گزینشى از خطبه‏هاى آیت‏اللَّه ابراهیم امینى در نماز جمعه قم (6)

تهیه و تنظیم: محمد رضایى‏

جمعه - 21/5/84

موضوع سخن ما در خطبه‏هاى گذشته، مسئله مهم تهیه مسکن براى افراد فاقد مسکن بود. در خطبه پیش عرض شد امام راحل(قدس‏سره) از آغاز پیروزى انقلاب به مسئله مسکن عنایت داشتند و در این باره سخنان فراوانى داشتند و تذکرات جدى به مسئولان و دست‏اندرکاران دادند، مخصوصاً در باره تهیه مسکن براى کسانى که اصلاً به مسکن دسترسى ندارند، مثل زاغه‏نشینان و خیابان‏خواب‏ها و فرمودند که باید هر چه سریع‏تر براى آنها مسکن تهیه شود.
در این باره، سخنى از امام نقل کردم. با وجود آنکه مسئولان کارهاى قابل توجهى براى حل این مسئله انجام دادند، اما متأسفانه مشکل مسکن براى اقشار ضعیف جامعه، همچنان باقى است و شاید بیشتر هم شده باشد!
در دنباله سخن به قشر دیگرى که اینها هم نیازمند مسکن هستند و باید به طور جدى به فکر آنها هم باشیم، اشاره مى‏کنم؛ این قشر، جوانان جامعه هستند.
باید توجه داشت که تقریباً نیمى از مردم ما جوان بوده و بسیارى از آنان شغل نداشته و با مشکل بیکارى روبه‏رو هستند. علاوه بر آن، این عده در آغاز زندگى بوده، مى‏خواهند ازدواج کنند و تشکیل خانواده بدهند، در نتیجه، نیاز زیادى به مسکن دارند. این عده که بسیارى از آنها شغلى ندارند، نه تنها قدرت خرید منزل ندارند، بلکه قادر به اجاره منزل هم نیستند؛ حتى بسیارى که داراى شغل مى‏باشند، درآمدشان به قدرى نیست که قادر به تهیه منزل باشند و یا اینکه شغل پایدارى ندارند تا بر اساس درآمد خود براى تهیه مسکن برنامه‏ریزى کنند.
با توجه به این مطالب، به جرئت مى‏توان گفت نیازمندترین قشر جامعه ما براى مسکن، جوانان عزیز هستند. اینها شدیداً به مسکن نیاز دارند. براى جوان چقدر سخت است که نه توانایى تهیه و خرید منزل داشته باشد و نه توانایى پرداخت اجاره. تحمل این وضعیت براى جوانان بسیار دشوار است!
دولت باید به طور جدى براى حل این مشکل فکرى کرده، چاره‏اى بیندیشد. البته همچنان که همه مى‏دانیم، دولت و بانک‏ها به کسانى که براى تهیه و خرید مسکن اقدام مى‏کنند، وام‏هایى پرداخت مى‏کنند و اخیراً نیز مبلغ آن را افزایش داده‏اند که از این جهت، باید از مسئولان تشکر کرد، ولى این وام‏ها مشکل مسکن افراد فاقد مسکن را حل نمى‏کند؛ زیرا وام‏ها به کسانى داده مى‏شود که از یک طرف، درآمد کافى براى بازپرداخت اقساط را داشته و از طرف دیگر، ضامن معتبرى داشته باشند تا بانک بتواند پولش را وصول کند. با وجود چنین شرایطى براى دریافت وام، جوانانى که بیکارند، آنهایى که درآمد کافى ندارند تا اقساط وام را بپردازند، چه کنند؟! اجاره هم نمى‏توانند بدهند! چه باید کرد؟!
جوانان چون درآمد کافى ندارند، نمى‏توانند مسکنى براى خود تهیه کنند، حتى با دریافت این وام‏ها نمى‏توان به راحتى خانه‏اى خرید، مخصوصاً با قیمت‏هاى سنگین و غیر عقلایى که روى منازل گذاشته مى‏شود! نمى‏دانم چرا وضعیت مسکن اینقدر وخیم شده است؟! یک خانه کوچک میلیون‏ها تومان قیمت دارد!
