چرا دستهایم مى لرزد؟

دکتر حسین برهانى

چرا دستهایم مى لرزد؟ این سوالى است که اغلب بیماران مراجعه کننده به درمانگاه از ما مى پرسند. آنها مى گویند: مدتى است که دیگر نمى توانم به راحتى یک استکان چاى بنوشم, دیگر نمى توانم به راحتى بنویسم, مى گویند از آثار پیرى است, خجالت مى کشم! فکر مى کنم همه دارند به من نگاه مى کنند. چکار کنم؟ چرا دستهایم مى لرزد؟
در پاسخ این بیماران باید بگوییم که لرزش انواع مختلفى دارد و به علل مختلف نیز به وجود مىآید. لرزش یاTremor به مجموعه اى از حرکات ریتمیک کم و بیش منظم گفته مى شود. این لرزش در اثر انقباض متناوب عضلات گروههاى مخالف ایجاد مى شود. این انقباضات در عضلات بازکننده و عضلات مخالف آنها یعنى عضلات جمع کننده به طور متناوب اتفاق مى افتد و باعث لرزش مى شود. این حرکات غیر ارادى در دستها به ویژه انگشتان دست و در پاها و یا در سر مشاهده مى شوند.
حال ببینیم لرزش چند نوع است؟ به طور کلى لرزش به دو گروه تقسیم مى شود. اگر لرزش در موقع استراحت در دست و پا ایجاد شود یعنى وقتى که دست و پا در حال حرکت نیستند ایجاد شود آن را لرزش استراحت یا استاتیک مى گویند. اما اگر لرزش در حال حرکت و یا انجام حرکات ارادى به وجود آید آن را لرزش ارادى یا کنینبک مى گویند. این نوع لرزشها خوش خیم هستند. علت لرزش خوش خیم که به آن لرزش فامیلى هم گفته مى شود به درستى روشن نیست اما گاهى اوقات به صورت یک صفت ارثى اتوزومال غالب منتقل مى شود. این لرزش فامیلى در هر سنى ممکن است شروع شود لیکن در اثر استرس و فشارهاى عصبى شدت پیدا مى کند و در سنین بالاتر معمولا بیشتر مشهود است.
لرزش معمولا یک یا هر دو دست و سر و یا دستها و سر را به صورت همزمان در بر مى گیرد. در حالى که پاها معمولا از لرزش معاف هستند و گرفتار لرزش نمى شوند.
هرچند با گذشت زمان و افزایش سن, این لرزش آشکارتر مى شود اما موضوعى که باید به شخص مبتلا و اطرافیانش بگوییم این است که این لرزش معلولیتى برایشان ایجاد نمى کند و نگران نباشند. شخصى که دچار این نوع لرزش است باید بداند که هر چقدر آرامش خود را حفظ کند و بر اعصاب خود مسلط باشد و از هیجانات زیاد بپرهیزد و از برابر فشارهاى عصبى و زندگى, آسانتر بگذرد و هرچه بیشتر خودش را با شرایط سازگارتر نماید, مسلما با این اقدامات و همراه با دارو به احتمال زیاد از شدت لرزش کاسته خواهد شد. این گونه لرزشها به جز اینکه از نظر اجتماعى و ظاهرى ممکن است براى بیمار ناراحتى و مشکلاتى ایجاد کند نگرانى و اشکال دیگرى به وجود نمىآورد. بنابراین اگر شخص دچار لرزش, بتواند بر هیجاناتش مسلط شود و در مقابل شرایط سخت و استرسآور حداقل آسیب را متحمل شود; یعنى حالت آرامش و اطمینان خاطرش را به نوعى حفظ کند که با وجود مشکلات و دشواریها تمرین و عادت کند تا دائما در وضعیت انبساط خاطر به سر برد, در این صورت این نوع لرزش واقعا نیاز به درمان ندارد.
اما مشکل این است که اکثر مردم نمى خواهند یا نمى توانند انبساط خاطر خود را که در واقع یک انبساط عضلانى را هم شامل مى شود حفظ نمایند. در این صورت شخص دچار لرزش اغلب در انجام کارهاى روزانه و مهارتهاى دستى مثل نوشتن و سایر کارهاى دستى دچار مشکل مى شود و یا اینکه عضلات حنجره اش نیز گرفتار لرزش مى شوند و تکلم بیمار نیز مختل مى گردد. در چنین شرایطى باید دارو تجویز نمود. دارویى که بیش از همه موثر است ((قرص پروپرانولول)) مى باشد که تا حد زیادى موثر است. قرص پروپرانولول باید به طور روزانه و مستمر به میزان 240 ـ 60 میلى گرم در روز مصرف شود و حتما باید فشار خون بیمار در کنترل باشد. گاهى پروپرانولول موثر نیست; در این صورت ممکن است تجویز ((پریمیدون)) مفید و موثر باشد.
