هپاتیت ویروسى
دکتر حسین برهانى
هپاتیت به مجموعه شرایط آسیبرسان همراه با نشانههاى بالینى خاص گفته مىشود. عوامل آسیب شامل ویروسى و سمى یا دارویى است که باعث تخریب و آسیب به کبد مىشود. در جریان بیمارى هپاتیت ممکن است تعدادى از سلولهاى کبد از بین بروند. در واقع سلولهاى کبدى و بافت کبد ملتهب و دردناک مىشود. به دلیل اینکه کبد در قسمت فوقانى و راست شکم و زیر دندهها واقع شده است، بیمار در همین قسمت احساس درد شدیدى مىکند.
هپاتیت یعنى التهاب کبد که به دو صورت حاد و مزمن ممکن است بروز پیدا کند. در جریان هپاتیت حاد، بیمارى التهابى کبد کمتر از شش ماه طول مىکشد و بعد از شش ماه، بهبودى کامل و ترمیم بافت و عملکرد کبد حاصل مىشود، یا اینکه در طى مدت شش ماه کبد به سرعت ملتهب و تخریب مىشود و سیر کُشنده خواهد داشت اما در جریان هپاتیت مزمن، روند التهابى کبد به صورت پیوسته و مخرّب پیش مىرود و بیش از شش ماه طول مىکشد و به تدریج بافت کبد تخریب و اندازه کبد کوچک مىشود.براى پیشگیرى از هپاتیت چه باید کرد؟
براى پیشگیرى از هپاتیت باید عوامل بیمارىزا و علل منجر به هپاتیت را شناسایى کرد. علل منجر به هپاتیت شامل ویروسها، الکل، سموم و داروها مىباشد. شایعترین ویروسهایى که باعث هپاتیت مىشوند، ویروسهاى هپاتیتA، هپاتیتB، هپاتیتC، ویروس هپاتیتD یا «عامل دلتا» مىباشند. البته یک نوع ویروسى به نام «ابشنینبار» و نوع دیگرى به نام «سیتومگالو ویروس» هست که باعث التهاب شدید کبد مىشوند. الکل و مشروبات الکلى هم علت مهم و کُشنده است. سمومى که باعث هپاتیت و التهاب کبد مىشوند شامل نوعى سم قارچى به نام «آمانیتافیلوئیدز» و سم دیگرى به نام «تتراکلریدکرین» مىباشد.
داروهایى که باعث التهاب شدید و گاه کُشنده کبدى مىشود شامل «استامینوفن»، «ایزونیازید»، «هالوتان»، «کلرپرومازین» و «اریترومایسین» است که در ادامه توضیح داده خواهد شد. بیمارىهاى دیگرى مثل بیمارى «ویلسون» نیز مىتواند باعث التهاب کبد شود.ویروسها و راههاى انتقال
ویروسهاى هپاتیت A، B، Cو Dمىتوانند باعث التهاب شدید کبد شوند. ویروس هپاتیت Aاز طریق آب یا غذاى آلوده و دست آلوده به مدفوع، به دهان و به دیگران منتقل مىگردد، یعنى ویروس نوع Aاز طریق مدفوع دفع مىشود؛ فرد پس از دفع و موقع شستن خود، آلودگى را به دیگران منتقل مىکند. همچنین مدفوع آلوده ممکن است باعث آلودگى آب آشامیدنى و مواد غذایى، نیز باعث انتقال بیشتر و انتشار بیمارى گردد.
از زمانى که ویروس وارد بدن فرد شود، یک دوره نهفتگى بین دو تا شش هفته دارد یعنى هنوز علایم واضح و آشکارى وجود ندارد. انتقال بیمارى یعنى دوره عفونتزایى بیمار مربوط به دو تا سه هفته آخر دوره نهفتگى و تقریباً اوایل دوره آشکار بیمارى است. این نوع ویروس اگر چه خیلى شایع است ولى به ندرت باعث تخریب و از بین رفتن کبد مىشود.
براى پیشگیرى از انتقال و انتشار ویروس هپاتیت A باید بهداشت را کاملاً رعایت کرد. پس از اجابت مزاج حتماً باید دستها را با آب و صابون شست! معمولاً براى ضدعفونى کردن توالت و راههاى فاضلاب از ترکیبات ضدعفونىکننده از جمله آب آهک استفاده مىشود. همچنین میوهها و سبزیجات را باید ضدعفونى کرد. ضرورى است اغذیهفروشىها را از نظر رعایت بهداشت مواد غذایى آموزش داد و بر کار آنها نظارت و کنترل دقیق کرد. همچنین براى تقویت سیستم ایمنى، «ایمونوگلوبولین» تزریق مىشود. براى پیشگیرى از هپاتیت A، واکسن تزریق مىگردد.
ویروس هپاتیت B در تمام مایعات بدن و مواد دفعى بدن وجود دارد. این ویروس از راه غیر خوراکى منتقل مىگردد و بر اساس مشاهدات و تحقیقات انجام شده، انتقال ویروس هپاتیت Bبیشتر از طریق انتقال خون و محصولات خونى، سرسوزن آلوده و چند بار مصرف (بخصوص در بین معتادان) و تماسهاى جنسى صورت مىگیرد. تماسهاى جنسى بیشتر در بین همجنسبازان باعث انتقال هپاتیت Bمىشود.
گروههاى پزشکى بخصوص جراحان، دندانپزشکان، کارکنان آزمایشگاهها و بخش دیالیز، بیماران هموفیلى، همین طور نوزادان و شیرخواران مادران آلوده به ویروس هپاتیت B در معرض ابتلا به این نوع هپاتیت هستند.