با این حساب، دولت باید به طور جدى به فکر حل این مشکل باشد. پس از بیست و پنج سال از پیروزى انقلاب، هنوز مشکل داریم! با این مسائل چه کنیم؟! یک جوان سرگردانى که در ابتداى زندگى است و قصد ازدواج و تشکیل خانواده دارد، چگونه باید این مشکل‏ها را حل کند؟ جوانى که ازدواج کرده، چگونه بر این مشکل‏ها غلبه کند؟ به نظر مى‏رسد مسئله مسکن را باید جدى‏تر بگیریم.
امام راحل(قدس‏سره) به این مسئله توجه داشتند که حل مشکل مسکن، تنها به دست دولت ممکن نیست. به همین دلیل فرمودند اهل خیر، توانمندان و ثروتمندان در این باره باید به دولت کمک کنند. حضرت امام سخنان فراوانى در این زمینه فرمودند که به بخشى از سخنان ایشان اشاره مى‏کنم تا ببینید ایشان تا چه حدى به حل این مشکل عنایت داشتند و ما در این باره چه کردیم!
امام مى‏فرمایند:
«مشکل زمین باید حل بشود و همه بندگان خدا باید از این موهبت الهى استفاده کنند. مشکل زمین باید حل بشود.»
نمى‏دانم مشکل زمین حل شده است یا خیر؟! اگر این مشکل حل شده بود، پس این قیمت‏هاى سرسام‏آور از کجا و براى چیست؟ براى چه جلوى آن گرفته نمى‏شود؟ هر کس هر طور دلش مى‏خواهد عمل مى‏کند و زمین به وسیله تجارت تبدیل شده است و در گرانى قیمت آن، مسابقه گذاشته‏اند!
«بر دولت اسلامى است براى این مسئله مهم چاره‏اى بیندیشد. و بر همه مردم است که در این مورد همکارى کنند. اینجانب، حسابى به شماره صد در تمام شعب بانک ملى افتتاح کرده و از همه کسانى که توانایى دارند، دعوت مى‏کنم که براى کمک به خانه‏سازى براى محرومان به این حساب پول واریز کنند.»
کسانى که پول کافى داشته و از امکانات خوبى برخوردارند، باید به میدان بیایند و براى حل مشکل با دولت همکارى کنند. با ثروت زیاد چه مى‏خواهند بکنند؟!
«و در هر محل، از بین افراد صالح و مورد اعتماد، گروهى حداقل سه نفر از مهندسان و کارشناسان شهرسازى و یک نفر روحانى و یک نماینده دولت انتخاب شوند و در این طرح به هیچ وجه پول در برابر خرید زمین پرداخت نشود.
من امیدوارم همه کسانى که زمین‏هاى وسیعى در اختیار دارند، به این امر مهم اسلامى - انسانى کمک کنند و زمین‏ها را در مناطق مرغوب و قابل سکونت در اختیار این طرح بگذارند و نیز هر کس توانایى دارد، در تأمین انواع مصالح (مصالح ساختمانى) به این خدمت اسلامى کمک [کند] و نیروى کار و کارگرى به طور وسیع به ... [کار] افتد و دولت نیز تصمیمات لازم را در تأمین آب و برق و آسفالت و وسیله ایاب و ذهاب و مدرسه و درمانگاه و دیگر نیازمندى‏هاى عمومى را فراهم سازد. بنیاد مستضعفین نیز باید به کمک این طرح بشتابد.»
آیا این مشکل حل شده یا آنکه زمین‏ها به دست زمین‏خواران افتاده است؟! آیا به دستور امام که زمین به صورت مجانى در اختیار قرار بگیرد، عمل شده است؟! آیا توانمندان بى‏انصافى که دایماً بر ثروت خود مى‏افزایند، حاضر شده‏اند قسمتى از ثروت خود را براى حل این مسئله اختصاص دهند؟ نمى‏دانم چه بگویم! خودتان ببینید و قضاوت کنید! احساس مى‏کنم واقعاً امام و افکار ایشان مظلوم واقع شده‏اند. آن گونه که باید به سخنان و دغدغه‏هاى ایشان عمل نشده است.
