نویسنده

 

ساختار و عملکرد شوراى فرهنگى، اجتماعى زنان‏

حمیرا حیدریان‏

[یکى از مراکزى که در جمهورى اسلامى ایران به مسائل عام زنان مى‏پردازد، شوراى فرهنگى اجتماعى زنان است که وابسته به شوراى عالى انقلاب فرهنگى مى‏باشد. این شورا که ترکیبى از نمایندگان ارگان‏ها و نهادهاى مختلف فرهنگى، آموزشى، علمى، سیاسى، تبلیغى، حوزوى و ... مى‏باشد به سیاستگذارى و برنامه‏ریزى در حوزه زن و خانواده پرداخته و به شوراى عالى انقلاب فرهنگى پیشنهاد مى‏کند. در این مقاله گزارش اجمالى از ساختار و عملکرد شورا ارائه شده است.]

شوراها، اعضا و اختیارات‏

شوراى فرهنگى اجتماعى زنان، نهادى است که به منظور سیاستگذارى و برنامه‏ریزى کلان، در مسائل فرهنگى و اجتماعى زنان تأسیس شده، نیز ایجاد هماهنگى‏هاى لازم در این امور، بر اساس مصوبه یکصد و پانزدهمین جلسه شوراى عالى انقلاب فرهنگى در 19 خرداد 1366. این شورا از تیر 1367 رسماً کار خود را آغاز کرد.
مهم‏ترین وظایف و اختیارات شوراى فرهنگى اجتماعى زنان عبارتند از:
1- تدوین و پیشنهاد سیاست‏هاى لازم به منظور ایجاد زمینه‏هاى مساعد براى رشد شخصیت زن و شتاب در بازیابى ارزش و کرامت انسانى و تأمین حقوق همه‏جانبه زنان بر پایه موازین اصیل اسلام و تدوین الگوهاى مناسب؛
2- تدوین و پیشنهاد سیاست‏هاى لازم به منظور شناخت ویژگى‏هاى مثبت فرهنگ اقوام و رویارویى با تضعیف آن، همچنین ریشه‏یابى و برخورد با نمودهاى منحط فرهنگ‏هاى بیگانه و انحرافات اخلاقى، نیز زدودن بقایاى بینش‏هاى متحجر که به نام مذهب در جامعه وجود دارد و آثار ستم و تبعیضى که از دوران طاغوتى بر جامعه بانوان تحمیل شده است؛
3- تدوین سیاست‏هاى لازم، برنامه‏ریزى و ایجاد هماهنگى در برنامه‏هاى پیشنهادى دستگاههاى اجرایى براى استوارى هر چه بیشتر نهاد مقدس خانواده بر مبناى آسان کردن تشکیل خانواده، پاسدارى از قداست آن و استوار ساختن روابط خانوادگى بر پایه حقوق و اخلاق اسلامى، نیز بررسى کارشناسى و ارائه پیشنهاد به دستگاههاى مختلف اجرایى در زمینه‏هاى مزبور؛
4- تدوین سیاست‏هاى لازم، برنامه‏ریزى و ایجاد هماهنگى در برنامه‏هاى پیشنهادى دستگاههاى اجرایى براى استفاده بهتر دختران و بانوان از اوقات فراغت خود (از طریق استفاده مناسب از وسایل و امکانات ورزشى، آموزشى، تفریحى، هنرى، رسانه‏هاى همگانى و غیره) همچنین بررسى کارشناسى و ارائه پیشنهاد به دستگاههاى مختلف اجرایى براى برنامه‏ریزى؛
5- تهیه طرح‏هایى جهت رشد سطح آگاهى‏هاى عمومى و سوادآموزى و بررسى سیاست‏ها و شیوه‏هاى مناسب در زمینه‏هاى آموزش و پرورش و تحصیلات عالى زنان؛
6- بررسى زمینه مشارکت زنان در فعالیت‏هاى سیاسى، اجتماعى، اقتصادى، فرهنگى و هنرى، نیز بررسى چگونگى رفع مشکلات و موانع موجود در راه گسترش این گونه فعالیت‏ها؛
7- بررسى و تدوین طرح‏هاى مناسب براى حل مشکلات زنان بى‏سرپرست و حمایت از آنها، همچنین بررسى وضع و شرایط شغلى بانوان؛
8- اتخاذ تدابیر براى هماهنگ کردن فعالیت‏هاى مراکز و سازمان‏هاى فعال در امور فرهنگى و اجتماعى زنان و در صورت لزوم ارائه طرح و پیشنهاد به شوراى عالى انقلاب فرهنگى؛
9- پیشنهاد تحقیق در مسائل مهم فرهنگى و اجتماعى زنان به اشخاص و مراکز صلاحیت‏دار و حمایت از نظریه‏پردازان، متفکران و دانشمندان مسلمان که به تبیین دیدگاههاى اسلامى در زمینه خانواده و اجتماع مى‏پردازند و کمک به ایجاد هماهنگى در برنامه‏هاى تحقیقاتى؛
10- مطالعه و ارزیابى پیوسته وضع فرهنگى و نهضت‏هاى انقلابى زنان در کشورهاى دیگر بخصوص در کشورهاى اسلامى؛
11- برنامه‏ریزى براى توسعه مناسبات فرهنگى با جوامع و نهضت‏هاى انقلابى زنان در کشورهاى دیگر بخصوص در کشورهاى اسلامى؛
12- اظهار نظر و یا تصمیم‏گیرى در مواردى که از سوى شوراى عالى انقلاب فرهنگى واگذار مى‏شود؛
13- پیشنهاد ضوابط و معیارهاى فعالیت‏هاى مراکز فرهنگى - تبلیغى زنان و چگونگى نظارت بر فعالیت‏ها.

