آنه مارى شیمل بانوى شرق شناس غربى
محبوبه پلنگى
خانم پروفسور ((آنه مارى شیمل)) محقق و نویسنده تواناى آلمانى را سالها است که در سراسر جهان و بخصوص جهان اسلام به عنوان یک اسلام شناس و ایران شناس برجسته مى شناسند. دهها کتاب و صدها مقاله, ثمره تلاشهاى این بانوى شرق شناس است. به موازات قلم تواناى او, بیان شیوا و جذاب وى نیز موجب دعوت پى در پى و سفرهاى فراوان خانم ((شیمل)) به نقاط مختلف جهان براى ایراد سخنرانى در محافل علمى و دانشگاهى بوده است. آنچه بر شخصیت علمى و ادبى و فکرى پروفسور شیمل افزوده است, شهامت و شجاعت توإم با وارستگى اوست که در جریان دفاع از فتواى امام خمینى(ره) در باره سلمان رشدى آشکار گشت و وى را آماج حملات بى امان صهیونیست ها و عوامل آنها نمود. پایدارى مظلومانه ولى باصلابت وى در برابر این هجوم همه جانبه موجب محبوبیت بیشتر او گردید تا همان طور که ذکر شد به انتخاب وى به عنوان نویسنده برتر آلمان در سال 1995 در جریان نمایشگاه بین المللى کتاب فرانکفورت انجامید.
با مرورى بر زندگینامه و فهرست آثار مهم این بانوى دانشمند, به آشنایى بیشترى از این بانوى شرق شناس و اسلام شناس مى توان رسید.
((آنه مارى شیمل)) در سال 1929 در شهر ((ارفورت)) در شرق آلمان به دنیا آمد. او 15 ساله بود که به فراگیرى زبان عربى پرداخت. شیمل در 16 سالگى دوره دبیرستان را به پایان رساند و در دانشگاه برلین به تحصیل زبان و ادبیات عرب و اسلام شناسى پرداخت و در سال 1941 با اخذ درجه دکترا, فارغ التحصیل شد.
خانم ((شیمل)) سپس به عنوان مترجم و بعد به عنوان استاد رشته علوم اسلامى به استخدام دانشگاه ((ماربورگ)) در آمد. او در سال 1954 به دعوت دانشگاه آنکارا به ترکیه رفت و در این دانشگاه به تدریس ادبیات کلاسیک ترک پرداخت. در سال 1961 کرسى استادى در رشته هاى عرب شناسى و اسلام شناسى در دانشگاه بن آلمان به او واگذار شد. خانم ((شیمل)) از سال 1967 در دانشگاه هاروارد آمریکا نیز به تدریس پرداخت. او همزمان با فعالیت متناوب در این دو دانشگاه در بسیارى از سایر دانشگاههاى جهان نیز به عنوان استاد میهمان فعالیت مى کرد.
وى که یکى از محققان بزرگ در علوم و عرفان اسلامى در جهان غرب محسوب مى شود, علاوه بر کتابهاى متعددى که در این زمینه تإلیف کرده, آثار بسیارى از شعرا, عارفان و فیلسوفان مشرق زمین را به زبان آلمانى ترجمه کرده است.
در سال 1995 جایزه صلح ناشران آلمان که یکى از معتبرترین جوایز فرهنگى این کشور محسوب مى شود به وى اعطا شد. اعطإ این جایزه به سبب انتقادى که او از سلمان رشدى, نویسنده کتاب ((آیات شیطانى)) به عمل آورده بود مورد اعتراض برخى از محافل ادبى در آلمان قرار گرفت. ولى شیمل در مقابل تمام انتقادات پایدارى نشان داد و این جایزه طى مراسمى از سوى رییس جمهورى وقت آلمان به ایشان تقدیم شد. بسیارى از دانشگاههاى معتبر جهان از جمله دانشگاههاى سند در هندوستان, اسلامآباد, پیشاور, اوپسلا سوئد, قونیه و تهران به وى دکتراى افتخارى اعطا کرده اند. در اسلامآباد پاکستان حتى یک خیابان به نام وى نامگذارى شده است. خانم پروفسور ((شیمل)) علاوه بر زبانهاى عربى, ترکى, فارسى, سندى و پشتو, با زبانهاى انگلیسى, فرانسه و سوئدى به خوبى آشنا است. در اینجا قسمتى از اندیشه و افکار ایشان و نقطه نظراتى را که از برخى از مصاحبه ها برگردان و ترجمه شده است با هم مى خوانیم.
شیمل: ارادت من به دین اسلام بر کسى پوشیده نبود. وقتى در ترکیه دانشکده الهیات را افتتاح مى کردند, به کسى احتیاج داشتند که بتواند تاریخ مقایسه اى ادیان را درس بدهد, چرا که نمى خواستند اساتید و وعاظ, آینده را به شیوه سابق تعلیم دهند, بلکه در نظر داشتند روش تدریس مدرن اروپایى را به کار برند.
وى در مصاحبه اى در برنامه دوم تلویزیون آلمان مى گوید:
متإسفانه در آلمان اطلاعات ناقص و اغلب نادرستى در مورد اسلام, ایران و انقلاب اسلامى وجود دارد و متقابلا در ایران نیز تقریبا هیچ گونه اطلاع قابل ملاحظه اى در مورد آلمان وجود ندارد.
