نقش مواد غذایى در حفظ و تقویت سیستم دفاع طبیعى بدن

نویسنده


 

نقش مواد غذایى در حفظ و تقویت سیستم دفاع طبیعى بدن‏

شراره انصار

در هر لحظه بدن ما با میلیون‏ها بلکه میلیاردها باکترى و ویروس بیمارى‏زا در تماس است. هر یک سانتى‏متر مربع از پوست بدن ما، ممکن است در تماس با میلیون‏ها میکروب باشد و بدون داشتن یک سیستم دفاع طبیعى مجهز، میکروب‏ها در داخل و خارج بدن به سرعت و به تعداد بى‏شمارى تکثیر مى‏یابند ولى سیستم دفاع طبیعى بدن آنها را کنترل مى‏کند و مانع تکثیر و تهدید آنها مى‏شود.
تا حدود بسیار زیادى، موفقیت انسان براى تأمین یک سیستم دفاع طبیعى سالم و قوى که بتواند با حمله سراسرى میکروب‏ها مبارزه کند و فاتح شود و سلامتى انسان را حفظ کند، مربوط مى‏شود به اینکه انسان چه غذایى مى‏خورد و رژیم غذایى او چیست؟

سیستم دفاع طبیعى بدن‏

سیستم دفاع طبیعى بدن یکى از پیچیده‏ترین و مهم‏ترین دستگاههاى مجهز و خودکار پر رمز و راز خلقت است که در بدن انسان به ودیعت گذارده شده است. این سیستم داراى دو بخش کاملاً متفاوت است.
یک بخشى است که مى‏توان آن را بخش غیر ممیز نامید؛ یعنى در آن بخش فرق نمى‏کند که میکروب حمله‏کننده از چه نوعى است. هر چیزى که با این بخش تماس بگیرد مورد حمله متقابل و دفاع قرار مى‏گیرد. سطح خارجى بدن در نقاط مختلف داراى سیستم‏هایى است که به طور طبیعى از ورود مواد خارجى به بدن ممانعت کرده و آنها را دفع مى‏کند؛ مثلاً پوست بدن، سپر محافظى است در برابر حمله انواع باکترى‏ها، ویروس‏ها و هر نوع موجود ذره‏بینى موذى که به بدن حمله کند. یا مخاط معده نوعى اسید یا آنزیم ترشح مى‏کند که میکروب‏ها را مى‏کشد. اشک چشم نیز داراى نوعى آنزیم است که ضمن شستن چشم‏ها از ذرات خارجى، قدرت میکروب‏کشى نیز دارد. حتى موهاى ریز داخل بینى مانع از آن مى‏شوند که میکروب از طریق هوا و تنفس داخل بدن شود و دهها مثال دیگر که قسمتى از ساختمان پیچیده دفاع طبیعى بدن را تشکیل مى‏دهند. حال در مقابل، اگر میکروبى موفق شود سدهاى مختلف یاد شده بالا را دور زده، از آنها رد شود و داخل بدن شود، با یک رده دیگر مدافع برخورد مى‏کند که آن سیستم مشخص و ممیز، دفاع بدن است.
این بخش از سیستم دفاع طبیعى بدن انسان فوق‏العاده حساس و تمییز دهنده است. میکروب حمله‏کننده را شناسایى مى‏کند و بر حسب نوع حمله‏کننده‏اى که با آن برخورد مى‏کند نوع خاصى از سلاح‏هاى خود را براى دفاع به کار مى‏برد که آن را آنتى‏بادى مى‏گویند. آنتى‏بادى از جنس گونه‏اى پروتئین است که براى کشتن هر میکروب خاصى توسط سیستم دفاع طبیعى بدن انتخاب مى‏شود یعنى فقط براى کشتن آن میکروب خاص کارساز است و در میکروب نوع دیگر بى‏اثر است. بنابراین چون بخش دوم ممیز سیستم دفاع طبیعى بدن در هر لحظه ممکن است مورد حمله صدها میلیون میکروب‏هاى مختلف قرار گیرد، لازم است صدها نوع آنتى‏بادى مختلف بسازد که هر یک براى از بین بردن میکروب خاصى به کار مى‏رود. پس این بخش از سیستم تمییز مى‏دهد، انتخاب و شناسایى و در هر مورد با سلاح خاص کشنده هر میکروب یعنى با آنتى‏بادى خاص حمله مى‏کند؛ به علاوه این بخش از سیستم حافظه بسیار قوى و درازمدت نیز دارد و همین که یک بار میکروبى حمله کند و سیستم دفاع کند، در حافظه سیستم ثبت مى‏شود و اگر آن میکروب خاص پس از ماهها و یا سال‏ها بعد یک بار دیگر حمله کند، همان نوع خاص آنتى‏بادى که قبلاً براى مقابله با آن میکروب به کار رفته بود، به کار خواهد رفت.