ترکیب اعضاى شورا

1- یکى از اعضاى شوراى عالى انقلاب فرهنگى و یا نماینده شورا؛
2- دو نفر از صاحب‏نظران در «علوم و معارف اسلامى» و «مسائل علمى و فرهنگى» به انتخاب شوراى عالى انقلاب فرهنگى؛
3- نماینده رئیس‏جمهور؛
4- دو نفر از بانوان نماینده مجلس به پیشنهاد رئیس مجلس شوراى اسلامى؛
5- نماینده قوه قضائیه به پیشنهاد رئیس قوه قضائیه؛
6- دو نفر از بانوان (یکى از حوزه علمیه قم به پیشنهاد جامعةالزهرا و نفر دیگر با معرفى سازمان تبلیغات اسلامى)؛
7- یک نفر از خواهران صاحب‏نظر در مسائل فرهنگى و اجتماعى زنان به پیشنهاد وزیر هر یک از وزارتخانه‏هاى فرهنگ و ارشاد اسلامى، فرهنگ و آموزش عالى، آموزش و پرورش، کار و امور اجتماعى، امور خارجه، کشور و بهداشت، درمان و آموزش پزشکى؛
8- نماینده سازمان صدا و سیما؛
9- نماینده سازمان تربیت بدنى؛
10- نماینده سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى؛
11- نماینده دانشگاه آزاد اسلامى؛
12- نماینده نیروى مقاومت بسیج؛
13- نماینده مرکز مدیریت حوزه‏هاى علمیه خواهران؛
14- نماینده شوراى نمایندگان مقام معظم رهبرى در دانشگاهها.
البته در صورتى که موضوع دستور شوراى فرهنگى اجتماعى زنان راجع به یکى از وزارتخانه‏ها یا دستگاههاى اجرایى باشد، نماینده آن دستگاه مى‏تواند با حق رأى در جلسه شرکت کند. همچنین احکام اعضاى شوراى فرهنگى اجتماعى زنان را رئیس شوراى عالى انقلاب فرهنگى صادر مى‏کند و مدت عضویت آنان سه سال خواهد بود.
رئیس شوراى فرهنگى اجتماعى زنان را اعضاى شورا از میان خود براى مدت دو سال انتخاب مى‏کنند و حکم وى را رئیس شوراى عالى انقلاب فرهنگى صادر خواهد کرد.