نوع دیگرى از لرزش, لرزش پارکینسونى است. این لرزش اصولا در بین بیماران مبتلا به بیماراى پارکینسون دیده مى شود. این نوع لرزش در دستها بیشتر دیده مى شود و در مراحل بعد که بیمارى شدت مى گیرد لرزش در پاها نیز ایجاد مى شود و بالاخره در مراحل بعد, لرزش در سر و تنه پیدا مى شود. لرزش پارکینسونى در دستها بیشتر در مفاصل کوچک که انگشتان را به کف دست متصل مى کنند و در مچ دست اتفاق مى افتد. لرزش پارکینسونى, سختى و عدم نرمش بدن, کندى حرکات از خصوصیات اصلى این بیمارى هستند. لرزش پارکینسونى داراى تواتر 6 ـ 4 بار در ثانیه و گاهى تندتر است و در حالت استراحت واضح تر مى باشد. این لرزش در اثر هیجانات شدت مى یابد و در موقع انجام حرکات ارادى اغلب شدت کمترى دارد. لرزش پارکینسونى سرانجام همه اندامها را در بر مى گیرد اما معمولا به یک اندام یا اندامهاى یک طرف بدن محدود مى شود و ماهها یا سالها وقت لازم است تا همه بدن را بگیرد. در لرزش پارکینسونى مثل این است که بیمار مشغول شمردن دانه هاى تسبیح است.
لرزش مخچه اى: این لرزش موقع استراحت وجود ندارد ولى وقتى مى خواهد کارى را با دست انجام دهد دچار لرزش مى شود. به همین دلیل به آن لرزش ارادى یا لرزش در حال حرکت مى گویند. بیمارى که دچار لرزش مخچه اى است اگر از او بخواهیم که با دستش لیوان آبى را بردارد, در شروع حرکت براى برداشتن لیوان آب کمى لرزش مشاهده مى شود ولى هرچه که بیمار دستش به لیوان نزدیکتر شود لرزشش بیشتر مى شود به طورى که گاهى قادر به انجام این کار نخواهد شد.
در لرزش فامیلیان که علت خاصى براى آن شناسایى نشده است گاهى به صورت تک نفر یا ((اسپورادیک)) و بیشتر به صورت خانوادگى و یا در سنین پیرى دیده مى شود. لرزش فامیلیان معمولا در هنگام استراحت وجود نداشته و در موقع حرکت ارادى پیدا مى شود و با استرس و هیجانات و تحریکات روانى تشدید مى شود.
لرزشى وجود دارد که مربوط به ضایعاتى است که در هسته قرمز در مغز به وجود مىآید. البته این نوع لرزش به ندرت دیده مى شود و با انجام حرکات ارادى شدت مى یابد. در انسفالوپاتى کبدى که از نارسایى حاد یا مزمن کبد ناشى شده باشد نیز لرزش دیده مى شود که بیشتر در دستها مشهود است. در نارسایى کلیه نیز بیماران مبتلا ممکن است در نهایت دچار نوعى لرزش شوند. تفاوت این لرزش با سایر لرزشها در این است که در این بیمارى وقتى دست بیمار را گرفته و آن را از ناحیه مچ به طرف بالا خم نماییم و در همان وضعیت نگهداریم بعد از چند ثانیه حرکات خم و راست شدن انگشتان به صورت لرزش دیده مى شود.
نوع دیگرى از لرزش وجود دارد که لرزش متابولیک یا سمى نامیده مى شود. این نوع لرزش در حالاتى مثل هیپرتروئیدى یا پرکارى تیروئید, لرزش ریتمیک و سریعى در انگشتان دست, لبها و گاهى زبان پیدا مى شود. در بیماران مبتلا به الکل نیز لرزش خشن ترى مشاهده مى گردد. در معتادین به کوکائین و باربیتوراتها و در مسمومیت با جیوه هم چنین لرزشى ایجاد مى شود.
یک لرزش نادر و کمیاب دیگرى وجود دارد که لرزشى شبیه بال زدن است که به آن Wing _ beating مى گویند. این لرزش در مبتلایان به بیمارى ویلسون دیده مى شود.
گاهى اوقات هم در بیماران لرزشى دیده مى شود که معمولا واقعى نیست. این لرزش خشن است که مانند سایر پدیده هاى هیستریک یا نمایشى کم و زیاد مى شود و بیماران به طور غیر عمد اقدام به این حرکات مى کنند و در مواقعى که بیمار دقتش به موضوع دیگرى معطوف مى شود کاهش یافته یا فراموش مى شود. و بالاخره لرزش دیگرى به نام لرزش فیزیولوژیک وجود دارد که به عنوان یک عکس العمل طبیعى شناخته مى شود. این لرزش در مواقع استرس و فشارهاى روانى اجتماعى ـ ترس و اضطراب و مواجهه با صحنه هاى تکان دهنده و مصاحبه و امتحان دیده مى شود. بنابراین لرزش مى تواند علل طبیعى داشته باشد و یا اینکه به علت بیمارى ایجاد شود و تشخیص علت و درمان به موقع و مناسب آن اهمیت ویژه اى دارد.