دوره نهفتگى در هپاتیت B بین چهار تا شش هفته است و تا زمانى که تست ASHBS بیمارى از شخص بیمار به دیگران قابل انتقال است تخریب و مرگ سلولهاى کبدى در هپاتیت Bبخصوص نوع مزمن دیده مىشود، البته خیلى شایع نیست ولى زیاد است.
فرد مبتلا به هپاتیت Bمىتواند ناقل بیمارى باشد. این بیمارى بر خلاف هپاتیت A میل به طولانى شدن و مزمن شدن دارد. پیشگیرى از هپاتیت B با رعایت بهداشت و دورى از رفتارهاى پر خطر امکانپذیر است. تزریق «ایمونوگلوبولین» هم تا حدودى مؤثر است ولى تزریق واکسن هپاتیت Bدر سه نوبت در پیشگیرى از ابتلا به عفونت ویروس B بسیار مؤثر است بخصوص گروههاى در معرض خطر ابتلا به هپاتیت B باید واکسن آن را تزریق کنند. اخیراً واکسیناسیون نوزادان بر ضد هپاتیت B در برنامه واکسیناسیون کشورى قرار گرفته است.
ویروس هپاتیت نوع C از نظر انتقال مثل ویروس هپاتیت B بیشتر از طریق غیر خوراکى منتقل مىشود که عمدتاً از راه خون انتقال پیدا مىکند. در حال حاضر هپاتیت Cعلت اصلى التهاب کبد و هپاتیت از راه انتقال خون است.
همچنین هپاتیت C علت بسیار شایع هپاتیت در معتادان و مصرفکنندگان داروهاى مخدر وریدى است. پیشگیرى در این نوع فقط از طریق رعایت اصول بهداشت و دورى از رفتار پرخطر است زیرا واکسن مؤثرى ندارد.
ویروس هپاتیت Dنیز اغلب از طریق غیر خوراکى و بیشتر از راه انتقال خون ایجاد مىشود و تا حدود زیاد شبیه ویروس مولد هپاتیت Bاست. با این حال نکروز و از بین رفتن بافت کبد در اثر این ویروس بسیار شایع است. بیمارى میل به مزمن شدن دارد و بیمار مبتلا شرایط ناقل و عفونتزایى براى دیگران دارد. پیشگیرى در این نوع هپاتیت هم رعایت بهداشت و تزریق واکسن و ایمونوگلوبولین مربوط به هپاتیت Bمىباشد.
ویروس هپاتیت E در همهگیرىها (اپیدمىها) مثل ویروس هپاتیت A دیده مىشود و معمولاً از طریق آب آلوده و مواد غذایى آلوده منتقل مىگردد و عمدتاً در آسیا و آفریقا دیده مىشود. ممکن است باعث از بین رفتن بافت کبد شود ولى تمایلى به مزمن شدن ندارد و بیمار شرایط ناقل بودن بیمارى را براى طولانى ندارد. راه پیشگیرى از هپاتیت E رعایت اصول بهداشتى و بهسازى محیط زندگى است.هپاتیت چه علایمى دارد؟
هپاتیت ویروسى حاد با یک سرى نشانههاى مقدماتى شروع مىشود که چند روز طول مىکشد، از جمله این علایم اینکه بیمار ضعف متوسط تا شدیدى پیدا مىکند، احساس خستگى و کسالت دارد و از بىاشتهایى و حالت تهوع و استفراغ رنج مىبرد. در این مرحله بیمار دچار دردهاى عضلانى و سردرد مىشود! غالباً بیمار تب خفیف تا متوسط دارد.
گاهى این علایم در مرحله مقدماتى با علایم آنفلوانزا اشتباه مىشود. دردهاى مفصلى و کهیر در هپاتیت ویروسى بخصوص هپاتیت B زیاد دیده مىشود. در جریان هپاتیت ویروسى تنفر از سیگار در بیماران سیگارى اتفاق مىافتد.
پس از دوره مقدماتى به تدریج مریض زرد مىشود. زردى ابتدا در سفیدى چشم ظاهر مىشود. رنگ ادرار بسیار پررنگ مىشود و مدفوع بیماران سفید یا بىرنگ مىشود. در این مرحله بخصوص در هپاتیت Aتدریجاً احساس بهبودى حاصل مىگردد. گاهى ممکن است زردى = یرقان در بیماران رخ ندهد. وقتى شکم بیمار معاینه شود، در ناحیه کبد یعنى زیر دندههاى سمت راست در لمس، دردناک و اغلب کبد بزرگ است. در آزمایش خون همیشه آنزیمهاى کبدى چند برابر طبیعى افزایش پیدا مىکنند و مادهاى به نام «بیلىروبین» در خون افزایش مىیابد.
مرحله زردى در بیمار ممکن است از چند روز تا چند هفته طول بکشد و بعد فروکش مىکند. اگر آنزیمهاى کبد بیش از شش ماه بالاتر از حد طبیعى باشد یعنى هپاتیت مزمن شده است. هپاتیت مزمن بیشتر در اثر آلودگى با ویروس هپاتیت B، C و Dاتفاق مىافتد. نکتهاى که بسیار مهم است اینکه در مورد هپاتیت B ممکن است بیمار ظاهراً سالم و بىعلامت باشد اما «ناقل» بیمارى هپاتیت Bباشد که در اثر تماسهاى نزدیک باعث انتقال بیمارى به دیگران مىشود! در این خصوص وظیفه مراکز بهداشتى است که آگاهى لازم را به بیمار بدهند. به طور کلى اشخاص بیمار و سالم باید از رفتارهاى پرخطر جداً دورى کنند.
)