زنان ایرانى از نگاه زنان غیر ایرانى، گذرى کوتاه‏

محبوبه پلنگى‏

[همواره براى خوانندگان ایرانى جالب بوده است که داورى دیگر ملت‏ها را درباره خود بدانند. یکى از موضوعات بحث‏انگیز در بسیارى از محافل فرهنگى، اجتماعى و سیاسى و حتى دینى خارج از کشور، وضعیت زنان مسلمان ایرانى پس از پیروزى انقلاب اسلامى بوده است. داورى‏هاى بسیار متفاوتى در طول سال‏هاى گذشته صورت گرفته است و در این ویژه‏نامه نیز بخشى از آن منعکس شده است. در این گزارش گذرا، با چندین نفر از زنان غیر ایرانى که به گونه‏اى با مسائل زنان ایرانى ارتباط و آشنایى داشته‏اند گفتگوى کوتاه شده است. آنان نوعاً نگاه مثبتى به چهره زن ایرانى از جمله حجاب وى دارند؛ البته معلوم است که داورى همه زنان غیر ایرانى چنین نیست ولى همان گونه که برخى از این زنان نیز تأکید کرده‏اند، تبلیغات سوء دیگران و عدم آگاهى از وضعیت واقعى زنان ایران، نقش زیادى در چنین قضاوتى دارد..]

درآمد

یکى از ره‏آوردهاى انقلاب شکوهمند اسلامى، حضور آگاهانه و فعالانه زنان با رعایت ارزش‏هاى اسلامى در فعالیت‏هاى اجتماعى بوده است. حضور چشمگیر و توفیق زنان ایرانى در عرصه‏هاى علمى، سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و هنرى امرى ملموس و مشهود است و براى دنیاى غرب که تندروى را پیش گرفته، نیز مثال‏زدنى است.
زنان یعنى نیمى از توان جامعه، مدیران خانواده با حضور فعال در محورهاى دانش، فرهنگ، هنر و سیاست‏اند، همچنین به دلیل داشتن ظرافت فکرى و روح زیباشناسى و کمال‏ساز، به مهم‏ترین وظیفه طبیعى و غریزى خود که پرورش و تربیت انسان‏هاست، با حساسیت عمل کرده و به این مهم پرداخته‏اند.
پایدارى و ماندگارى زنان ایرانى در نقش و موقعیتى که پس از انقلاب اسلامى ایفا کرده‏اند، به دو دلیل است: اوّل آنکه زن ایرانى به قداست خانواده، و نقش انسان‏سازى‏اش در جامعه مسلمان ایرانى آگاه است؛ دوم آنکه فعالیت‏هاى و نقش‏هاى او در هر حیطه‏اى، وى را از وظیفه اصلى خود جدا نساخته است. زنان هماره پس از انقلاب اسلامى در تمامى ابعاد زندگى و فعالیت‏ها، خوش درخشیده‏اند.
بهتر آن باشد که سِرّ دلبران‏
گفته آید در زبان دیگران‏
پاى صحبت تنى چند از زنان غیر ایرانى مى‏نشینیم تا چگونگى شناخت و دیدگاه آنان را نسبت به جایگاه زنان در ایران اسلامى ببینیم:

خانم دانا بارتلت از کشور چک و اسلواکى

نظر شما راجع به زنان ایرانى و موقعیت و امکان فعالیت آنها در ایران چیست؟

به خاطر حرفه و کارم، کشورهاى زیادى را دیده و تجربه کرده‏ام. من یک کلکسیونر یا مجموعه‏دار آثار هنرى‏ام. الان هم یک مجموعه پوستر مربوط به موضوع فلسطین را به ایران آورده‏ام. به کشورهاى زیادى سفر کرده و همه چیز را از نزدیک دیده‏ام. با زنان آن کشورها از نزدیک برخورد داشته‏ام. در ایران هم همین‏طور. در ایران اصلاً چیز جدید یا دور از انتظار ندیدم. البته در مورد خودم نمى‏دانستم که باید در اینجا حجاب داشته باشم.

راجع به حجاب زنان ایرانى و چگونگى فعالیت‏شان چه نظرى دارید؟

در ایران اگر حجاب را در نظر نگیریم تمام فعالیت‏هاى زنان مثل بقیه جاهاست. هیچ فرقى ندارد. زنان ایرانى، با این حجاب حتماً راحت هستند که این قدر سر حال و پرتحرکند، مثل زنان فلسطینى. در فلسطین مشابه این وضعیت را دیده‏ام. زنان فلسطینى خوب و صبور که با همین لباس در اردوگاهها فرزندان‏شان را نگهدارى مى‏کنند و آنها را براى مبارزه آماده مى‏نمایند. احساس من این است که زنان ایرانى نسبت به وضعیتى که دارند بسیار خوشحالند و احساس مى‏کنند حجاب آنها را مصون مى‏کند، وضعى که در زنان فلسطین هم دیدم. فکر مى‏کنم همه جهان اسلام این گونه است.