نقش مواد غذایى براى دفاع موفق از سلامتى بدن‏

مواد غذایى، سلامت و قدرت و توانایى بدن انسان را تأمین مى‏کنند و موجب مى‏شوند که سیستم دفاع طبیعى بدن ما با قدرت و نیرومندى، با ناراحتى‏ها مبارزه کند و بر عکس عدم تعادل در خوردن غذا، پرخورى و یا داشتن رژیم‏هاى غذایى نامناسب موجب بروز بیمارى و ناتوانى در بدن انسان مى‏شود.
غذاهاى خوب و مناسب مى‏توانند مواد مفیدى را در بدن رها سازند که عوامل شیمیایى سرطان‏زا را منهدم کنند و حتى در مواردى که رشد غیر عادى سلول‏ها در قسمتى از بدن به نشانه سرطانى شدن آغاز شده باشد، موجب توقف رشد و روند سلول‏ها به سوى سرطانى شدن شود.
بنابراین بهترین و مهم‏ترین کمک و حمایتى که انسان مى‏تواند به این سیستم فوق‏العاده مهم و پیچیده خودکار بدن کند آن است که بکوشد از غذاهایى استفاده کند که شامل انواع مختلفى از میوه‏ها و سبزى‏هاى تازه و دانه‏هاى غلات و مغزهاى گیاهى و خوراکى دریایى باشد. این نوع غذاها داراى مواد مغذى هستند که به سلامت و تقویت سیستم دفاع طبیعى بدن کمک مى‏کنند. به علاوه این نوع غذاها داراى مواد شیمیایى ضد اکسید کننده بسیار مفیدى هستند که از نظر نیروى دفاعى نیز به سیستم دفاع طبیعى کمک مى‏کنند.
برخى از ویتامین‏ها و مواد معدنى موجود در مواد غذایى نظیر ویتامین A،C،E و ... اگر به مقدار کافى خورده شود اثر ضد اکسیدکننده در بدن مى‏گذارد.
محققان دریافته‏اند اشخاصى که از بیشترین مقدار از انواع مواد مغذى و داراى مواد ضد اکسیدکننده نظیر «بتاکاروتن»، «ویتامین‏هاى C و E» در رژیم غذایى خود استفاده مى‏کنند مى‏توانند تعداد بسیار بیشترى سلول‏هاى کشنده طبیعى سیستم دفاع طبیعى بدن تولید کنند.
برخى از بهترین مواد غذایى که براى افزایش توانایى و نیروى سیستم دفاع طبیعى بدن مؤثرند، غذاهایى‏اند که داراى ترکیب شیمیایى بتاکاروتن هستند و در مواد غذایى نظیر هویج، کدو حلوایى و ... وجود دارد.
«ویتامین C» نیز از ضد اکسیدکننده‏هاست و عملاً در مواد غذایى گیاهى یافت مى‏شود. میوه‏ها نیز معمولاً منابع خوبى مى‏باشند. 75% «ویتامین C» موجود در سبزى‏هاى سبز ممکن است در حین پختن از دست برود، براى اجتناب از این اتلاف مى‏توان سبزى‏هاى تازه را در سالاد مصرف کرد.
«ویتامین E» نیز در روغن‏هاى به دست آمده از غلات نظیر روغن ذرت و روغن جوانه گندم یافت مى‏شود. عوامل ضد اکسیدکننده نه فقط در تحریک سیستم دفاعى بدن مؤثرند بلکه از طریق غیر فعال کردن رادیکال‏هاى آزاد که از عوامل اکسیداسیون سلول‏ها در بدن هستند نیز از وارد شدن آسیب بر سلول‏هاى سالم جلوگیرى مى‏کنند.
در حالى که خوردن غذاهاى مناسب براى تقویت سیستم دفاع طبیعى بدن مؤثر است، استفاده از مواد غذایى نامناسب، بخصوص غذاهایى که خیلى چرب هستند اثر عکس دارد و سیستم دفاع طبیعى بدن را ضعیف مى‏کند.
آزمایشات نشان داده است که چربى زیاد و مواد غذایى خیلى چرب، تولید رادیکال‏هاى آزاد مخرب را در بدن افزایش مى‏دهد. بنابراین باید حتى‏الامکان از میوه‏ها و سبزى‏هاى تازه و لوبیا و غلات و دانه‏ها و انواع نان‏هاى کامل یعنى نانى که سبوس آرد آن گرفته نشده است حداکثر استفاده شود.
همچنین باید از خوردن لبنیات که با شیر کامل چرب درست شده پرهیز شود و به جاى آن از شیر بى‏چربى و ماست و پنیر کم‏چربى استفاده شود. مصرف گوشت قرمز بسیار کاهش داده شود و مقدار کمى نیز که خورده مى‏شود گوشت بى‏چربى باشد.
در مصرف گوشت مرغ، از خوردن پوست آنها که چرب است خوددارى شود و بیشتر از غذاهاى دریایى و ماهى استفاده شود. تمهیدات دیگرى که براى افزایش مقاومت بدن در برابر بیمارى‏ها مؤثر است، بالا بردن قدرت جذب بدن براى استفاده از مواد مغذى است. به طور مثال جذب آهن مواد غذایى با کمک «ویتامین C» بسیار بهتر انجام مى‏گیرد، اگر در رژیم غذایى شامل گوشت و سبزى و دانه‏هاى غلات، یک لیوان عصاره طبیعى پرتقال که سرشار از «ویتامین C» است نیز نوشیده شود، آهن موجود در گوشت و دانه‏هاى غلات و سبزى‏ها خیلى بهتر و بیشتر جذب مى‏شود.

منابع و مآخذ: -
1- فاکس، ا. برایان، «علوم غذایى از دیدگاه شیمیایى»، ترجمه: دکتر پروین زندى.
2- میرحیدر، حسین، «غذادرمانى (جلد دوم)».
3- میرحیدر، حسین، «مبانى علمى غذادرمانى و رژیم‏هاى درمانى».