هپاتیت ویروسى‏

دکتر حسین برهانى‏

هپاتیت به مجموعه شرایط آسیب‏رسان همراه با نشانه‏هاى بالینى خاص گفته مى‏شود. عوامل آسیب شامل ویروسى و سمى یا دارویى است که باعث تخریب و آسیب به کبد مى‏شود. در جریان بیمارى هپاتیت ممکن است تعدادى از سلول‏هاى کبد از بین بروند. در واقع سلول‏هاى کبدى و بافت کبد ملتهب و دردناک مى‏شود. به دلیل اینکه کبد در قسمت فوقانى و راست شکم و زیر دنده‏ها واقع شده است، بیمار در همین قسمت احساس درد شدیدى مى‏کند.
هپاتیت یعنى التهاب کبد که به دو صورت حاد و مزمن ممکن است بروز پیدا کند. در جریان هپاتیت حاد، بیمارى التهابى کبد کمتر از شش ماه طول مى‏کشد و بعد از شش ماه، بهبودى کامل و ترمیم بافت و عملکرد کبد حاصل مى‏شود، یا اینکه در طى مدت شش ماه کبد به سرعت ملتهب و تخریب مى‏شود و سیر کُشنده خواهد داشت اما در جریان هپاتیت مزمن، روند التهابى کبد به صورت پیوسته و مخرّب پیش مى‏رود و بیش از شش ماه طول مى‏کشد و به تدریج بافت کبد تخریب و اندازه کبد کوچک مى‏شود.

براى پیشگیرى از هپاتیت چه باید کرد؟

براى پیشگیرى از هپاتیت باید عوامل بیمارى‏زا و علل منجر به هپاتیت را شناسایى کرد. علل منجر به هپاتیت شامل ویروس‏ها، الکل، سموم و داروها مى‏باشد. شایع‏ترین ویروس‏هایى که باعث هپاتیت مى‏شوند، ویروس‏هاى هپاتیت‏A، هپاتیت‏B، هپاتیت‏C، ویروس هپاتیت‏D یا «عامل دلتا» مى‏باشند. البته یک نوع ویروسى به نام «ابشنین‏بار» و نوع دیگرى به نام «سیتومگالو ویروس» هست که باعث التهاب شدید کبد مى‏شوند. الکل و مشروبات الکلى هم علت مهم و کُشنده است. سمومى که باعث هپاتیت و التهاب کبد مى‏شوند شامل نوعى سم قارچى به نام «آمانیتافیلوئیدز» و سم دیگرى به نام «تتراکلریدکرین» مى‏باشد.
داروهایى که باعث التهاب شدید و گاه کُشنده کبدى مى‏شود شامل «استامینوفن»، «ایزونیازید»، «هالوتان»، «کلرپرومازین» و «اریترومایسین» است که در ادامه توضیح داده خواهد شد. بیمارى‏هاى دیگرى مثل بیمارى «ویلسون» نیز مى‏تواند باعث التهاب کبد شود.

ویروس‏ها و راههاى انتقال‏

ویروس‏هاى هپاتیت A، B، Cو Dمى‏توانند باعث التهاب شدید کبد شوند. ویروس هپاتیت Aاز طریق آب یا غذاى آلوده و دست آلوده به مدفوع، به دهان و به دیگران منتقل مى‏گردد، یعنى ویروس نوع Aاز طریق مدفوع دفع مى‏شود؛ فرد پس از دفع و موقع شستن خود، آلودگى را به دیگران منتقل مى‏کند. همچنین مدفوع آلوده ممکن است باعث آلودگى آب آشامیدنى و مواد غذایى، نیز باعث انتقال بیشتر و انتشار بیمارى گردد.

