. یقه تا حوالى سینه باز است. رنگ پارچه ها را اغلب از نوع قرمز و بدون گل و بوته انتخاب مى کنند.
ـ دور کمر شلوار زنان شرق خراسان گاهى از شش متر متجاوز است. این شلوار در هنگام پوشیدن به وسیله بندى به دور کمر بسته مى شود. رنگ شلوارهاى زنانه را معمولا از پارچه هاى الوان انتخاب مى کنند.
ـ جلیقه زنان از مخملهاى الوان و زربفت تهیه مى شود که براى حفاظت از سرما به جاى یل و ارخالق به کار مى برند.
ـ کفش زنان شرق خراسان به شکل نعلینى است که پاشنه کفش در روى تخت آن قرار گرفته است و از چرم الوان تهیه مى شود. زیر پاشنه معمولا نعل مى کوبند. در پاشنه این کفشها استخوان شتر به کار مى رود. رویه کفش از چرم تزیین یافته است.
چادر زنان این ناحیه معمولا به رنگ نخودى روشن و یا با روناس رنگ مى شود. قد چادر نسبتا کوتاه است و موقع استفاده مقدارى از آن را روى سر مى گذارند.
ـ رنگآمیزى پوشاک زنان شمال خراسان نیز بسیار جالب و مانند پر طاووس رنگ به رنگ مى باشد.

پوشاک زنان قشقایى
پوشاک قشقایى ها مشخص, متنوع و مختص قشقایى ها مى باشد. پوشاک زنان قشقایى بسیار موقر, باشکوه و مجلل است. پوشش زنان قشقایى مانند پوشاک بختیارىها رنگین, بانشاط و ساده است.
ـ پوشاک زنان قشقایى داراى ده تا یازده تکه بوده و شامل: روسرى و سربند, پیراهن, ارخالق, تنبان و گیوه مى باشد.
کلاهک زنان قشقایى نظیر کلاهک زنان بختیارى است و از پارچه هاى مختلف مخمل و زرى تهیه مى شود.
ـ روسرى بانوان قشقایى پارچه اى سه گوش و لچکى بزرگ مى باشد و جنس آن از تورى الوان است.
ـ پیراهن زنان قشقایى داراى دامن بلند است. ضمنا در طرفین پیراهن تا کمر چاک دارد. آستین این نوع پیراهن ساده و راسته است. از دم آستین گاهى به وسیله بند جمع مى کنند.
ـ ارخالق زنان قشقایى از جنس پارچه هاى زرى و مخملهاى الوان تهیه مى شود. دم آستین این ارخالق ها معمولا نواردوزى شده و بعضى مواقع داراى سنبوسه اى کوتاه مى باشد که تا به انتهاى نوک انگشتان ادامه پیدا مى کند.
ـ شلیته هاى زنان قشقایى را تنبان نیز مى گویند و از جنس پارچه هاى گلدار است. زنان قشقایى اغلب شش یا هفت عدد آنها را روى هم مى پوشند. البته اندازه تنبانها با هم فرق دارند و مقدار پارچه مصرفى آنها نیز با یکدیگر متفاوت است.
ـ پاپوش زنان قشقایى مانند گیوه مردان است که در شیراز و آباده تهیه مى شود. رویه گیوه را زنان بومى با نخ پنبه اى یا ابریشمى مى بافند. تخت گیوه را گیوه دوزان از کهنه هاى پارچه فراهم مى نمایند که به تخت کفش معروف هستند. گاه به جاى کهنه از چرم استفاده مى شود و روى چرم را با نخ پرک دوخت مى گیرند و این حالت را آجیده مى گویند.

پوشاک زنان بلوچ
مردم سخت کوش این سامان داراى قبایل بسیار است. پوشش این مردم ضمن تبعیت و متإثر از همجوارى به مانند مردم نواحى شرق خراسان مى باشد. هنر سوزن دوزى زنان این خطه بى نظیر است. سابق بر این براى سوزن دوزى پوشاک, مدتها بلکه سالها وقت صرف مى کردند اما امروزه تنها براى تهیه قطعات کوچک مانند سوزندوزى سر آستین و پیش سینه پیراهنها و غیره قناعت مى کنند.
ـ پوشاک عمده زنان بلوچ از سربند, پیراهن, شلوار, قبا, چادر و کفش تشکیل مى شود.
ـ سربند زنان بلوچ از پارچه یا مخمل تهیه مى شود که کلاهکى شبیه نیم تاج روى آن قرار مى گیرد. قسمت جلو سربند را اغلب سکه دوزى مى نمایند. بانوان بلوچ از گیسوبند نقره اى استفاده مى کنند. گیسوهاى خود را بافته و سپس در میان گیسوبند قرار مى دهند.