تجّار و ثروتمندان و توانمندان بى‏درد هم به صورت مداوم بر ثروت خود مى‏افزایند و زمین‏خواران نیز به هر صورت ممکن به تصاحب زمین‏ها اقدام مى‏کنند و مشکل مسکن همچنان باقى است و به این صورت هم حل نخواهد شد. با این وضع چگونه مى‏توان مشکل مسکن را حل کرد؟ دولت به تنهایى نمى‏تواند این مشکل را حل کند! همه توقع دارند دولت این کار را بکند، اما ثروتمندى که ثروتش سر به فلک مى‏گذارد، ثروتى که از منابع این کشور به دست آمده، براى حل این مسئله هیچ اقدامى نمى‏کند. با این همه مى‏گوید من طرفدار انقلاب هستم! کجا تو طرفدار انقلابى؟! دروغ مى‏گویى! اگر طرفدار انقلاب بودى، مى‏دانستى امام در این باره چه مى‏گوید! وظیفه همه است. وظیفه ثروتمندان است که براى حل این معضل بزرگ کمک کنند.
همه توقع‏ها از دولت است. مگر امکانات دولت چقدر است؟! البته دولت هم مى‏تواند کارهاى زیادى انجام دهد که امیدواریم دولت جدید، عنایت بیشترى براى حل مشکل مسکن داشته باشد.
وقتى جوانان را در حالت سرگردانى مى‏بینم، بسیار متأسف مى‏شوم! در چنین وضعى، طاقت از دست رفته، انسان به گریه مى‏افتد. خدا به آن کسانى که قدرت کافى دارند و هیچ اقدامى نمى‏کنند، انصاف بدهد.
پروردگارا، وسیله اشتغال و مسکن و ازدواج براى جوانان ما فراهم بفرما! دولت ما و مسئولان خیّر را در حل مشکل مسکن موفق بدار!

جمعه - 25/6/84

در خطبه‏هاى گذشته عرض شد یکى از مشکلات بزرگ جامعه ما، مخصوصاً جوانان و اقشار کم‏درآمد و بى‏درآمد، مشکل مسکن است. این مشکل پیش از انقلاب وجود داشته و متأسفانه پس از انقلاب هم (با همه عنایاتى که امام راحل براى حل این مشکل داشتند) نه تنها حل نشده، بلکه توسعه و شدت بیشترى نیز یافته است.
در مورد مسکن، دو مشکل اساسى وجود دارد:
اوّل: مشکل گرانى مسکن که در سال‏هاى اخیر، قیمت منازل مسکونى به طرز غیر طبیعى و سرسام‏آورى بالا رفته است که روى هیچ حسابى نمى‏توان آن را توجیه کرد. اگر یادتان باشد، در زمان گذشته، مثلاً در سال 59 - 58 اگر مى‏توانستیم منزلى را به یک میلیون تومان بخریم، الان همان را نمى‏توان با صد و پنجاه میلیون تومان خریدارى کرد؛ یعنى تورم در بخش مسکن صد و پنجاه برابر شده است! تورم معلول چند علت است که مهم‏ترین آنها، گرانى مصالح ساختمانى و زمین است. الان از یک طرف، قیمت زمین به صورت سرسام‏آورى گران شده و دولت هم روى آن هیچ نظارتى ندارد و براى جلوگیرى از افزایش بى‏رویه قیمت زمین، هیچ کار مفیدى انجام نمى‏دهد و هر کسى زمینش را به هر قیمتى که خواست، مى‏فروشد.
از طرف دیگر، متأسفانه مصالح ساختمانى نیز با مشکل افزایش بى‏رویه قیمت‏ها مواجه است. در سال 58، یک شاخه آهن 14 را مى‏توانستیم به قیمت هشتصد تومان بخریم، اما الان همان را به هفتاد و پنج هزار تومان نمى‏توان خریدارى کرد. ببینید تفاوت هشتصد تومان با هفتاد و پنج هزار تومان چقدر است!
در آن زمان، یک کیسه سیمان هیجده تومان قیمت داشت، علاوه بر آن به راحتى تهیه مى‏شد، ولى الان یک کیسه سیمان بین چهار تا پنج هزار تومان، آن هم به سختى تهیه مى‏شود. تفاوت هیجده تومان و پنج هزار تومان به راحتى قابل مشاهده است! اجناس و مصالح دیگر نیز همین طور؛ مزد کارگر و بنّا هم بسیار گران شده است. عوارض شهردارى هم به طور مرتب در حال افزایش است. در زمان سابق، یک پروانه ساختمانى به راحتى و با قیمت کمى قابل گرفتن بود، اما الان اگر بخواهیم پروانه بگیریم، باید پول هنگفتى به شهردارى‏ها بپردازیم! براى گرفتن امتیاز آب، برق و گاز هم با همین وضعیت مواجهیم!