در مصاحبه اى دیگر وى مى گوید: خانم عارفه بزرگى با افکارى بسیار شبیه ((مولانا جلال الدین بلخى)) و با دیوان اشعارى هم مضمون با اشعار مولانا, معاصر آن عارف بزرگ در آلمان مى زیسته است. وقتى اشعار این خانم را مى خوانم با خود مى گویم خداوند متعال در آن زمان تجلى عظیمى داشته که وجه مذکر آن در ایران و وجه مونث آن در آلمان بوده است. من همواره با ملاحظه این گونه تشابهات غرق در حیرت مى شوم.
شیمل در یکى از مصاحبه هایش اشاره اى به ادعیه اسلامى دارد و مى گوید:
من خود همواره دعاها, احادیث و اخبار اسلامى را از اصل عربى آن مى خوانم و به ترجمه اى مراجعه نمى کنم. من خودم بخشى کوچک از کتاب مبارک صحیفه سجادیه را به آلمانى ترجمه و منتشر کرده ام, قریب هفت سال پیش. دعاى رویت هلال ماه مبارک رمضان و دعاى وداع با آن ماه را. وقتى مشغول ترجمه این دعاها بودم, مادرم در بیمارستان بسترى بود و من که به او سر مى زدم پس از آنکه او به خواب مى رفت در گوشه اى از آن اتاق به کار پاکنویس کردن ترجمه ها مشغول مى شدم. اتاق مادرم دو تختى بود. در تخت دیگر خانمى بسیار فاضله بسترى بود که کاتولیکى مومن و راسخ العقیده و حتى متعصب بود. وقتى فهمید که من دعاهاى اسلامى را ترجمه مى کنم, دلگیر شد که مگر در مسیحیت و در کتب مقدسه خودمان کمبودى داریم که تو به ادعیه اسلامى روى آوردى!؟ وقتى کتابم چاپ شد یک نسخه براى او فرستادم. یک ماه بعد او به من تلفن زد و گفت: صمیمانه از هدیه این کتاب متشکرم, زیرا هر روز به جاى دعا آن را مى خوانم. بله واقعا ترجمه ادعیه امامان معصوم(ع) مخصوصا صحیفه حضرت زین العابدین(ع) براى بسیارى از مردم جهان غرب کارساز است.
آنه مارى شیمل, در یک مصاحبه تلویزیونى در خصوص حکم اعدام سلمان رشدى مى گوید: من طبیعتا از این حکم جانبدارى نمى کنم, اما نباید فراموش کرد که رشدى احساسات دینى میلیونها مسلمان را جریحه دار کرده است. من همچنین مى خواستم توضیح بدهم که حمله به پیامبران در تاریخ اسلام همیشه گناهى بزرگ محسوب شده است.
وى در خصوص دین اسلام مى گوید:
اسلام دینى است که مى تواند به حق ادعا کند تمام جهان را در بر مى گیرد. مسلمانان هر کجا که زندگى کرده اند, دین خود را اساس زندگى خود قرار داده اند. گروههاى اسلامى با این روش زندگى, طى اعصار و قرون از غرب آفریقا تا خاک چین را درنوردیده اند. همین گروهها هستند که اکنون در سازمان کشورهاى اسلامى با یکدیگر متحد شده اند. وى در مورد وحدت مسلمین در یکى از مصاحبه هایش مى گوید:
اصولى که مسلمانان به آن ایمان دارند, این وحدت را به وجود مىآورد. اعتقاد به خداى یگانه و اعتقاد به این اصل که محمد خاتم تمام انبیإ بزرگى است که از آغاز خلقت جهان مردم را به راه راست هدایت کرده اند. تفاوتها به ویژه در آداب و رسوم قومى وجود دارد. آنها (مسلمانان) همگى در اصول هم عقیده اند. به سبب فقدان عظیم آگاهى کارى از دست رسانه هاى عمومى هم برنمىآید. باید به فعالیت گسترده اى دست بزنیم. من و دوستانم تلاش مى کنیم مردم را تا اندازه اى به درک تاریخ اسلام ترغیب کنیم. من این را وظیفه خود مى دانم که در باره مناسبات ادبى آلمان و مشرق زمین اظهار نظر کنم و بدین ترتیب تصویر غلطى را که در اینجا ترسیم شده بزدایم.
وى در یکى از مصاحبه هایش در مورد مسلمانان ترک مى گوید:
وقتى من جلوى یک مسجد آیه هاى قرآن را مى خوانم, ترکها شگفت زده از من مى پرسند, شما مى توانید این را بخوانید, خداى من این چقدر مایه تإسف است.
پروفسور ((آنه مارى شیمل)) طى دوران طولانى فعالیت علمى و فرهنگى خود بیش از 70 کتاب تإلیف و ترجمه کرده است. فهرستى که در زیر مى خوانید تنها گزیده اى است از کتابهاى تازه منتشر شده این دانشمند برجسته:
ـ جهان اسلام
ـ اسلام در شبه قاره
ـ مقدمه اى بر اسلام
ـ زیباترین دعاهاى اسلامى
ـ سال اسلامى, اوقات و اعیاد
ـ از جام زرین اشعار ترکى
ـ آیا عرفان جهان شمول است؟
ـ رویاهاى خلیفه, تعبیر خواب در فرهنگ اسلامى
ـ صوفى گرى, مقدمه اى بر عرفان اسلامى
ـ رومى
ـ با جان و دل زن هستم, زن در اسلام
ـ در قلمرو مغولان
ـ با نام خداى مهربان
ـ کوه, بیابان, اماکن مقدس, سفر به هند و پاکستان
ـ محمد اقبال
ـ و محمد پیامبر اوست, ستایش پیامبر در ایمان اسلامى
ـ ستاره و گل, جهان تصویرى در شعر فارسى
ـ حکمت اسلام
)