نظر شما در این مورد و مصونیت چیست؟

به نظر من هم مى‏رسد که واقعاً حجاب آنها را مصون مى‏کند و آنها آزادانه‏تر فعالیت مى‏کنند. در یک نمایشگاه در «کولورادو» که آثار ایرانى را به نمایش گذاشته بود دیدم از هر سه هنرمند، دو نفر آنها زن هستند. این علامت و نشانه خوبى است که زنان ایران با همین وضعیت به فعالیت خوبى مشغولند.
در طى مدتى که در ایران بودید نیز به این نظر رسیدید؟
طى دو سه روز گذشته از دانشگاه هنر شاهد دیدارى داشتم. به نظرم رسید چقدر براى زنان در زمینه‏هاى هنرى فضا باز و فراهم است.

باربارا جیمز محقق و پژوهشگر «آلمان»

نظر شما راجع به زنان ایرانى و جایگاه و نقش آنان در جامعه چیست؟

زنان ایرانى خوشرو، مهربان، خوب و اهل خانواده و سختکوش هستند و داراى موقعیت‏هاى خوبى هستند. خودشان هم در ظاهر از این وضعیت راضى هستند. به نظر مى‏رسد دل آنها از این رنگ‏ها و لباس‏هاى تیره و چادر بگیرد، ولى خودشان این‏گونه نشان نمى‏دهند. بسیار فعال هستند. در کشورم گاهى عکس‏ها و فلیم‏هایى را مى‏بینم. دوستم به من مى‏گفت زنان ایرانى در مجلس‏اند، ولى گفتم چنین به نظر نمى‏رسد. به نظر مى‏رسد آنها به لباس‏شان فکر نمى‏کنند و به مسائل بزرگ‏ترى فکر مى‏کنند. من حافظ را از ایران مى‏شناسم. حافظ حرف‏هاى خوب و بزرگى را در شعرهایش مى‏گوید. وقتى آدم‏هاى بزرگى مثل حافظ در ایران هست، حتماً فکرهاى بزرگى هم وجود دارد!

از وضعیت زنان ایرانى پیش از انقلاب چه مى‏دانید؟

هیچ چیز نمى‏دانم. به نظرم بیش از بیست سال از انقلاب ایران گذشته است. در مورد سیاست ایران و زنان و وضعیت آنها تحقیق نکرده و نمى‏دانم؛ فقط مى‏دانم در هر جامعه و کشورى افراد به نوعى در بند هستند؛ یکى باحجاب در بند است‏[! ]و یکى بى‏حجاب و به قول حافظ شاید یکى هم در بند خودش باشد!

نادیا از لبنان دانشجوى دوره دکتراى بیولوژى‏

زنان ایرانى از نگاه شما چگونه‏اند؟

ایران کشور باتمدن و بافرهنگى است. اشعار ایرانى پر از معنا است. ذوق ایرانیان زبانزد است. ایران براى ما الگو و نمونه است و زنان ایرانى نمونه‏اى از فعالیت و پرکارى و درستکارى. زن ایرانى هم خانواده را دارد و هم در جامعه فعال است. دیدن تصاویر زنان ایرانى، نمایشگاهها، فیلم‏ها و برنامه‏هاى ایرانى، آرزوى دیدار ایران و دانستن زبان ایرانى را در دل من زنده مى‏کند. همیشه فکر مى‏کنم زنان ایرانى مى‏توانند الگوى خوبى براى زنان کشورهاى دیگر باشند.

از وضع زنان در پیش از انقلاب اسلامى ایران چه مى‏دانید؟

از آن زمان چیز زیادى نمى‏دانم. اما عمویم مى‏گوید قبل از انقلاب اسلامى، ایران را دیده است. یک سفر به ایران کرده است. زنان در ایران از نظر حجاب وضعیت خوبى نداشته‏اند و با وضعیت الان خیلى فرق مى‏کرده است. زنان ایرانى که اخبار آنان را پیوسته پیگیرى مى‏کردیم، با لباس اسلامى به جنگ عراق پرداختند، و با لباس و حجاب اسلامى مثل هموطنان من، مثل زنان مبارز فلسطین، فعالیت مى‏کنند.