با این حساب، در چنین شرایطى چگونه جوانان مى‏توانند براى خودشان خانه تهیه کنند؟! چگونه افراد بى‏درآمد، بیکار، فقیر و مستضعف مى‏توانند منزل تهیه کنند؟!
دوم: مشکل دیگر، خودِ افرادى هستند که در ساخت و ساز منازل و فروش آنها دست دارند. این عده سعى مى‏کنند هر چه مى‏توانند منازل را گران‏تر بفروشند؛ به کم قانع نیستند! در این میان، جوانان چه کار کنند؟!
سیاست بانک‏ها در پرداخت وام نیز یک مسئله بسیار مهم است. بانک‏ها براى خرید و ساخت مسکن، وام‏هایى پرداخت مى‏کنند، اما اوّلاً وام‏ها با بهره‏هاى بسیار سنگین پرداخت مى‏شود؛ ثانیاً، وام‏ها به کسانى داده مى‏شود که توانایى بازپرداخت اقساط را داشته و ضامن معتبرى هم به بانک معرفى کنند.
عده‏اى مى‏توانند از این وام‏ها استفاده کنند، اما جوانى که شغل ثابت و درآمد کافى ندارد، چگونه مى‏تواند از این وام‏ها استفاده کند؟! به هیچ وجه امکان استفاده از وام بانکى براى او وجود ندارد.
خوب، فردى که از یک طرف نمى‏تواند وام بگیرد و از طرف دیگر، به خانه احتیاج دارد و در ضمن، شغل هم ندارد، چه باید بکند؟! دیگران در برابر او چه وظیفه‏اى دارند؟! آیا این وضعیت قابل تحمل است؟! آیا نباید براى حل مشکل، جدى‏تر فکر کنیم؟! آیا براى رفع دغدغه‏هاى امام با همه عنایات ایشان براى خانه‏دار شدن افراد بى‏خانمان، قدمى برداشته‏ایم؟! اگر به دستورهاى ایشان عمل کرده بودیم، وضع این گونه نبود! سخنان امام را براى شما خواندم و نیازى به تکرار آن نیست. با این وضعیت چه باید کرد؟!
متأسفانه در سال‏هاى اخیر، اجاره منازل هم بى‏حساب گران شده است. حالا از تهیه منزل ملکى که بگذریم، مگر در این اوضاع و شرایط کسى مى‏تواند منزل اجاره‏اى تهیه کند؟! متأسفانه عادت جدیدى هم پدید آمده که یادم نیست در زمان‏هاى سابق بوده باشد و آن اینکه علاوه بر اجاره، مبلغى را به عنوان رهن از مستأجر طلب مى‏کنند؛ یعنى مقدارى پول به عنوان رهن مى‏گیرند.
فردى که براى رهن پول ندارد، چه کند؟! کسى که نمى‏تواند اجاره بدهد، چه کند؟! درآمد ندارد، زندگى ندارد، بچه‏هایش گرسنه‏اند، زندگى‏اش مختل است، آیا چنین وضعى درست است؟
صاحبخانه‏ها انصاف به خرج دهند! خدا به آنها خانه داده، اما در عوض، آنها مى‏خواهند هر چه بیشتر اجاره بگیرند و کارى به توانایى مالى مستأجر ندارند. در مواقعى از سال که تغییر و تحول منازل مى‏رسد، برخى صاحبخانه‏ها به مستأجر فشار مى‏آورند که یا بلند شو و یا اجاره را زیاد کن! مستأجر بیچاره کجا برود؟! برود در خیابان بنشیند؟! شهردارى‏ها هم اجازه نمى‏دهند در خیابان بنشینند! این مشکل چه راه حلى دارد؟ تحمل چنین وضعیتى چقدر سخت است!
سختى اجاره‏نشینى را کسانى درک مى‏کنند که خودشان مدتى اجاره‏نشین بوده‏اند. اینها مى‏دانند که در این شرایط، اجاره‏نشینى چقدر سخت است؛ جمع و جور کردن اسباب و اثاثیه، از این جا به آنجا رفتن و از آنجا به جاى دیگر رفتن؛ آنجا هم پول علاوه بر اجاره، رهن مى‏خواهند. مردم چه کنند؟!
