بیمارى صرع

نویسنده


 

بیمارى صرع‏

دکتر حسین برهانى‏

تشنجات مکرر عودکننده‏اى که به علل مختلف ایجاد مى‏شوند را اصطلاحاً بیمارى صرع مى‏گویند. تشنج یک دیس‏ریتمى الکتریکى مغز است که در سلول‏هاى عصبى مغز به طور غیر طبیعى و به صورت حمله‏اى اتفاق مى‏افتد. صرع، بیمارى شایعى است و در اغلب موارد علت آن با سن شروع مرتبط است. یکى از انواع صرع به نام صرع سرشتى یا «ایدیوپاتیک» معروف است که به طور معمول بین سنین 5 تا 20 سالگى شروع مى‏شود. در بعضى موارد نیز در سنین بالاتر اتفاق مى‏افتد. علت واضحى براى این نوع صرع پیدا نشده است.
نوعى دیگر، صرع علامتى است که علل متعددى دارد:
1- ناهنجارى‏هاى مادرزادى و صدمات موقع تولد ممکن است منجر به تشنج متعدد (صرع) شود. این حالت در دوران نوزادى و شیرخوارگى ظاهر مى‏شود.
2- تشنج ناشى از تب نیز در دوره شیرخوارگى یعنى از 6 ماهگى تا اواسط کودکى یعنى حدود 7 سالگى ممکن است اتفاق بیفتد.
3- اختلالات متابولیکى نیز مى‏توانند باعث تشنج مکرر شوند. مثلاً کمبود کلسیم (هیپوکلسمى) و همچنین کاهش قند خون (هیپوگلیسمى) از سایر موارد بیشتر شناخته شده‏اند. البته کمبود ویتامین 6B یا پیریدوکسین و اختلال فنیل‏کتونورى هم از علل مهم و قابل پیشگیرى و درمانى هستند که در صورت عدم تشخیص و درمان سریع، منجر به تشنجات مکرر خواهند شد.
گاهى دیس‏ریتمى الکتریکى ممکن است از ناحیه دیانسفال به صورتى منتشر به سمت بالاى مغز حرکت کرده و تمام قسمت‏هاى قشر مغز را در یک لحظه فرا بگیرد که به این حالت صرع سنترآنسفالیک یا دیانسفالیک مى‏گویند. این صرع ممکن است به صورت صرع بزرگ (mal Grand) و بدون مقدمه تظاهر کند و گاهى نیز به صورت صرع کوچک یا (Petit mal) بروز پیدا مى‏کند.
در برخى موارد دیس‏ریتمى الکتریکى ممکن است به علت وجود یک ضایعه و آسیبى در قشر مغز ایجاد شود که به صورت امواج نیزه‏اى (Spike) و یا امواج نوک‏تیز در همان قسمت قشر مغز در نوار مغز دیده مى‏شود. این حالت را صرع موضعى مى‏گویند که معمولاً بیماران دچار بیهوشى نمى‏شوند.
در بیشتر اوقات بیمارى که دچار صرع مى‏شود یک مقدمه و مرحله‏اى را قبل از حمله صرع تجربه مى‏کند؛ به این حالت «اُورا» Auraمى‏گویند. مثلاً احساس بوى نامطبوع یا جرقه‏زدن جلوى چشم و یا چند انقباض در زبان و سایر عضلات پیدا مى‏کند.
این حالت همان «اُورا» است. یعنى مغز در این وضعیت دچار یک دیس‏ریتمى الکتریکى در یک نقطه مى‏شود. پس شروع، از یک نقطه از مغز است که در نوار مغز به صورت امواج نیزه‏اى توأم با موج آهسته مى‏باشد. در این مرحله، «اُورا» اتفاق مى‏افتد اما با انتشار این دیس‏ریتمى به سایر نواحى و دیانسفال مغز تمام رشته‏هاى عصبى مجدداً از دیانسفال به قشر مغز مى‏روند و همه قسمت‏هاى قشر مغز دچار دیس‏ریتمى و تحریک مى‏شوند که منجر به یک تشنج عمومى و کامل توأم با بیهوشى خواهد شد و حرکات و انقباضات شدید در عضلات اندام‏ها و تنه پیدا مى‏شود.
از نظر علت‏شناسى، صرع «سنترآنسفالیک» یا «دیانسفالیک» را صرع اولیه Primaryمى‏گویند که علت آن نامشخص است. معمولاً هیچ علت پاتولوژیکى براى آن پیدا نمى‏شود اما این نوع صرع اساساً داراى زمینه ژنتیک است و تا حدود 40% این بیماران معمولاً در فامیل‏شان سابقه صرع وجود دارد.
باز از نقطه نظر علت‏شناسى، صرع ثانویه Secondary و یا اکتسابى Aquiredهست که عامل ژنتیک کمتر دخالت دارد ولى عوامل دیگر نظیر بیمارى‏هاى مادرزادى، ضربه مغزى، بیمارى‏هاى مخرب بافت مغز،
مسمومیت‏ها، تومورهاى مغزى، عفونت‏هاى مغز و اختلال و انسداد در مسیر جریان خون مى‏توانند در ایجاد صرع ثانویه دخالت داشته باشند.
یکى از بیمارى‏هاى مادرزادى که منجر به صرع ثانویه مى‏شود، عفونت‏هاى مادرزادى نظیر آلودگى به توکسوپلاسموز و «سیتومگالو ویروس» است. همچنین بیمارى مادرزادى و متابولیک «فنیل‏کتونورى» هم مى‏تواند منجر به صرع شود.
در ضربه‏هاى مغزى ممکن است بلافاصله بعد از ضربه و یا کمى بعد فرد دچار تشنج شود. گاهى اوقات ماهها و یا سال‏ها بعد از ضربه مغزى ممکن است فرد دچار «صرع» شود. آنچه مهم است اینکه در اثر ضربه مغزى اگر فرد دچار شکستگى استخوان جمجمه و بخصوص فرورفتگى قطعه شکسته شده به داخل مغز و سخت‏شامه شود بیشتر احتمال دارد که دچار حملات مکرر تشنج شود.
همان طور که گفتیم یکى از علل تشنج، مسمومیت است. یکى از موارد مسمومیت دوره حاملگى است که ممکن است منجر به تشنج شود. در این حالت بیمار دچار افزایش فشار خون نیز مى‏شود. همچنین بالا رفتن اوره خون هم ممکن است باعث تشنج شود. سایر موارد سموم یا توکسین‏هاى مختلف - سُرب - بخصوص در کودکان باعث تشنج و صرع مى‏شود.