خانم گیوم کریستین زهرا (فرانسه) فیلمساز و فیلمبردار شبکه تلویزیونى عرب (منار) و شبکه سحر

راجع به زنان ایرانى و وضعیت آنها در ایران چه مى‏دانید؟

22 سال است که با زنان ایرانى آشنا شده و بعد اسلام آورده‏ام. زنان ایرانى چه سنتى و چه غیر سنتى، مدرن و انقلابى همه براى زنان جهان مى‏توانند نمونه باشند. چون زنان ایرانى چهره‏اى قدرتمند و توانا دارند. حرف اوّل را زنان ایرانى مى‏زنند. آنها بسیار آزادند و من گاهى حسرت مى‏خورم. چون در کشور خودم فرانسه، با این حجاب مجرم هستم.

چطور و چگونه؟

بعد از آوردن اسلام و گذاشتن حجاب، در فرانسه کارم را از دست دادم؛ بیکار شدم. جرم من حجاب بود. اما زنان ایرانى با حجاب در کشورشان آزاد هستند و به هر فعالیتى مى‏پردازند. من دکتراى مددکارى اجتماعى دارم. دلم مى‏خواهد در زمینه رشته خودم کار کنم و بارها اقدام کرده‏ام. اکنون پس از چهار سال دادگاه حق را به من داده است اما فعلاً به حقوق خودم نرسیده‏ام. این جا همه اخبار و اطلاعاتى که پخش مى‏شود این است که در ایران به خاطر حجاب، زنان آزادى ندارند، ولى در فرانسه من به خاطر حجاب، آزادى ندارم. اینها فریاد مى‏کنند که آزادى در ایران براى زنان از بین رفته است، در حالى که این وضعیت در اینجا وجود دارد.

راجع به فعالیت‏هاى زنان ایرانى پیش از انقلاب اسلامى ایران هم چیزى مى‏دانید؟

دائماً در باره ایران و فعالیت‏هاى زنان در حال جستجو هستم. زنان بسیارى هم در پاریس از ایران دیده‏ام. همه نمایشگاههایى را که از ایران در این شهر گذاشته مى‏شود مى‏بینم. بعد از اینکه به علت داشتن حجاب از کارم اخراج شدم، فیلمبردارى را یاد گرفتم و دو فیلم مستند ساختم، راجع به عاشورا به نام «صداى امام حسین(ع)». فیلم من به عنوان فیلم برتر در یکى از بزرگ‏ترین موزه‏هاى پاریس انتخاب شد. با الگو قرار دادن زنان فعال عرصه سینماى ایران این حرفه را انتخاب کردم. اما در مورد فعالیت زنان در قبل از انقلاب، از همسرم و خانواده‏اش شنیده‏ام زنان به این اندازه فعال نبوده‏اند؛ تنها عده و قشر خاصى فعالیت مى‏کرده‏اند و فعالیت‏شان به این شکل نبوده است، در ضمن آنها اصلاً حجاب نداشته‏اند. اما اکنون همه در دنیا مى‏دانند زنان ایرانى با حجاب فعالند. دنیایى که الان به سوى معنویت پیش مى‏رود، زنان ایرانى را با این شکل و با حجاب بسیار مى‏پسندد. علاقه دنیا به معنویت حجاب را جا انداخته است. امیدوارم روزى برسد که در فرانسه هم مسئله حجاب حل شود.

از معنویت گفتید، چه پیش‏بینى براى وضعیت جهان و تغییر دیدگاهها دارید؟

معنویت دیدگاهها را عوض خواهد کرد. ازدواج من با یک مسلمان 12 سال خانواده را از من گرفت. آنها مرا طرد کردند. مرا از خود راندند، اما با این تغییر نگرش و این وضعیت، دید آنها عوض شد. دوباره به دامن خانواده برگشتم و پسرم که از همسر اوّلم داشتم، مسلمان شد و با یک دختر ایرانى خوب و محجوب ازدواج کرد. پسر من اکنون در ایران در دانشگاه امام صادق(ع) درس مى‏خواند.