بزرگ‏ترین مشکل مردم در حال حاضر، مسئله مسکن است! به تعداد افراد فاقد مسکن اشاره نمى‏کنم، ولى باید بدانیم این افراد، قشر بسیار وسیعى را تشکیل مى‏دهند. امیدوارم دولت جدید به طور جدى‏تر براى حل این مشکل تلاش کند، همان طور که بارها در سخنان‏شان مطرح کرده‏اند و مردم امیدوارند اثر این تلاش‏ها را مشاهده کنند. ان شاءاللَّه.
همان طور که در سخنان حضرت امام بود، حل مشکل مسکن براى دولت به تنهایى و بدون همکارى و مشارکت مردم توانمند امکان‏پذیر نیست. ایشان مى‏فرمودند باید زمین‏دارها، اهل مکنت، ثروتمندان و اهل خیر وارد شده و در حل مشکل مسکن به دولت کمک کنند. نظر اسلام نیز همین است. مگر اسلام اجازه مى‏دهد عده‏اى ثروت‏ها را روى هم بگذارند و بر مِلْک و املاک و دارایى‏هاى خود بیفزایند و عده‏اى دیگر هیچ نداشته باشند؟! این کار نه مقتضاى انسانیت است و نه مقتضاى اسلام. آنها هم باید به فکر اقشار دیگر باشند؛ آنها هم در این باره وظیفه دارند. براى تأیید این سخن به احادیثى از ائمه معصومین(ع) اشاره مى‏کنم:
امام صادق(ع) فرمود: «مَن کان له دار و احْتاجَ مؤمنٌ إلى سکناها فمنعه إیّاها، قال اللَّه تعالى: ملائکتى! عبدى بخل على‏ عبدی بسکنى الدنیا. و عزتى لا یسکن جَنانى ابداً؛(1)
هر کسى خانه‏اى داشته باشد و فرد مؤمنى به سکونت در آن احتیاج داشته باشد اما فردِ خانه‏دار اجازه سکونت در آن را ندهد، خداوند متعال مى‏فرماید: فرشتگان من! بنده من بر بنده دیگر من به سکونت کردن در دنیا بُخل ورزید. به عزّت خودم سوگند! این شخص ابداً در بهشت سکونت نخواهد کرد.»
اسلام شرایطى دارد که تمام مسلمانان باید به آنها پاى‏بند باشند. کسى که ادعاى مسلمانى دارد، نمى‏تواند بگوید این اموال براى من است و «الناس مسلّطون على اموالهم» و کارى به اجتماع و اینکه در جامعه، فقیر و بى‏خانمان وجود دارد، ندارم.
این حدیث خیلى تکان‏دهنده است! یادم هست سابقاً افرادى در خانه‏هاى مردم زندگى مى‏کردند که به آنها خوش‏نشین مى‏گفتند. این افراد در خانه دیگران براى مدتى و بدون پرداخت اجاره زندگى مى‏کردند. الان از این عادات پسندیده چیزى باقى نمانده است. چطور شده که اینقدر مادى شده‏ایم؟!
در حدیث دیگر رسول خدا(ص) فرمود:
«مَن أصبح و لا یهتم بأمُور المسلمین فلیس بمسلم؛(2)
هر کسى نسبت به کارهاى مسلمانان بى‏اعتنا گردد، و به دنبال اصلاح کارهاى آنان نباشد، مسلمان نیست!»
تعبیر بسیار جالبى است! مگر ما تردید داریم الان مشکل مسکن جدى است؟ مگر ثروتمندان حق دارند و مى‏توانند بگویند ما مسلمانیم و کارى به این حرف‏ها نداریم؟! آنها هم وظیفه دارند در حل این مشکل به دولت کمک کنند.
در حدیث دیگرى از امام صادق(ع) آمده است:
«ما من عبد تظاهرت علیه من اللَّه نعمة الّا اشتدت مؤونة الناس علیه فَمن لم یقم للناس بحوائجهم فقد عرض النعمة للزوال؛(3)
هر بنده‏اى خداوند به او نعمتى داده، مؤونه مردم بر او به همان اندازه شدیدتر مى‏شود [و خرجى مردم را نیز بر عهده او گذاشته است؛ یعنى آن دسته از مردم که داراى امکانات مادى خوبى هستند، نسبت به قشر ضعیف جامعه مسئولیت دارند؛ هر چه بیشتر داشته باشند، مسئولیت هم زیادتر مى‏شود و باید به مردم کمک کنند]. پس اگر شخصِ دارا براى برطرف کردن نیازهاى مردم اقدام نکند، نعمتش را در خطر زوال و نابودى قرار داده است.»