کمیته‏ها و گروههاى شورا

پژوهش، آموزش، حقوق و خانواده، فقه و مبانى، فرهنگ عمومى، امور اجتماعى، اقتصادى و اشتغال، امور بین‏الملل، بسیج و امور دفاعى و بهداشت، کمیته‏هاى تخصصى شوراى فرهنگى اجتماعى زنان است.

گروه مطالعات و تحقیقات‏

گروه مطالعات و تحقیقات به منظور سیاستگذارى و برنامه‏ریزى در امور زنان با شناسایى نیازهاى فکرى و معرفتى آنها به انجام طرح‏هاى تحقیقاتى در حوزه مسائل زنان پرداخته است.

گروه سنجش و ارزیابى‏

گروه سنجش و ارزیابى، کار ارزیابى علمى طرح‏هاى تحقیقاتى شوراى زنان و تحقیقات رسیده به این مرکز را بر عهده دارد.

مرکز اطلاعات و آمار

مرکز اطلاعات و آمار زنان کار اطلاع‏رسانى در سطح ملى و بین‏المللى و مطالعه و ارزیابى پیوسته وضعیت فرهنگى اجتماعى زنان را بر عهده دارد.

انتشارات و روابط عمومى‏

گروه انتشارات با هدف اطلاع‏رسانى به محققان و پژوهشگران، نتایج برخى تحقیقات و پژوهش‏هاى صورت گرفته با موضوعات زنان را در قالب کتاب و نشریه منتشر مى‏کند. گروه ارتباطات (روابط عمومى)، برقرارى ارتباط با رسانه‏هاى جمعى و گروهى به منظور تبادل نظر فکرى و فرهنگى را بر عهده دارد.

یادآورى‏

شرح وظایف، ساختار و طرح‏هاى مختلف تحقیقاتى و سیاستگذارى و اجرایى شوراى فرهنگى اجتماعى زنان، نیازمند گفتگویى رو در رو بود که هر چند دبیر محترم شورا على‏رغم تأکید و پى‏گیرى زیاد نپذیرفتند ولى خوشبختانه سرکار خانم نوبخت، رئیس محترم شورا، در گفتگویى جداگانه بخشى از پرسش‏هاى مورد نظر در این خصوص را پاسخ گفته‏اند که جداگانه تقدیم شده است.
آنچه مى‏خوانید گزارشى است که از عملکرد مکتوب ارائه شده، استخراج و تنظیم شده، سؤالاتى که در هنگام تهیه گزارش در ذهن مطرح شد همچنان باقى است.

طرح‏هاى مصوب شوراى عالى انقلاب فرهنگى‏

در پایگاه اطلاع‏رسانى شوراى فرهنگى اجتماعى زنان با نشانى WWW.iranwomen.org با طرح‏هاى شوراى عالى انقلاب فرهنگى آشنا مى‏شویم:
ابتدا طرح‏هایى از این شورا که به شوراى انقلاب فرهنگى رفته و به تصویب رسیده، با دو عنوان: طرح‏هاى سیاستگذارى و قانونگذارى، و طرح‏هاى اجرایى آمده است.

طرح‏هاى سیاستگذارى و قانونگذارى‏

1- طرح اصول و مبانى و روش‏هاى اجرایى گسترش فرهنگ عفاف؛
2- طرح رفع محدودیت پذیرش داوطلبان دختر در بعضى از رشته‏هاى دانشگاهى؛
3- طرح سیاست‏هاى فرهنگى اجتماعى ورزش زنان؛
4- طرح سیاست‏هاى اشتغال زنان در جمهورى اسلامى ایران؛
5- طرح اصول و مبانى سیاست‏هاى تحقیقاتى مسائل زنان؛
6- طرح سیاست‏هاى فرهنگى - تبلیغى روز زن؛
7- طرح سیاست‏هاى امور بین‏الملل زنان.

