بلوغ زودرس جنسى در دختران
دکتر حسین برهانى
در اکثر اوقات بلوغ زودرس جنسى یک خصیصه فامیلى است که به طور طبیعى اتفاق مىافتد اما بعضى مواقع نیز در اثر یک بیمارى شدید عضوى، مثل ضایعات و تومورهاى هیپوتالاموس، مننژیت و انسفالیت ایجاد مىشود. اما در درجه اول باید بلوغ جنسى واقعى را از بلوغ جنسى کاذب تشخیص داد. نکته مهم این است که در جریان بلوغ واقعى دوره قاعدگى به طور طبیعى انجام مىشود. وجود پولیپ روده و هیپرپیگمانتاسیون مخاطى و لکههاى شیر قهوهاى روى پوست - کمکارى تیروئید یا هیپوتروئیدیسیم ممکن است عواملى براى تشخیص بلوغ زودرس جنسى باشند و یا در تشخیص به ما کمک نمایند. به هر حال تشخیص بموقع و درمان سریع بیمارى براى بیمار منافع زیادى دارد. زیرا بسیارى از کودکان مبتلا به بلوغ زودرس عاقبت به علت بسته شدن سریع اپىفیز استخوانها دچار کوتاهى قد و قامت و حتى کوتولگى مىشوند.
* وقتى جوانه و برجستگى سینه در دختران، قبل از 8 سالگى ظاهر شود یا شروع عادت ماهانه قبل از 9 سالگى باشد در واقع بلوغ جنسى زودرس اتفاق افتاده است. هنگامى که صفات ثانوى جنسى با ژنوتیپ (جنسیت ژنتیکى و غددى) فرد متناسب باشد یعنى به صورت ژنتیک زنساز باشد و ظاهر فرد نیز دختر باشد این را اصطلاحاً بلوغ جنسى زودرس همان جنس «Isosexual» مىگویند. و همین حالت در پسران نیز ممکن است اتفاق بیفتد. اما اگر صفات ثانویه جنسى (ظاهر فرد) با جنسیت ژنتیکى هماهنگ نباشد یعنى به صورت مردسازى در دختران و یا زنسازى در پسران باشد مىگویند آن فرد دچار بلوغ زودرس غیر همان جنسى یا «Heterosexual» شده است.
بلوغ زودرس جنسى دختران به صورت «Isosexual» یا همان جنسى به دو صورت عمده بروز پیدا مىکند: در یک دسته بلوغ زودرس جنسى واقعى است یعنى با شروع بلوغ طبق روال عادى اما زودتر از موعد مشخص مىشود. در این گروه هورمونهاى گنادوتروپین دچار افزایش ترشح مىشوند و سیکلهاى قاعدگى نیز افزایش پیدا مىکنند. معتقدند که بیش از 90 درصد بلوغ جنسى زودرس جنبه سرشتى دارد و علت مشخصى برایش نمىتوان پیدا کرد. یعنى محور سیستم عصبى مرکزى «CNS»، هیپوتالاموس و هیپوفیز، زودتر از موعد طبیعى فعال مىشود و تکامل زودرس پیدا مىکند اما علت ناشناخته است. نکته جالب توجه این است که در بیش از 50% از این بیماران نوار مغز یا «الکتروانسفالوگرافى EEG» آنها غیر طبیعى است. در واقع بروز صفات ثانویه جنسى و شروع زودرس و زیاد قاعدگى و تخمکگذارى ممکن است منجر به بروز و تشدید اختلالات اعصاب و روان شود. با توجه به این موضوع مهم شروع درمان به محض تشخیص قطعى، الزامى است. درمان دارویى عمدتاً به وقفه ترشح هورمونهاى «گنادوتروپین» معطوف مىشود. از آنجایى که بلوغ زودرس غالباً با بسته شدن زودرس صفحه رشد استخوانها نیز همراه است و باعث کوتاهى قد مىشود، متأسفانه همیشه با اقدام درمانى نمىتوان جلوى این عارضه را گرفت ولى به هر حال شروع سریعتر درمان در این مورد هم مؤثر است.
در حدود 10% از موارد بلوغ جنسى زودرس در اثر بیماریهاى جسمى مغز مثل تومورهاى مغزى، انسفالیت، مننژیت، صدمات و ضربه به جمجمه هیدروسفالى و سایر بیماریها به وجود مىآید. این گروه از بیماران دچار بلوغ زودرس جنسى داراى علت شناخته شده هستند. در هر صورت باید این دو گروه را از نظر علتشناسى از هم تشخیص داد چرا که گاهى بعضى از این بیماران که جزو گروه با علت ناشناخته قرار مىگیرند مبتلا به تومور مغزى هستند. بنابراین ضمن انجام آزمایشات هورمونى بایستى سیتىاسکن و یا MRIاز مغز به عمل آید اما با همه اینها آنچه که در رابطه با ضایعات تومورال به تشخیص بیشتر کمک مىکند، وجود علایم و نشانههاى عصبى همراه بلوغ زودرس جنسى است. در صورتى که وجود تومور مغز قطعى شود عمل جراحى و رادیوتراپى ضرورى است و میزان و درصد موفقیت درمان به پیشرفت ضایعه دارد.