خانم نزهت. ف ایرانى (تابعیت فرانسوى) دکتراى حقوق‏

نظر شما راجع به زنان و جایگاه آنان در قبل و بعد از انقلاب اسلامى در ایران چیست؟

پنج سال پیش سفرى به ایران داشته‏ام. حدوداً 35 سال است در فرانسه هستم. کلیه نمایشگاههایى را که در پاریس گذاشته مى‏شود، همچنین کنسرت‏ها و فیلم‏ها را مى‏بینم. ایران را دوست دارم در حالى که تابعیت فرانسه دارم. اخبار را هم پیگیرى مى‏کنم. اخبار گاهى با هم نمى‏خواند، ضد و نقیض است. هم از طرف دوستان اینجا و هم از طرف ایران. اگر آمار و ارقام ورودى دانشگاهها و پیشرفت زنان را مى‏گویند، باید بپذیریم که این پیشرفت در هر زمان و با هر سیستمى که بود صورت مى‏پذیرفت. نمى‏توانیم این را طور دیگرى محاسبه کنیم و به حساب دیگرى بگذاریم. در ضمن به نظر من اگر حجاب و دست و پاگیرى آن نبود شاید وضع بهتر از این مى‏شد. حجاب به نظر من دست و پاگیر است اما زنان ایران آن را خوب پذیرفته‏اند و گله‏اى هم ندارند و خیلى راحت، حرکت و جست و خیز مى‏کنند. شاید اگر حجاب نبود آنها بیشتر فعالیت مى‏کردند!

با توجه به اینکه شما پیش از انقلاب هم ایران را تجربه کرده‏اید، فعالیت زنان آن دوره را چگونه ارزیابى مى‏کنید؟

آن زمان هم زنان فعالیت مى‏کردند. البته آن دوره و زمان با این دوره بسیار فرق مى‏کرد. دنیا الان در حال پیشرفت است و سرعت بسیار زیاد است. ایران هم ظاهراً خود را با این سرعت هماهنگ کرده است. نمایشگاهها جوروا جور در سراسر دنیا مخصوصاً از فعالیت زنان نشان‏دهنده این است. اما زنان قبل و بعد از انقلاب با زنان سایر دنیا فرق دارند. زنان ایرانى پیش از هر چیز همسر و مادر هستند و بسیار پاى‏بند به خانواده و فامیل هستند. این یک مشخصه بارز و خوب از زنان ایرانى در دنیا است.

شیلا باکوان، فرانسوى، محقق و پژوهشگر

زنان ایرانى از دیدگاه شما به عنوان یک زن فرانسوى چگونه‏اند؟

در خارج از ایران، زن ایرانى و عرب را از هم جدا مى‏کنند و مى‏گویند زنان ایرانى بسیار باشخصیت و روشنفکر و با فعالیت‏هاى بسیار در همه زمینه‏ها هستند. زنان ایرانى را خانواده‏دوست مى‏دانند و پاى‏بند به زندگى زناشویى و همسر و فرزندان. در یک تحقیق مى‏خواندم زنان ایرانى خیلى پر انرژى هستند که مى‏توانند در کنار احترام به خانواده و پاى‏بندى و گذاشتن وقت براى خانواده، همسر و فرزندان و حتى فامیل، در فعالیت‏ها در بخش فرهنگ، سیاست، علوم اجتماعى و پزشکى هم فعالانه حرکت کنند. حتى در بعضى از جاها در کشورهاى دنیا گفته مى‏شود که زنان ایرانى بیشتر از مردان ایرانى فعالیت مى‏کنند!

در باره حجاب زنان ایرانى چه نظرى وجود دارد، با توجه به اینکه شما محقق امور اجتماعى هستید؟

فکر مى‏کنم همه چیز بسیار خوب پیش مى‏رود. من عمق کار را نمى‏دانم اما در ظاهر همه چیز خوب است. فکر مى‏کنم همه جا زنان ایرانى را با این وضع و شکل پذیرفته‏اند و غیر از این انتظار ندارند. هر جا نمایشگاه و یا برنامه ایرانى و یا سمینار و نشستى است، همه انتظار یک زن باحجاب را داریم و غیر از این انتظارى وجود ندارد. زنان هم بسیار سر حال و خوشحال در برنامه‏ها شرکت مى‏کنند. من فعالیت‏هاى زنان ایرانى را در یک تحقیق و پژوهش دیدم. در زمینه‏هاى علوم و علوم پزشکى زنان بسیار فعال هستند.

با توجه به اینکه شما محقق هستید، از وضعیت زنان پیش از انقلاب هم اطلاعى دارید؟

به شکل مستند نه! اما فکر مى‏کنم آن زمان هم زنان ایرانى باید فعال بوده باشند. چون در زمانى که انقلاب شما صورت مى‏گرفت، من زنان بسیارى را با چادر در تلویزیون دیدم که به فعالیت سیاسى و تظاهرات پرداخته بودند. حتماً زنان فعال بوده‏اند. در کشور فرانسه زنان ایرانى را که سن بالایى دارند مى‏شناسم که استاد دانشگاه در رشته‏هاى پزشکى هستند و در بیمارستان‏هاى خوب بهترین تخصص‏هاى قلب و دیگر رشته‏ها را دارند! البته در برخى تحقیقات دیدم که زنان ایرانى در زمینه‏هاى ورزش محدود هستند، ولى در زمینه شطرنج بسیار فعال‏اند. در زمینه‏هاى هنر هم زنان سینماگر را در اینجا دیده‏ام.