و اما تومورهاى مغزى تا حدود 40% موارد ممکن است منجر به تشنج شوند که با توجه به محل تومور در مغز، فرد دچار تشنج موضعى یا «Focal» مى‏شود. از این بین، تومورهایى که در محل لوب پسِ‏سرى یا «اکسیپتیال» هستند کمتر باعث تشنج مى‏شوند. ثابت شده است که هر چه رشد تومور کندتر باشد، احتمال بروز حملات صرعى بیشتر خواهد بود. عفونت‏هاى مغز مثل مننژیت و آنسفالیت ویروسى و آبسه‏هاى مغزى هم ممکن است باعث حملات صرع شوند.
بیمارى که دچار صرع بزرگ است ممکن است به طور ناگهانى دچار تشنج شود. گاهى بیمار ناگهان فریاد مى‏کشد و به زمین مى‏افتد و عضلات بدن سفت مى‏شود و به مدت 30 تا 60 ثانیه طول مى‏کشد و توأم با بیهوشى است. در این مرحله، تنفس بیمار تند مى‏شود و فشار خون افزایش پیدا مى‏کند. مردمک چشم متّسع مى‏شود و سپس بیمار وارد مرحله کلونیک مى‏شود. در این مرحله نیز انقباضات فورکلونیک پیدا شده و تنفس کُند و نامنظم و صدادار مى‏شود. زبان ممکن است زخمى شود و بیمار دچار بى‏اختیارى ادرار شود. این مرحله نیز 40 ثانیه طول مى‏کشد. بعد از این دو مرحله، بیمار وارد مرحله اغما و یا نیمه اغما مى‏شود و تمام عضلات بدن سست مى‏شود که حدود 2 دقیقه طول مى‏کشد و متعاقباً بیمار به هوش مى‏آید که به دلیل فعالیت فیزیکى و تخلیه انرژى دچار خستگى شدید شده و بلافاصله به مدت 3 تا 2 ساعت به خواب مى‏رود. ولى این خستگى شدید گاه تا دو روز طول مى‏کشد.
صرع کوچک یا Petit malمنحصراً در کودکان دیده مى‏شود. معمولاً بعد از 3 سالگى شروع مى‏شود و بیشتر موارد در سنین بین 7 تا 9 سالگى است. سابقه صرع فامیلى در اینجا مثبت است. تشنج بسیار کوتاه بین 5 تا 10 ثانیه است و فقط ممکن است به صورت خیره شدن و یا برگشتن چشم‏ها به طرف بالا یا پلک‏زدن توأم باشد. بسیارى از اینها بعد از اینکه به سن بلوغ مى‏رسند، خودبه‏خود بهبود مى‏یابند. در مورد صرع موضعى کمتر علت ژنتیک نقش دارد و بایستى به فکر علل مختلف از جمله تومور و سایر ضایعات بود. یک نوع صرع ژنرالیزه وجود دارد که به صورت علایم موضعى شروع مى‏شود اما بر خلاف صرع بزرگ، در این نوع صرع «اُورا» یا علایم مقدماتى تشنج وجود دارد. اما اغلب، صرع موضعى علایم موضوعى نیز ایجاد مى‏کند. بیمارى یا سندرم صرع باید به موقع تشخیص داده شود و سریعاً تحت درمان دارویى قرار گیرد.