در گروه دیگرى از دختران مبتلا به بلوغ زودرس جنسى علت را باید در غده فوق کلیوى بیمار جستجو کرد. البته این ضایعه به ندرت اتفاق مىافتد اما در صورت وقوع به صورت هیپرپلازى یا افزایش فعالیت مادرزادى غده فوق کلیوى است معتقدند که این دسته از بیماران با کمبود آنزیمى به نام «21 هیدروکسیلاز» مواجه هستند.
* نوع دیگر بلوغ زودرس جنسى، کاذب است. وقتى فردى به ظاهر دختر علایم زننمایى به علت افزایش تولید هورمون استروژن داشته باشد اما دوره ماهانه نداشته و یا تخمکگذارى نمىکند این فرد دچار بلوغ زودرس جنسى کاذب مىشود. علل مختلفى براى ایجاد این نوع بلوغ وجود دارد. شایعترین علت آن کیستها یا تومورهاى تخمدانى مترشحه استروژن مىباشد. این نوع تومورها با پولیپهاى رودهاى همراه است. در اینجا هم سونوگرافى تخمدانها و سیتىاسکن مىتواند در تشخیص و شناسایى آسیب و علت بیمارى کمک زیادى کند.
* بلوغ زودرس جنسى Hetrosexual یا غیر همان جنسى، حالتى است که در دختران نابالغ اتفاق مىافتد که دچار علل مردسازى مىشوند. پرفعالیتى و هیپرپلازى مادرزادى غده فوق کلیوى و همچنین بعضى از تومورهاى تخمدانى یا غده فوق کلیوى باعث ترشح هورمونهاى جنسى مردانه یعنى آندروژنها مىشوند که در اندامهاى تناسلى بیمار ابهام ایجاد مىشود بخصوص پرکارى غده فوق کلیوى که با اَشکال متنوعى از ابهام در دستگاه تناسلى خارجى همراه است.* در مواجهه با بیماران دچار بلوغ زودرس به چه علایمى باید توجه کنیم؟
همان طور که قبلاً گفتیم این مشکل مىتواند به صورت اشکال متنوع و علایم مختلفى همراه باشد. تشخیص بموقع و اقدام سریع درمانى اغلب کمک زیادى به رفع مشکل بیمار مىکند. بروز علایم ثانویه جنسى به طور زودرس یکى از علایم مهم است. یکى از این علایم پرمویى و رویش زودرس موهاى زیر بغل و ناحیه زهار است. حتى گاهى رویش مو در صورت هشداردهنده است. اگر چنانچه اعضاى تناسلى خارجى دخترى مبهم باشد و در تشخیص مذکر و مؤنث بودن او تردید وجود دارد در اسرع وقت باید به پزشک مراجعه شود.
شواهدى از علایم کمکارى تیروئید و سابقه مصرف داروهاى حاوى استروژن عواملى هستند که منجر به بلوغ زودرس کاذب مىشوند و باید مورد توجه قرار بگیرند. رشد نامتناسب و یا متوقف شده طولى استخوانها نیز مهم است. سردردهایى که با تغییرات جنسى زودرس همراهند از اهمیت خاصى برخوردارند. وجود ناراحتى گوارشى همراه مثل پولیپهاى روده قابل توجهاند. وجود برخى تغییرات مخاطى و تغییر رنگ مخاط و پوست و لکههاى شیر قهوهاى پوستى ممکن است در تشخیص بیمارى مؤثر باشد. گاهى نیز با وجود ترشح شیر از سینه به طور زودرس یا «گالاکتوره» باید به فکر بلوغ زودرس جنسى باشیم. نکته مهم دیگرى که باید به آن توجه کنیم وجود علایم عصبى و روانى است. اضطراب و افسردگى ممکن است در اثر بروز عدم تعادل هورمونى و یا ناشى از اختلال در هویت جنسى ایجاد شوند؛ بنابراین تشخیص بموقع و درمان سریع و مناسب در پیشگیرى از بیمارى اعصاب و روان و حفظ بهداشت روانى به طور نسبى مؤثر است.
در شماره بعد به موضوع بلوغ زودرس جنسى در پسران خواهیم پرداخت.
)