از زمانى که ویروس وارد بدن فرد شود، یک دوره نهفتگى بین دو تا شش هفته دارد یعنى هنوز علایم واضح و آشکارى وجود ندارد. انتقال بیمارى یعنى دوره عفونت‏زایى بیمار مربوط به دو تا سه هفته آخر دوره نهفتگى و تقریباً اوایل دوره آشکار بیمارى است. این نوع ویروس اگر چه خیلى شایع است ولى به ندرت باعث تخریب و از بین رفتن کبد مى‏شود.
براى پیشگیرى از انتقال و انتشار ویروس هپاتیت A باید بهداشت را کاملاً رعایت کرد. پس از اجابت مزاج حتماً باید دست‏ها را با آب و صابون شست! معمولاً براى ضدعفونى کردن توالت و راههاى فاضلاب از ترکیبات ضدعفونى‏کننده از جمله آب آهک استفاده مى‏شود. همچنین میوه‏ها و سبزیجات را باید ضدعفونى کرد. ضرورى است اغذیه‏فروشى‏ها را از نظر رعایت بهداشت مواد غذایى آموزش داد و بر کار آنها نظارت و کنترل دقیق کرد. همچنین براى تقویت سیستم ایمنى، «ایمونوگلوبولین» تزریق مى‏شود. براى پیشگیرى از هپاتیت A، واکسن تزریق مى‏گردد.
ویروس هپاتیت B در تمام مایعات بدن و مواد دفعى بدن وجود دارد. این ویروس از راه غیر خوراکى منتقل مى‏گردد و بر اساس مشاهدات و تحقیقات انجام شده، انتقال ویروس هپاتیت Bبیشتر از طریق انتقال خون و محصولات خونى، سرسوزن آلوده و چند بار مصرف (بخصوص در بین معتادان) و تماس‏هاى جنسى صورت مى‏گیرد. تماس‏هاى جنسى بیشتر در بین همجنس‏بازان باعث انتقال هپاتیت Bمى‏شود.
گروههاى پزشکى بخصوص جراحان، دندانپزشکان، کارکنان آزمایشگاهها و بخش دیالیز، بیماران هموفیلى، همین طور نوزادان و شیرخواران مادران آلوده به ویروس هپاتیت B در معرض ابتلا به این نوع هپاتیت هستند.
دوره نهفتگى در هپاتیت B بین چهار تا شش هفته است و تا زمانى که تست ASHBS بیمارى از شخص بیمار به دیگران قابل انتقال است تخریب و مرگ سلول‏هاى کبدى در هپاتیت Bبخصوص نوع مزمن دیده مى‏شود، البته خیلى شایع نیست ولى زیاد است.
فرد مبتلا به هپاتیت Bمى‏تواند ناقل بیمارى باشد. این بیمارى بر خلاف هپاتیت A میل به طولانى شدن و مزمن شدن دارد. پیشگیرى از هپاتیت B با رعایت بهداشت و دورى از رفتارهاى پر خطر امکان‏پذیر است. تزریق «ایمونوگلوبولین» هم تا حدودى مؤثر است ولى تزریق واکسن هپاتیت Bدر سه نوبت در پیشگیرى از ابتلا به عفونت ویروس B بسیار مؤثر است بخصوص گروههاى در معرض خطر ابتلا به هپاتیت B باید واکسن آن را تزریق کنند. اخیراً واکسیناسیون نوزادان بر ضد هپاتیت B در برنامه واکسیناسیون کشورى قرار گرفته است.
ویروس هپاتیت نوع C از نظر انتقال مثل ویروس هپاتیت B بیشتر از طریق غیر خوراکى منتقل مى‏شود که عمدتاً از راه خون انتقال پیدا مى‏کند. در حال حاضر هپاتیت Cعلت اصلى التهاب کبد و هپاتیت از راه انتقال خون است.
همچنین هپاتیت C علت بسیار شایع هپاتیت در معتادان و مصرف‏کنندگان داروهاى مخدر وریدى است. پیشگیرى در این نوع فقط از طریق رعایت اصول بهداشت و دورى از رفتار پرخطر است زیرا واکسن مؤثرى ندارد.
ویروس هپاتیت Dنیز اغلب از طریق غیر خوراکى و بیشتر از راه انتقال خون ایجاد مى‏شود و تا حدود زیاد شبیه ویروس مولد هپاتیت Bاست. با این حال نکروز و از بین رفتن بافت کبد در اثر این ویروس بسیار شایع است. بیمارى میل به مزمن شدن دارد و بیمار مبتلا شرایط ناقل و عفونت‏زایى براى دیگران دارد. پیشگیرى در این نوع هپاتیت هم رعایت بهداشت و تزریق واکسن و ایمونوگلوبولین مربوط به هپاتیت Bمى‏باشد.
ویروس هپاتیت E در همه‏گیرى‏ها (اپیدمى‏ها) مثل ویروس هپاتیت A دیده مى‏شود و معمولاً از طریق آب آلوده و مواد غذایى آلوده منتقل مى‏گردد و عمدتاً در آسیا و آفریقا دیده مى‏شود. ممکن است باعث از بین رفتن بافت کبد شود ولى تمایلى به مزمن شدن ندارد و بیمار شرایط ناقل بودن بیمارى را براى طولانى ندارد. راه پیشگیرى از هپاتیت E رعایت اصول بهداشتى و بهسازى محیط زندگى است.