طرح‏هاى اجرایى‏

1- طرح تشکیل واحد ارشاد و امداد در کنار دادگاههاى مدنى خاص؛
2- طرح تدریس دو واحد درس تحت عنوان «دانش خانواده»؛
3- طرح تأسیس کمیته امور بین‏الملل شوراى فرهنگى اجتماعى زنان؛
4- طرح سیاست‏هاى فرهنگى - اجتماعى بهینه‏سازى وضع خوابگاههاى دانشجویان دختر؛
5- طرح سیاست‏هاى بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران؛
6- طرح تشکیل مرکز اطلاعات و آمار زنان؛
7- طرح پیشنهاد حدود و اختیارات نمایندگان ارگان‏ها به عنوان مشاور؛
8- طرح پیشنهادى اختصاص روزهایى در سال به نام ایام خانواده (روز جهانى «هل اتى»)؛
9- طرح عدم الحاق جمهورى اسلامى ایران به کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض؛
10- طرح بررسى منشور حقوق و مسئولیت‏هاى زنان در جمهورى اسلامى ایران.

دیگر طرح‏ها و مصوبات شورا

در پایگاه یادشده با سایر طرح‏هاى آن به شرح زیر آشنا مى‏شویم:

طرح‏هاى تحقیقاتى‏

1- طرح فلسفه فقه در حقوق خانواده؛
2- طرح بررسى انواع مشکلات و اختلالات روانى دانشجویان مراجعه‏کننده به مراکز مشاوره دانشجویى دانشگاه تهران؛
3- طرح ملى بررسى وضع فرهنگى اجتماعى زنان جمهورى اسلامى ایران؛
4- طرح بررسى مصادیق نشوز و معیارهاى حُسن معاشرت زن و مرد در عرف؛
5- طرح بررسى نقش و جایگاه زن در کتب درسى نظام جدید متوسطه در سال تحصیلى 73 - 1372؛
6- طرح بررسى عوامل مؤثر در کارآیى خانواده؛
7- طرح بررسى حدود و ابعاد ریاست خانواده از نظر عرف در اجتماع؛
8- طرح بررسى نگرش‏ها نسبت به تمکین زنان؛
9- طرح بررسى بازنگرى و اصلاح قوانین جزایى مربوط به زنان در جمهورى اسلامى ایران؛
10- طرح بررسى وضع سلامت زنان در جمهورى اسلامى ایران؛
11- طرح بررسى راههاى توسعه و تقویت ارتباط و همکارى با زنان کشورهاى اسلامى به منظور تأثیرگذارى در عرصه‏هاى بین‏المللى؛
12- طرح بررسى تأثیرات فرهنگى سازمان‏هاى بین‏المللى در کشور و امور زنان؛
13- طرح بررسى بازنگرى و اصلاح قانون مدنى مربوط به زنان در جمهورى اسلامى ایران؛
14- طرح بررسى خلأهاى قانونى حقوق کودک در ایران؛
15- طرح تحلیل محتواى فیلم‏هاى سینمایى پس از انقلاب و میزان همخوانى آن با جایگاه مطلوب زن در نظام اسلامى؛
16- ارزیابى وضعیت موجود اجراى طرح انطباق امور پزشکى با شرع در بیمارستان‏هاى کشور؛
17- طرح بررسى مشکلات زنان در دادگاهها.

طرح‏هاى سیاستگذارى - اجرایى‏

1- طرح رمضان؛
2- طرح تربیت و اعزام بانوان مبلّغه معین روحانى کاروان؛
3- طرح بسط و گسترش معنویت در جامعه؛
4- طرح الحاق مواد قانونى به سند ازدواج؛
5- طرح ایجاد رشته «مطالعات خانواده» در دانشگاهها؛
6- طرح ایجاد مرکز مطالعات و تحقیقات در دانشگاه الزهرا؛
7- سیاست‏هاى پیشگیرى و بازتوانى زنان از آسیب‏هاى اجتماعى؛
8- پیش‏نویس سیاست‏هاى بهبود وضعیت زنان در آموزش عالى؛
9- سیاست‏هاى تشکیل، تحکیم و تعالى خانواده در نظام اسلامى.