در حدیث دیگر امام صادق(ع) فرمود:
«قال اللَّه عزّ و جلّ: الخلق عیالى فأحَبّهم إلىّ ألطفهم بهم و أسعاهم فى حوائجهم؛(4)
خداوند متعال مى‏فرماید: همه مردم عیال و نان‏خور من هستند. محبوب‏ترین آنان نزد من، کسانى هستند که نسبت به دیگران با لطف و محبت بیشترى برخورد مى‏کنند و نسبت به نیازمندى‏هاى خلایق، بیش از همه تلاش و کوشش کنند.»
از این نوع احادیث، دهها و بلکه صدها مورد داریم که فرصت ذکر آنها نیست، اما اجمالاً از احادیث، این نکته به دست مى‏آید که ثروتمندان و توانمندان براى حل مشکل مسکن وظیفه دارند. بدون تردید، نه تنها ثروتمندان، بلکه کسانى که آبرو دارند و مى‏توانند از آبرویشان براى حل مسئله مایه بگذارند، وظیفه دارند؛ کسانى که مردم به آنها اعتماد دارند نیز وظیفه دارند راه بیفتند و کمک کنند.
این یک وظیفه اسلامى است که انسان نمى‏تواند آن را نادیده بگیرد، مخصوصاً در حکومت اسلامى که ادعاى اسلام داریم. حکومت اسلامى فقط به این نیست که در زمانى که تظاهراتى مى‏شود، شرکت کنیم یا در زمان رأى‏گیرى، به پاى صندوق‏هاى رأى برویم. این کارها خوب است، اما نباید فقط به این اقدامات اکتفا کرد. اسلامى بودن فقط به این کارها نیست، بلکه در برطرف کردن نیازهاى مردم است. به همین دلیل، امام عقیده داشتند مردم باید براى حل این مشکل به دولت کمک کنند.
پروردگارا، کسانى را که براى رضاى خدا در تلاش براى حل مشکل مردم هستند، موفق بدار! خدایا، به کسانى که وسیله فراهم مى‏کنند تا خانه‏اى براى نیازمند یا جوانى فراهم شود، بهترین خانه را در بهشت عطا فرما!

جمعه - 8/7/84

در خطبه گذشته عرض شد یکى از مشکلات بزرگ جامعه، مخصوصاً جوانان و اقشار کم‏درآمد، مشکل مسکن است. گرانى سرسام‏آور مسکن و اجاره‏هاى بسیار سنگین آن، مردم را به ستوه آورده است. در فاصله بین خطبه هفته گذشته تا امروز، نامه‏هاى فراوانى از افراد مختلف به دست من رسید که همه بیانگر ناراحتى و نگرانى مردم از گرانى مسکن و بالا بودن اجاره‏ها است. از طرف دیگر، از دولت گلایه کرده بودند که چرا گرانى را مهار نمى‏کند؟! چرا اجازه مى‏دهد هر کس هر طور خواست و هر چه خواست، اجاره منازل و قیمت مسکن را افزایش دهد و به فکر اقشار کم‏درآمد و آسیب‏پذیر جامعه نباشد؟! در این نامه‏ها، درد دل‏هاى نگران‏کننده‏اى مطرح شده که فرصت ذکر آنها نیست.
در این باره عرض شد حضرت امام عقیده داشتند حل این مشکل، تنها از دولت برنمى‏آید، بلکه براى حل این مسئله به همکارى دولت و تمام افراد ملت نیاز است. متأسفانه در اثر عمل نکردن به توصیه‏ها و افکار بلند امام، نه تنها مشکل مسکن حل نشد، بلکه بر شدت آن افزوده گشت، به طورى که همه ما در جامعه شاهد آن هستیم و نیازى به ذکر آن نیست.
امام عقیده داشتند براى حل این مشکل، مردم مسلمان و خیّر ایران هم باید وارد عمل شوند و این امر را به عنوان یک وظیفه اسلامى مى‏دانستند. در خطبه گذشته در همین باره به چند حدیث اشاره کردم که همگى دلالت داشتند مسئولیت حل مشکلات جامعه بر عهده مردم است؛ پس نباید انتظار داشته باشیم که همه مشکلات توسط دولت حل شود. دولت نمى‏تواند بسیارى از مشکلات را به تنهایى حل کند!