هپاتیت چه علایمى دارد؟

هپاتیت ویروسى حاد با یک سرى نشانه‏هاى مقدماتى شروع مى‏شود که چند روز طول مى‏کشد، از جمله این علایم اینکه بیمار ضعف متوسط تا شدیدى پیدا مى‏کند، احساس خستگى و کسالت دارد و از بى‏اشتهایى و حالت تهوع و استفراغ رنج مى‏برد. در این مرحله بیمار دچار دردهاى عضلانى و سردرد مى‏شود! غالباً بیمار تب خفیف تا متوسط دارد.
گاهى این علایم در مرحله مقدماتى با علایم آنفلوانزا اشتباه مى‏شود. دردهاى مفصلى و کهیر در هپاتیت ویروسى بخصوص هپاتیت B زیاد دیده مى‏شود. در جریان هپاتیت ویروسى تنفر از سیگار در بیماران سیگارى اتفاق مى‏افتد.

پس از دوره مقدماتى به تدریج مریض زرد مى‏شود. زردى ابتدا در سفیدى چشم ظاهر مى‏شود. رنگ ادرار بسیار پررنگ مى‏شود و مدفوع بیماران سفید یا بى‏رنگ مى‏شود. در این مرحله بخصوص در هپاتیت Aتدریجاً احساس بهبودى حاصل مى‏گردد. گاهى ممکن است زردى = یرقان در بیماران رخ ندهد. وقتى شکم بیمار معاینه شود، در ناحیه کبد یعنى زیر دنده‏هاى سمت راست در لمس، دردناک و اغلب کبد بزرگ است. در آزمایش خون همیشه آنزیم‏هاى کبدى چند برابر طبیعى افزایش پیدا مى‏کنند و ماده‏اى به نام «بیلى‏روبین» در خون افزایش مى‏یابد.
مرحله زردى در بیمار ممکن است از چند روز تا چند هفته طول بکشد و بعد فروکش مى‏کند. اگر آنزیم‏هاى کبد بیش از شش ماه بالاتر از حد طبیعى باشد یعنى هپاتیت مزمن شده است. هپاتیت مزمن بیشتر در اثر آلودگى با ویروس هپاتیت B، C و Dاتفاق مى‏افتد. نکته‏اى که بسیار مهم است اینکه در مورد هپاتیت B ممکن است بیمار ظاهراً سالم و بى‏علامت باشد اما «ناقل» بیمارى هپاتیت Bباشد که در اثر تماس‏هاى نزدیک باعث انتقال بیمارى به دیگران مى‏شود! در این خصوص وظیفه مراکز بهداشتى است که آگاهى لازم را به بیمار بدهند. به طور کلى اشخاص بیمار و سالم باید از رفتارهاى پرخطر جداً دورى کنند.