روند جلسات شورا

پس از تأسیس شوراى فرهنگى اجتماعى زنان در اوایل سال 66 و آغاز به کار رسمى شورا در سال 67 اعضاى آن که هر یک نماینده سازمان و ارگان‏هاى مختلف کشور بوده‏اند، جلسات را با موضوعات متعدد آغاز کردند و با هدف رفع مشکلات زنان و یارى رساندن به این قشر و بهبود وضعیت آنان در جامعه ادامه دادند. جلسات شورا هر پانزده روز یک بار تشکیل شده و تا اواسط سال 1383 به چهارصد و نود و شش جلسه رسیده است.
در این روند طى سال‏هاى 67 تا 77 در جلساتى، طرح و پیشنهاد در خصوص مسائل کنونى زنان مطرح شد و مورد بررسى قرار گرفت که نزدیک به نیمى از آنها یعنى حدود 35 طرح پیشنهادى به دلایل متعدد مورد تصویب قرار نگرفت و یا به دلیل عدم اختصاص بودجه و نیز ضعف مدیریتى، طرح‏هاى تصویب شده، از ضمانت اجرایى برخوردار نبوده و در عمل مسکوت ماند. از جمله این طرح‏ها مى‏توان به طرح‏هاى حمایت فرهنگى و اقتصادى از مستخدمان خانه‏ها، توسعه خانه‏سازى براى زوج‏هاى جوان، تقویت انس و الفت در خانواده و طرح بیمه زنان خانه‏دار اشاره کرد که تصویب نشد.
همچنین الحاق مواد قانونى به سند ازدواج، طرح تشکیلات ملى زنان، بررسى کنوانسیون رفع تبعیض، ایجاد تسهیلات به منظور ورود دختران مستعد و محروم به دانشگاهها و ... که مسکوت ماند.
از سال 76 تا 79 نیز 93 جلسه در شورا تشکیل شد که موضوعات و طرح‏هاى مهمى در آن مورد بررسى قرار گرفته، اما تنها نُه طرح در آن به تصویب رسیده است. از مجموع طرح‏هاى تصویبى شش مورد مربوط به اصلاح آئین‏نامه داخلى شورا، تهیه و انتشار فصلنامه شورا و تشکیل کمیسیون مشورتى آن و بررسى محورهاى کلى و برنامه‏هاى پیشنهادى بوده و تنها سه مورد به ایجاد کمیته هماهنگى و نظارت بر چگونگى اجراى سیاست‏ها و برنامه‏هاى رشد سلامت زنان و تهیه گزارشى تحقیقى در خصوص شناسایى امکانات و موانع موجود جهت اجراى طرح همخوانى امور پزشکى توسط نماینده وزارت بهداشت و عدم استفاده ابزارى از زنان در مطبوعات اختصاص یافت.
این در حالى است که طى این جلسات موضوعات مهمى از جمله طرح ازدواج موقت، بررسى طرح اهداف و شاخص‏هاى تهاجم فرهنگى و حضانت فرزندان مطرح گردید که رسیدگى به آنها عملاً به سال‏هاى بعد موکول شد. در سال‏هاى 80 و 81 نیز مشاهده مى‏شود که در 40 جلسه تشکیل شده شورا، 31 موضوع مورد بررسى اعضا قرار گرفته است که برخى موضوعات بنا به برخوردارى از اهمیت بیشتر ساعات و جلسات بیشترى را به خود اختصاص داده‏اند. از آن جمله موضوع تهیه، تنظیم و بررسى سیاست‏هاى بهینه‏سازى وضعیت خوابگاههاى دانشجویان، بحث و بررسى در خصوص اصول و سیاست‏هاى برنامه‏هاى صدا و سیما در مورد زنان است. اما از مجموع این 31 موضوع تنها سیاست‏هاى فرهنگى - تبلیغى هفته زن که طى چهار جلسه مورد بررسى قرار گرفت در تاریخ 28 اردیبهشت 1381 به تصویب رسید.