در یکى از نامه‏هایى که به دست من رسید، نوشته بود به جاى اینکه از خیّرین براى کمک به حل مشکل مسکن دعوت کنید، حالا که بازار نفت خوب است، از دولت بخواهید از درآمد نفت مشکل را حل کند. عرض مى‏کنم: درست است! دولت هم باید کمک کند، اما مشکلات دولت تنها مسکن نیست، مشکلات دولت زیاد است! مسئولان مى‏خواهند این مشکل را حل کنند! شما فکر مى‏کنید حالا که نفت گران شده است، باید آن را فقط صرف مسکن کرد؟! آنقدر گرفتارى وجود دارد که در جاى خود، باید آنها را تعریف کنیم و گرنه مسئولان هم به این مسئله عنایت دارند.
در خطبه پیش احادیثى ذکر شد. در این خطبه نیز دو حدیث دیگر ذکر مى‏کنم، سپس به تشریح نظر امام مى‏پردازم. در روایتى امام صادق(ع) مى‏فرمایند:
«إنّ مِنْ بقاء المسلمین و بقاء الْإسلام أنْ تصیر الْأموال عند مَن یعرف فیه الحق و یصنع المعروف و إنّ مِنْ فناء الْإسلام و الْمسلمین، أنْ تصیر الْأموال فى أیدى مَن لا یعرف فیه الْحق و لا یصنع فیه المعروف؛(5)
اگر مسلمانان بخواهند به عنوان یک امت باقى بمانند و اسلام آن گونه که باید، در جهان تحقق یابد، لازم است اموال در اختیار افرادى قرار گیرد که حق را بشناسند و با وظایف خود آشنا باشند و کار آنها، فقط جمع کردن اموال نباشد، بلکه وظایفى را که نسبت به جامعه و همنوعان دارند، به خوبى انجام دهند و حق آنان را ادا کنند. در این صورت، اسلام و مسلمین باقى خواهند ماند.

از عوامل زوال و فناى اسلام و مسلمین به عنوان یک امت مقتدر، نمونه و میانه‏رو، این است که اموال در دست کسانى قرار گیرد که نه حق را مى‏شناسند و نه کار نیکو مى‏کنند و بدون در نظر داشتن مشکلات جامعه و اطرافیان، به جمع‏آورى اموال و ثروت‏اندوزى مشغولند.
ممکن است بسیارى از افراد ادعاى مسلمانى داشته باشند و جامعه را اسلامى بدانند، اما آنها و جامعه اسلامى نباشد، آن گونه که پیغمبر خواهان آن بود.
در حدیث دیگر، امام کاظم(ع) مى‏فرمایند:
«إنّ للَّه عباداً فى الْأرض، یسعون فى حوائج الناس هم الآمنون یوم القیامة؛(6)
خداوند روى زمین بندگانى دارد که براى برطرف کردن مشکلات مردم و برآورده کردن نیازهاى ایشان سعى و تلاش مى‏کنند و به دنبال انجام کارهاى خیر هستند.»
دسته‏اى از مردم هر جا باشند، در هر جامعه و صنفى باشند، هدف‏شان حل مشکلات جامعه و مردم است و به هر طریقى ممکن سعى در رفع مشکل مردم دارند. امام کاظم(ع) مى‏فرمایند زمانى که گرفتارى‏ها و مشکلات قیامت دامنگیر همه مردم است، این عده از جزع و فزع و گرفتارى قیامت در امان هستند.
حضرت امام نیز عقیده داشتند یکى از مشکلات جامعه ما، مسئله مسکن براى اقشار ضعیف و آسیب‏پذیر، مخصوصاً جوانان است. طبق نظر امام مى‏توان مشکل مسکن را حل کرد، اما از راه عادى و معمولى، حل این مسئله امکان‏پذیر نیست. ایشان عقیده داشتند براى این کار، باید یک نهضت ساختمان‏سازى راه بیفتد و عزم عمومى به وجود آید. عزم عمومى یعنى همه تصمیم بگیرند هر کس به اندازه توانش به این کار کمک کند. فقط در این صورت است که مى‏توان بر این مشکل غلبه کرد. به همین دلیل، پیشنهاد کردند یک تعاونى مشترک از دولت، روحانیت و مردم خیّر به وجود آید. این تعاونى مى‏باید مرکّب از نماینده دولت، ثروتمندان، خیّرین و اهل آبرو و یک روحانى مخلص و مورد اعتماد مردم باشد.