ـ پیراهن زنان بلوچ معمولا از پارچه هاى تیره مانند مشکى خطدار است و غالبا در قسمت سینه و سر دست سوزن دوزى بسیار زیبایى مى شوند.
ـ شلوار سنتى زنان بلوچ شبیه شلوار زنان بندرى است. دم پاى شلوارها معمولا تنگ و باریک است. شلوارها نیز سوزن دوزى, نواردوزى و زرىدوزى شده اند. زنان و دختران بلوچ به پاى خود خلخال مى بندند.
ـ قباى زنان بلوچ به شکل راسته و ساده است. در عین حال از دقت, پشتکار و ذوق و هنر برخوردار است. آستینهاى این قباها بلند و یقه آنها گرد مى باشد. در قسمت جلو قبا به وسیله دو دکمه گرد بسته مى شود. طرفین قبا چاکدار است و دو جیب نما در ناحیه کمر دارد.
ـ زنان بلوچ در روى همه پوشاک خود چادر به کار مى برند. چادر به شکل مستطیل است و از پارچه هاى تورى نازک تهیه مى شود. سه نوع کفش در این منطقه مورد استفاده است. کفش نوع اول که از لیف گیاه به نام ((پورک)) تهیه مى شود. نوع دوم کفش, ((صندل)) نام دارد و از چرم استفاده مى شود. سومین نوع کفش داراى پاشنه هاى چرمى با رویه زربفت است.
ـ زنان بلوچ نیز براى جلوه گرى از زیورآلات متنوع استفاده مى کنند. گوشواره, انگشتر, خلخال, النگو, گردنبند و سینه ریز از جمله وسایل زینتى بانوان بلوچ است.

پوشاک زنان لرستان
پوشاک زنان منطقه لرستان عبارت است از کلاهک, روسرى, پیراهن, شلوار, جلیقه, یل, کلنچه (سردارى) و پاپوش. زنان لر از پارچه کم عرض کلاهک درست مى کنند و دور آن را دستمال یا کلاغى مى بندند. این روسریهاى ریشه دار, گلدار و گاهى سیاه و سفید مى باشند. کلاغى را طورى دور سر مى پیچند که پرپشت باشد و آویزه هاى بلند نیز همراه دارد.
پیراهن زن لر برشى ساده, بلند و گشاد و یقه گرد بهم آمده دارد. جلوى پیراهن از زیر گلو تا حدود سینه چاک دارد, تنه پیراهن برش راست داشته و گاهى نیز از زیر بغل به سوى پایین اریب مى خورد و در دامن عرض آن افزایش مى یابد. زنان لر از دو پیراهن روى هم رفته استفاده مى کنند که یکى نقش زیر پیراهن را ایفا مى نماید و از تافته تهیه مى شود.
شلوار زنان لر از لحاظ برش وضع خاصى دارد. قسمت بالاى آن گشاد و پهن و داراى لیفه و کمر است. دو ساق آن مایل به بیرون و قسمت پهن آن در پایین شلوار دوخته مى شود. دو ساق در بخش بالاى خود به فاصله اى از همدیگر قرار مى گیرند و این فاصله خود به منزله میان ساقى مى باشد. شلوار از لحاظ جنس و ترکیب دو قسمتى و دو رنگ است که از دم پا تا حدود زانو رنگى است. بر آن نقش بندى و نواردوزى کرده و قسمت دیگر آن رنگى دیگر است. جلیقه از لحاظ برش و ساختمان در میان تمام ایلات یکى است و در میان زنان لر بخش جلوى آن همیشه باز است و دکمه ندارد. قسمت جلوى جلیقه یراق دوزى مفصل دارد.
در لرستان دو نوع کت و دیل معمول است. یکى همان کت معمول است که نیمه تن را مى پوشانند و ساده است و بدون آرایش و دیگرى کتى است که از مخمل تهیه مى گردد که آن را کلنتچه مى گویند. این تن پوش چون کت معمولى است اما در جلوى بدن بسته نمى شود. یقه اش باز است و دم آستین و دوره شکاف آن یراق دوزى و نواردوزى مى شود.
سرداى زن لر پوششى بلند تا پشت پا داراى کمرچین, جلوى آن آزاد است بدون دکمه و آستین آن کوتاه تا آرنج و از مخمل الوان و مشکى تهیه مى شود. کناره هاى سردارى و دور دامن و سر آستین را به پهناى سه انگشت یراق دوزى مى کنند.