سوزان کریش، اتریش، دکتراى بیهوشى‏

راجع به زنان ایرانى چه مى‏دانید؟

پس از جنگ ایران و عراق، مردم دنیا، ایران را بسیار خوب مى‏شناسند و نسبت به اخبار آن حساسیت نشان مى‏دهند. گروهى از ایرانیان هستند که گاهى فیلم‏هایى را نشان مى‏دهند که در ایران به زنان ظلم مى‏شود اما یکى از دوستان دانشگاهى من که دو بار به ایران سفر کرده است نظر دیگرى داشت. البته نظر من این است که اگر حجاب نبود شاید زنان بهتر فعالیت مى‏کردند[! ]چون دست و پاگیر است. شاید براى من که آن را امتحان نکرده‏ام این گونه باشد. باید دید زنان ایرانى راجع به حجاب چه نظر و عقیده‏اى دارند. با فعالیت‏ها و روحیات زنان ایرانى در یک نمایشگاه نقاشى که از طرف گروه زنان نقاش و هنرمند در کشورم گذاشته شده بود، آشنا شدم. نظرم این بود که آنها خوب فکر مى‏کنند.

از زنان و وضعیت آنان پیش از انقلاب اسلامى در ایران چه مى‏دانید؟

من هیچ چیز نمى‏دانم. ایران کشورى بسیار قدیمى و باتمدن و باستانى است. آداب و رسوم خاص خود را دارد و پس از انقلاب اسلامى ایران هم مى‏بینیم که صحبت از این است که همه چیز خوب‏تر و بهتر خواهد شد.

در کشور شما حجاب مانع فعالیت نمى‏شود؟

در کشور من زنان زیاد به آن پاى‏بند نیستند، اما مسلمان‏هایى که در اینجا هستند در فعالیت‏شان آزادند. اما در برخى کشورها مثل فرانسه هر کس حجاب دارد کار گیر نمى‏آورد و مجبور است از حجاب پرهیز کند و یا بیکار و گرسنه بماند!

خانم هاجر حسینى، تحصیل‏کرده رشته ارتباطات از آمریکا

زنان ایرانى از دیدگاه شما چگونه‏اند؟

زن ایرانى امنیتى خاص دارند که این نعمت را به نظر من خون شهدا فراهم کرده است، در حالى که براى رسیدن به چنین امنیتى در دنیا باید مبارزه کرد.

این مقایسه به چه استنادى است؟

سفرهاى مختلفى را به کشورهاى آمریکا، ایتالیا، اروپا و آمریکاى لاتین داشته‏ام. این امنیت را فقط در ایران حس کرده‏ام، با تمام وجود! زنان مسلمان در سراسر جهان باید این امنیت را داشته باشند، امنیتى که حجاب به آنها مى‏دهد. با رعایت این میزان هر کس مى‏تواند پوشش خاص خود را داشته باشد، پوششى که از نظر جامعه، فرهنگ و آداب و رسوم او پذیرفته شده است.

از وضعیت زنان در پیش از انقلاب اسلامى و چگونگى آن چه مى‏دانید؟

حجاب زنان را در قبل از انقلاب اسلامى در تلویزیون دیده بودم و بعدها شنیدم در آن زمان حجاب در ایران خیلى کمرنگ‏تر شده بود و زنان سنتى فقط آن را رعایت مى‏کردند. البته باید بگویم زن باید دو نوع حجاب داشته باشد: حجاب درونى که در ادیان دیگر هم هست و ایمان نام دارد، و حجاب ظاهرى که پوشش خاص است. در اسلام این دو کامل کننده یکدیگر هستند.

حجاب و پذیرش آن از جانب شما به چه شکلى بوده است؟

از نظر عقلى به این نتیجه رسیدم که حجاب براى زن مسلمان ارزش است. زمانى که مسلمان شدم، حجاب ظاهرى آرزویم بود اما نمى‏دانستم چگونه باید آن را به دست آورم، بعدها با راهنمایى یکى از دوستانم به حجاب کامل، یعنى چادر دست یافتم.