هدف این جمع، باید ساختن خانه‏هاى انبوه و ارزان‏قیمت باشد. براى آنکه خانه‏ها ارزان تمام شود، حضرت امام تأکید و تصریح داشتند کسانى که زمین‏هاى زیادى در اختیار دارند، قسمتى از زمین مورد نیاز این طرح را مجاناً تأمین کنند. علاوه بر آنها، سازمان زمین‏شهرى که عهده‏دار مسئله زمین است، زمین‏هایى را رایگان در اختیار این تعاونى قرار دهد. بنیاد مستضعفان نیز طبق تصریح امام، قسمتى از اموال و زمین‏هاى مصادره شده را براى این طرح اختصاص دهد.
گاهى اوقات مى‏بینیم چند صفحه برخى روزنامه‏ها به اطلاعیه مزایده زمین‏ها و خانه‏ها در شهرهاى مختلف اختصاص یافته و هر چند وقت یک بار این مزایده‏ها برگزار شده است. مگر این املاک مال کیست؟ همان اموال مصادره شده‏اى است که حضرت امام فرمود باید در اختیار این طرح قرار بگیرد! چرا این زمین‏ها در اختیار کسانى که مى‏خواهند منزل ارزان بسازند، قرار نمى‏گیرد؟!
امام مى‏فرمایند دولت و شرکت‏هاى دولتى، مصالحى را که در اختیار دارند از آهن گرفته تا مصالح دیگر ساختمانى، رایگان به این طرح اختصاص بدهند و یا حداقل به قیمت تمام‏شده براى این طرح حساب کنند. البته این «حداقل» عرض بنده است و در فرمایش امام، «مجاناً» است. تعداد شرکت‏هاى دولتى هم که در این زمینه فعال هستند، زیاد است که نام نمى‏برم.
همچنین، اهل خیر و کسانى که مصالح ساختمانى تولید مى‏کنند؛ گرچه موقتاً براى حل این مشکل، مصالح خود را به قیمت ارزان در اختیار تعاونى قرار دهند. شهردارى‏ها نیز براى دادن پروانه ساختمانى از افراد کم‏درآمد چیزى نگیرند. اداره آب، برق و امثال آن هم موقتاً در مقابل خدماتى که مى‏دهند، پولى دریافت نکنند. افرادى هم که نمى‏توانند به این طرح کمک مالى کنند، به طور رایگان در این طرح فعالیت داشته باشند. خلاصه، باید یک حرکت عمومى به منظور ساختن خانه‏هاى انبوه و ارزان‏قیمت آغاز شود.
اگر چنین حرکتى در زمان امام شروع شده بود، مشکل حل مى‏شد، اما در زمان ایشان شروع نشد و الان مشکلات کمتر نشده، بلکه زیادتر هم شده است. این همه بى‏خانمان که حتى نمى‏توانند اجاره مسکن خود را تأمین نمایند چه کنند؟! وقتى انسان بعضى نامه‏ها را مى‏خواند، به گریه مى‏افتد!
براى رفع مشکلات و کم کردن گرفتارى مردم، تنها باید به توصیه‏هاى امام عمل کنیم. درست است که این کار نشد، اما الان شدنى است! اگر اهل خیر، اهل آبرو جلو بیفتند و در هر شهر و روستایى چنین تعاونى‏ها را فعال نموده و کارها را پى‏گیرى کنند، کم کم از مشکلات کاسته مى‏شود. الحمدللَّه تعداد افرادى که براى رضاى خدا کار مى‏کنند، در کشور ما بسیار است.
به هر حال، امیدواریم مسئولان نظام، براى حل این مشکل فکرى کنند! بدون یک حرکت ابتکارى، به نظر نمى‏رسد مشکل حل شود.
پروردگارا، مسئولان ما را در حل مشکل مسکن موفق بدار! اهل خیر را در این حرکت الهى توفیق عنایت بفرما! خدایا، دل مردم را به سوى افرادى که توانایى حل این مشکلات را دارند، متوجه بگردان! دولت را براى وارد شدن و حل این مشکل، یارى فرما!

پى‏نوشتها: -

1) بحارالانوار، ج‏71، ص‏389.
2) همان، ص‏337.
3) وسائل‏الشیعه، ج‏11، ص‏549.
4) همان، ص‏583.
5) کافى، ج‏4، ص‏26.
6) کافى، ج‏2، ص‏197؛ وسائل‏الشیعه، ج‏16، ص‏366.