همچنین طى سال 81 - 80 ادامه بحث و بررسى در خصوص محتوا و الحاق ایران به کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان، تهیه سیاست‏هاى بهبود گذران اوقات فراغت زنان، تهیه برنامه‏هاى اجرایى روز خانواده (25 ذى‏الحجه)، ارائه گزارش از نحوه برگزارى ازدواج‏هاى دانشجویى، بازنگرى و بررسى محتوایى پنج نوع از کتب مربوط به درس جمعیت و تنظیم خانواده در دانشگاهها و چند طرح دیگر صورت گرفت.
کارنامه شوراى فرهنگى اجتماعى زنان در سال‏هاى 81 و 82 نیز از وضعیت مشابهى برخوردار است، با این تفاوت که تعداد جلسات به 23 جلسه کاهش یافت، اما طى این جلسات 32 موضوع از سوى اعضا، طرح و مورد بررسى قرار گرفت که بیش از 13 مورد آن به تصویب رسید.
سیاست‏هاى زن و سینما، سیاست‏هاى پیشگیرى از آسیب‏هاى اجتماعى زنان، منشور حقوق و مسئولیت‏هاى زنان در نظام اسلامى، سیاست‏هاى تشکیل و تحکیم و رشد خانواده در نظام اسلامى و سیاست‏هاى فعالیت‏هاى بین‏المللى زنان از جمله مصوبات این دوره است.
همچنین در این سال شوراى زنان هفت طرح تحقیقاتى را به انجام رساند که عناوین آن بررسى وضعیت سلامت زنان در جامعه، بررسى وضعیت فرهنگى - اجتماعى زنان در کل کشور، بررسى وضعیت آموزش عالى زنان، بررسى و ارزیابى آسیب‏هاى اجتماعى زنان، بررسى حقوق کودک از دیدگاه اسلام، طرح فلسفه فقه و حقوق خانواده و بررسى وضعیت زن و آثار سینمایى بوده است.
در مطالب مکتوب شورا، اطلاعاتى نیز در خصوص اقدامات سال 83 به چشم مى‏خورد که به دلیل مقطع زمانى این ویژه‏نامه (1357 تا 1382) در گزارش حاضر بازتاب نشده است.
در یک جمع‏بندى مى‏توان گفت شوراى فرهنگى - اجتماعى زنان طى 16 سال فعالیت، طرح‏هاى متعددى را مورد بررسى یا تصویب قرار داده است. از این میان تعداد 17 طرح در شوراى عالى انقلاب فرهنگى نیز تصویب شده و با امضاى رئیس‏جمهور جهت اجرا به سازمان‏ها و دستگاههاى اجرایى ذى‏ربط ابلاغ شده است.

سخن پایانى‏

به هر حال امروز شوراى عالى انقلاب فرهنگى «منشور حقوق و مسئولیت‏هاى زنان در جمهورى اسلامى ایران»، «منشور زن و سینما»، «سیاست‏هاى پیشگیرى و بازتوانى زنان از آسیب‏هاى اجتماعى و سیاست‏هاى تشکیل و تحکیم و رشد خانواده را در نظام اسلامى» در دستور کار خود دارد. به نظر مى‏رسد یکى از مواردى که به طور جدى مى‏بایست از سوى اعضاى شوراى فرهنگى اجتماعى زنان مورد بحث و بررسى قرار گیرد این است که چگونه باید از ظرفیت‏ها و امکانات شورا به بهترین گونه در کنار سایر دستگاهها و نهادهاى متولى امور زنان بهره برد؟