پاپوشش زن لرستانى از چرم محلى است که در خرمآباد و بروجرد ساخته مى شود اما اغلب از دوخته هاى کرمانشاه و گیوه هاى معروف آنجا بهره مى برند.

پوشاک زنان خوزستان
امروزه مردم این سرزمین از پوشاک معمولى استفاده کرده و از خود پوشاک مشخصى ندارند. پوشاک روستاییان و ایلهاى این ناحیه مخلوطى از پوشاک کردها, لرها, بندریها و اعراب مجاور است. زنان خوزستان به دلیل گرماى زیاد این منطقه از پوشاک معمول مردم و از یک پیراهن بلند و گشاد و شلوار و سربند محلى استفاده مى کنند.
پوشاک زنان بندرى
پوشاک ساحل نشینان جنوب کشور به پوشاک بندرى مشهورند. پوشاک ساکنین این منطقه غالبا دستخوش سلیقه هاى مختلف بوده است. زنان بندرى در جنوب ایران داراى پوشاک سبک وزن و چادر تورى سیاه چون پروانه هاى ظریف سیاهى هستند که بر بالهاى سیاه خود خطوط زرد و قرمز دارند. پوشاک زنان بندرى از هفت یا هشت تکه لباس تشکیل شده است که شامل کلاهک, روسرى, پیراهن, شلوار, کفش, چادر و نقاب مى باشد.
ـ کلاهک بانوان بندرى, پارچه اى است سه گوش آستردار در رنگهاى مختلف که بر سر مى نهند. دو گوشه این لچک را به وسیله بندهاى قیطان در پشت سر به هم مى بندند. بر انتهاى این قیطان ها معمولا زیورى گرد و کوچک مىآویزند. حاشیه جلو کلاهک زردوزى و نواردوزى مى شود. یا گاه با سکه هاى مختلف به تزیین آنها مى افزایند.
ـ روسرى زنان بندرى از تورى و به شکل مستطیل است. معمولا از رنگهاى مشکى و بنفش ساده یا داراى گلهاى زرکوب و در زیر کلاهک روى سر گذارده مى شود. کناره هاى آن از حوالى بناگوش به زیر گلو آمده با سنجاق بسته مى شود و به دور گردن و شانه مى پیچد. اندازه آن حدود یک متر و نیم و عرض آن حدود 80 سانتى متر است. کناره هاى عرض و طول آن را اغلب به وسیله سکه هاى تزیینى زینت مى کنند.
ـ پیراهن زنان بندرى راحت ترین نوع پوشش است. قد پیراهن تا حوالى زانو مى رسد. آستین پیراهن راسته و فراخ است. طول و عرض این پوشاک 90 * 80 سانتى متر و داراى حاشیه پهن و رنگى است که با نوارهاى زرى الوان تزیین مى شود. پیراهنهاى زنان بندرى مانند روسرى آنان از پارچه هاى تورى انتخاب مى شود و رنگ آنها نیز مشکى و یا تیره است که تزیینات الوان روى پیراهن یا روسرى به خوبى نمایان است زیرا به این پوشاکها دامنه هاى کهربا یا خلخال و سکه هاى تزیینى نصب مى شود.
ـ شلوار زنان بندرى مانند شلوار زنان کرد و ترکمانان است. یعنى از دو ساق دمپاتنگ و یک میان ساق پهن لوزى شکل درست مى شود. و نظیر آنها از دو رنگ و از دو جنس مختلف تهیه مى شود. جنس شلوار از جنس مرغوب و لطیف مانند اطلس و ساتن گلدار و رنگى انتخاب مى شود. کمر این شلوارها نیز لیفه اى است.
ـ کفش زنان بندرى از نوع صندل است. که تسمه این کفشها در لاى انگشتان قرار مى گیرد. از نوع کفشهاى زنان بلوچ در این منطقه رواج دارد.
ـ زنان بندرى از چادرهاى تورى, روشن, گلدار و یا تیره زیوردار استفاده مى کنند. زنان گاهى چادر خود را جمع کرده و در روى سر مى گذارند تا کوزه اى چیزى در روى سر حمل نمایند.
ـ زنان بندرى براى پوشاندن چهره خود نقابى دارند از جنس پارچه مشکى که نام محلى آن ((برقه)) است. گاهى چرمى ظریف به شکل نیم دایره و به اندازه پهناى صورت, داراى قیطانهایى در بالا و طرفین گوشه ها است که با بستن این قیطانها از پشت سر نقاب در چهره استوار و محکم مى شود.

