چگونه اسباب‏بازى را به کودک ارائه کنیم؟


 

چگونه اسباب‏بازى را به کودک ارائه کنیم؟

محمدرضا مطهرى - نیره پارسا

در چگونگى ارائه اسباب‏بازى به کودکان دو دیدگاه وجود دارد. بعضى از روانشناسان معتقدند که به کودک فرصت دهیم تا با اسباب‏بازى ور رفته تا طرز کار آن را یاد بگیرد. آنها معتقدند نباید طرز کار اسباب‏بازى را به کودکان یاد داد، باید آنها را آزاد گذاشت تا خودشان آن را کشف کنند. اصولاً در هر کارى که بچه‏ها مى‏کنند باید به آنها امکان داد تا خودشان آن را انجام دهند، مگر آنکه قادر به انجام آن نبوده و یا از شما کمک بخواهند.(1)
«ژان پیاژه» روانشناس شهیر فرانسوى معتقد است:
«هر گاه چیزى را به کودک یاد دهیم مانع شده‏ایم تا خود، آن را شخصاً کشف و یا اختراع کند.» و همچنین مى‏گوید اگر به کودک فرصت دهید تا به طور «طبیعى» یک حقیقتى را با صرف بیش از سه روز وقت آن را شخصاً کشف کند به تسریع رشد او بیشتر کمک کرده‏اید تا اینکه همان مطلب را فوراً به صورت «عاریه‏اى» از بیرون در اختیار او بگذارید.
در این دیدگاه تأکید بر این است تا جایى که امکان دارد به کودک اجازه دهیم خودش با طرز کار اسباب‏بازى‏ها آشنا شده و راههاى به کارگیرى آن را کشف کند.(2)
به طور مثال پدرى براى فرزندش یک قطار اسباب‏بازى مى‏خرد. پدر وقتى به خانه مى‏رسد مى‏خواهد هر چه زودتر قطار را به کار اندازد در حالى که پدر مشغول جورکردن و بستن تکه‏هاى ریل‏هاى قطار به یکدیگر است، کودک یکى از واگن‏ها را مى‏قاپد و به شدت آن را به طرف دیگر اتاق پرتاب مى‏کند. پدر کودک با صداى بلند فریاد مى‏زند: (این کار را نکن، چرا واگن را پرت کردى. آن را این طورى روى ریل‏ها بگذار.) کودک واگن را برمى‏دارد و روى ریل‏ها مى‏گذارد و آن را روى ریل حرکت مى‏دهد ولى واگن در سرِ پیچ از خط خارج مى‏شود و بار دیگر پدر فریاد مى‏زند: (نگفتم این طور نکن ... اول باید موتورش را کوک کنى تا موتور، قطار را روى ریل‏ها بکشد.) اما کودک نیروى کافى براى کوک‏کردن موتور قطار را ندارد و یا نمى‏داند که چگونه آن را روى ریل سوار کند.
کودک هنوز نسبت به واقعیات توجهى ندارد. بعد از آنکه پدرش بى‏صبرانه و مثلاً به
مدت پانزده دقیقه با او کلنجار رفت، حس نفرت شدیدى نسبت به قطارهاى فلزى پیدا مى‏کند و از اینکه قادر نیست آنچه را پدرش مى‏خواهد انجام دهد، احساس خستگى و ناراحتى مى‏نماید. در نتیجه کودک از آن قطار صرف‏نظر کرده و به دنبال اسباب‏بازى دیگرى خواهد گشت تا بتواند با آن بازى کند و از بازى با آن لذت ببرد.(3)
وقتى مرتب به کودک بگویید چه بکند و چه نکند، کودک از بازى با اسباب‏بازى چیزى نخواهد آموخت و لذت نخواهد برد. هر کودکى به این روش بازى کند در آینده شخصى فاقد اتکا به نفس، محتاط و گوشه‏گیر خواهد شد و در هیچ کارى خلاقیت و ابتکارى از خود نشان نخواهد داد و به تنهایى قادر به رفع مشکلات خود نخواهد بود.
اگر کودک در بازى احساس کند که نقش او کمرنگ است، آن بازى نه تنها برایش لذت‏بخش و مفید نخواهد بود بلکه مخرب و مضر نیز خواهد بود، زیرا در او احساس بدى شکل مى‏گیرد و خود را شخصى بى‏عرضه و دست و پا چلفتى تصور مى‏کند.
بعضى دیگر از روانشناسان معتقدند:
باید ابتدا والدین با اسباب‏بازى مقدارى بازى کند تا کودک با نحوه عملکرد اسباب‏بازى آشنا شود و سپس کودک را به حال خود واگذار نماید تا به بازى بپردازد.
ل.ف استروسکایا در این باره مى‏نویسد:

والدین باید قبل از دادن اسباب‏بازى به کودک (بخصوص نوع جدید) به مدت کوتاه، در مقابل کودک با آن بازى کنند و نحوه استفاده از آن را به کودک نشان دهند.
مناسب‏ترین زمان براى بازى‏کردن با کودک، زمانى است که کودک سیر و آرام باشد و محیط اتاق آرامش لازم را داشته باشد تا او بتواند از تمرکز حواس کافى برخوردار شود. ابتدا نام اسباب‏بازى را بر زبان آورید مثلاً این عروسک با حلقه و میله است. سپس حلقه را بر روى میله سوار کنید و بگویید «حلقه را سوار کردم.» بدین طریق، توجه کودک به بازى جلب خواهد شد. این کار را دو یا سه بار تکرار کنید ... .
همکارى بزرگ‏تر در بازى با کودک سبب جلب علاقه او به بازى خواهد شد. براى اینکه کودک به بازى علاقه‏مند شود و بتواند به مدت طولانى و با تمرکز حواس بازى کند، باید نحوه این کار به او آموخته شود. از کودک نباید انتظار داشت، حتى با وجود اسباب‏بازى‏هاى گوناگون، بتواند به بازى مشغول شود، چون او هنوز با راههاى بازى آشنا نیست. والدین با شرکت در بازى‏هاى کودک خود، به طور مستقیم او را هدایت کرده و تجارب او را بالاتر مى‏برند.(4)
وقتى ما چیزى به کودک یاد مى‏دهیم و تجربیات متعددى را در ذهن و مخزن حافظه او مى‏گنجانیم از یک دید، هم خود را راضى کرده‏ایم و هم کودک را؛ بدین معنى که توانسته‏ایم در یک زمان کوتاه تمامى دانسته‏هاى آماده و اطلاعات جمع‏آورى شده
را مستقیماً به طور دفعى و تراکمى به او منتقل کنیم و خیال خودمان را راحت کنیم که تجربیات چندین ساله و یافته‏ها و اطلاعات چند جانبه خودمان را بدون هیچ گونه زحمت و فرصت کشف از جانب کودک به او واگذار کنیم، غافل از آنکه همین دانسته‏هاى آماده، مانع خلاقیت و ابتکار او در یادگیرى مى‏شود، در حالى که موقعى یادگیرى واقعى و عمقى رخ مى‏دهد که کودک در برابر ندانسته‏ها قرار گیرد تا خود دانسته‏ها را کشف کند.(5)

رهنمودهایى براى والدین‏

* به هنگام ارائه اسباب‏بازى بهتر است که به کودک آزادى بدهید تا خودش طرز کار و بازى با اسباب‏بازى را یاد بگیرد، در صورتى که مشاهده کردید که کودک از به کاراندازى آن عاجز شده و حالت عصبانیت پیدا کرده است با شیوه‏اى مناسب، سعى در راهنمایى او داشته باشید.
* به هنگام راهنمایى بهتر است کلى راهنمایى کنید و از توضیح جزء به جزء و خسته‏کننده خوددارى نمایید.
* در زمانى که طرز کار با اسباب‏بازى را به صورت عملى یاد مى‏دهید، اجزا و نحوه کارکرد آن را به صورت کلامى توأماً بیان کنید.
* با توجه به اینکه میزان توجه و دقت کودکان خیلى کم مى‏باشد، کودک زیر سه ماهگى یک الى دو دقیقه و در شش ماهگى پنج الى ده دقیقه مى‏تواند خودش را با اسباب‏بازى‏هایش سرگرم کند و در دو سالگى قادر است ده تا پانزده دقیقه به یک کار توجه نشان دهد و ... .

توصیه مى‏شود که از کودک انتظار نداشته باشید که به مدت طولانى به توضیحات شما در باره عملکرد اسباب‏بازى گوش دهد و آنها را به کار بندد.
* اگر چنانچه به مسافرتى رفته‏اید و براى کودک‏تان چند اسباب‏بازى خریده‏اید، آنها را به یک باره به کودک ندهید. بهتر است اسباب‏بازى‏ها را در جایى نگهدارى کنید و هر هفته یکى از آنها را به کودک بدهید تا کودک فرصت بازى و کشف پیدا کند و از طرفى در هر هفته کودک را خوشحال و مسرور کرده‏اید.
* اسباب‏بازى‏هاى زیادى در اختیار کودک قرار ندهید، زیرا تعداد آنها باعث مى‏شود که او نتواند توجهش را روى یکى از آنها متمرکز کند و در بین اسباب‏بازى‏ها سرگردان شده و نمى‏داند که کدام یک را انتخاب کند. براى حل این مشکل پیشنهاد مى‏شود که:
* اسباب‏بازى‏هاى کودک را دسته‏بندى کنید، آنهایى که مورد علاقه مخصوص کودک است، آنهایى که حرکت مى‏کنند و با نخ راه مى‏افتند، وسایل ساختمانى، عروسک‏ها، آنهایى که به درد تماشاکردن مى‏خورند و ... از هر دسته چندتایى را بردارید و به داخل سبد اسباب‏بازى‏هاى (سردستى) بگذارید، سپس بقیه را داخل یک جعبه بزرگى جاى دهید و آنها راحتى‏الامکان دور از دسترس کودک قرار دهید و در هر هفته اسباب‏بازى‏ها را عوض کنید. این روش را در مورد اسباب‏بازى‏هاى کودکانم اجرا کردم که نتیجه مثبت و سازنده‏اى داشته است.

پى‏نوشتها:
1) نیل آ.اس، کودکان آزاد و مستقل تربیت کنیم، ص‏98.
2) کریمى، عبدالعظیم، تربیت طبیعى در مقابل تربیت عاریه‏اى، ص‏14.
3) سعیدى.م، روانشناسى و پرورش کودک، ص‏20 - 19.
4) استروسکایا ل.ف، تأثیر تعلیم و تربیت در شخصیت کودک، ص‏156 - 155.
5) کریمى عبدالعظیم، تربیت آسیب‏زا، ص‏105.