پوشاک زنان کرد کرمانشاه
زنان کرد این منطقه موى سر خود را چون دیگر زنان کرد و بلوچ و ترکمن اغلب به صورت گیسوان ریز و افشان مى بافند و گاهى آن را میان گیسوبندى نقره اى مى گذارند و گاهى نیز موها را شانه زده در دو طرف صورت پریشان مى نمایند. پوشاک زنان کرد عبارتست از:
سربند, زیرپوش, پیراهن, نیم تنه (یل), قبا, روپوش, شلوار. پاپوش سر زنان کرد کرمانشاهى پرپشت و از چندین دستمال بزرگ (کلاغى) ریشه دار تشکیل شده است. این دستمالها را معمولا بر دوره کلاهکى که گاه شبیه عرقچین است مى پیچند. کلاهک ممکن است چند ترک یا بدون ترک و ساده باشد.
پس از آنکه موى سر را شانه زدند و به دو طرف صورت رها کردند سربند اولى را همانند زنان کرد کردستان بسته و کلاغى هاى دیگر را, پیرامون یکدیگر مى پیچند و دنباله اى نیز از آن بر پشت سر مىآویزند. در این سربند کلاغى, آخرین و رویى را چنان ترتیب مى دهند که ریشه هاى آن به وضع زیبایى در جلو و پیرامون سر قرار مى گیرد. گاهى نیز زنان جوان و نوعروسان این منطقه از کلاهک یا عرقچین منجوق دوزى شده استفاده مى کنند که وسیله مناسبى براى انباشتن زر و زیور بر آن است.
زیرپوش یا زیرپیراهن بلند قد است و از پارچه چلوار تهیه مى گردد. آستین آن ساده و مچ آن با دکمه بسته مى شود. یقه گرد آن نیز به وسیله دکمه بسته مى شود.
پیراهن بلند گشاد, یکى از پوشاک متداول زنان باخترانى است که آن را از پارچه هاى گلدار تهیه مى کنند. یقه پیراهن از جلو تا زیر سینه باز است. شکل یقه سه گوش است. آستین پیراهن ساده و گاهى هم سر آستین به آن مى دهند که با دکمه باز و بسته مى شود. برخى از زنان که از تمکن مالى خوبى برخوردارند پیراهن خود را از پارچه هاى مخمل به رنگ الوان تهیه مى کنند.
جلیقه یک پوشاک سنتى و مجلل و مورد علاقه زنان کرد است. زیرا علاوه بر رنگ, برش و وضع تزیین خاص خود به زنان کرد امکان استفاده از زیورهاى گوناگون را مى دهد. این تن پوش بىآستین و قد آن کوتاه و تا کمر مى رسد. جنس آن پیوسته و از مخملهاى الوان است. این پوشاک داراى آستر و یقه آن سه گوش و گاهى برگردان است. در کناره هاى جلیقه از بالاى یقه تا گوشه ها و پهلوها به پهناى سه انگشت یراق دوزى و نواردوزى مى شود و بر روى این آرایش سکه هاى فراوان نیز نصب مى کنند.
یل یا نیم تنه مانند جلیقه کوتاه است. آستین آن به مچ مى رسد و گاهى سنبوسه نیز در آن به کار مى رود. سراسر کناره هاى یل داراى نوارهاى الوان و یراق است, پارچه آن همیشه از مخمل مرغوب مى باشد. البته در طبقات اجتماعى این وضع تفاوتهایى دارد.
قباى زنان کرد, در این منطقه نیز بلند است. رویه آن از مخمل الوان و آستر آن گلدار است. قسمت جلو تا زیر سینه از هم باز است و در روى سینه لبه هاى آن به هم مى رسد و در این لبه ها سکه دوزى مى شود.
روپوش زنان چادرى است از پارچه ابریشمى مشکى به درازاى دو متر و عرض کمتر که معمولا آن را به درازا بر پشت مى افکنند و دو گوشه بالایى آن را به جلو آورده و در پیش روى سینه گره مى زنند.
شلوار زن کرد همان شلوار معمول در جوامع کردان دیگر مناطق است. با لیفه و دو ساق بلند تا مچ پا و میان ساق چهار گوشه و پهن و دمپایى جمع به وسیله بند بر دور مچ پا.
زنان کرد در این سامان با توجه به اینکه تمایل زیادى به کفشهاى شهرى پیدا کرده و هر نوعى که بخواهند به دلخواه تهیه مى کنند اما پاپوش سنتى آنان همان کفش دستباف رنگین است که به گیوه کرمانشاه معروف است.
منابع:
پوشاک ایلات و روستاییان ایران, جلیل ضیإپور.
نگاهى اجمالى بر پوشاک زنان محلى ایران ـ دومین نمایشگاه تشخص و منزلت در نظام اسلام.