نویسنده

 

ذغال‏اخته و خواص آن‏

ا.امیردیوانى‏

نروید بر زمین هرگز گیاهى‏
که ننوشته‏ست بر برگش دوایى‏
نظامى‏

ذغال‏اخته، درختچه‏اى است که ارتفاع آن به 50 سانتى‏متر مى‏رسد. برگ‏هایش سبز پررنگ و برّاق مى‏باشد و سر این برگ‏ها به شکل سرنیزه است. گل‏هاى ذغال‏اخته سفید، اندکى صورتى یا کمى سبزرنگ بوده و تقریباً به گل توت‏فرنگى شباهت دارد. میوه‏اش بیضوى‏شکل، گوشتدار، قرمزرنگ و اندکى از زیتون کوچک‏تر است. طعمش ترش و کمى گس مى‏باشد. این میوه در نواحى مختلف ایران و اطراف تهران به عمل مى‏آید و نیز در مناطق گوناگون البرز و حاشیه جنگل‏ها به طور خودرو مى‏روید.
زادگاه اولیه‏اش اروپا و آسیاى صغیر است. در ایران بین قزوین و گیلان، ارسباران، حسن‏بگلو و على‏بلاغ به عمل مى‏آید.
ذغال‏اخته را به صورت‏هاى زیر مصرف مى‏کنند:
خام، شربت، مربا، کمپوت، شیره، جوشانده (دم کرده). بخش‏هایى از این گیاه که در معالجه و تغذیه استفاده مى‏شود، عبارتند از: میوه، برگ، پوست درخت و ریشه آن.
میوه ذغال‏اخته در مرداد ماه مى‏رسد. برگ‏هاى آن را باید در ماههاى تیر تا شهریور چید و در سبدى که هوا از آن عبور مى‏کند، ریخت تا خنک شود و در درمان پاره‏اى از بیمارى‏ها مورد استفاده قرار مى‏گیرد.

خواص‏

1- براى مبتلایان به اسهال و زخم معده مفید بوده و معده و روده‏ها را تقویت مى‏نماید. عطش و التهاب معدى را فرو مى‏نشاند و از فشار و غلیان خون و صفرا مى‏کاهد.
2- میوه نارس خشک شده آن براى اورام و زخم‏هاى کهنه و مزمن نافع است.
3- پوست ذغال‏اخته مانند پوست درخت گنه گنه، تب‏بر و مقوى بوده و با آن مى‏توان شربت بسیار اعلا درست کرد. پوستش داراى صمغ رزین تانن و اسید گالیک است.
4- در روسیه و قفقاز مصرف زیادى در صنعت شربت‏سازى و مرباسازى دارد. مردمان قفقاز آن را خشک کرده و در زمستان مصرف مى‏کنند. نوعى از آن که فوق‏العاده قرمز است به «خونى» معروف مى‏باشد، داراى روغنى است که به مصرف خوراک و صنعت مى‏رسد.
5- ذغال‏اخته سرشار از ویتامین‏هاى «ب» و «ث» مى‏باشد و مقدار زیادى آهن، کلسیم و منیزیم دارد. به همین جهت رقیقى خون و خونریزى را درمان مى‏کند. خون ترش را قلیایى نموده و از قدیم آن را براى تصفیه خون مصرف مى‏کردند.
6- بوعلى سینا، دانشمند و پزشک مشهور اسلام، آب ذغال‏اخته را براى شستشوى زخم‏هاى جلدى و گَرد ریشه‏اش را به منظور التیام زخم‏ها به کار مى‏بُرد.
7- ذغال‏اخته در بند آوردن خون مؤثر شناخته شده است لذا خوردن میوه خام و سایر فرآورده‏هاى آن براى بیمار توصیه گردیده است.
8- میوه ذغال‏اخته در معالجه امراض عفونى و تب‏دار براى رفع عطش بیمار مفید است و بهتر است بیمار مقدارى از شربت ذغال‏اخته را در آب رقیق کرده و بیاشامد.
9- جوشانده 60 گرم پوست درخت ذغال‏اخته در یک لیتر آب، اثر تب‏بر و ضد مالاریا دارد. جوشانده فوق را باید تدریجاً صبح، ظهر و شب یک یا دو استکان با کمى قند میل نمود.
10- جوشانده برگ ذغال‏اخته با گل توت‏فرنگى براى درمان بیمارى قند مؤثر مى‏باشد. بدین منظور باید 10 گرم برگ ذغال‏اخته را با 10 گرم گل توت‏فرنگى در یک لیتر آب جوشانده و ظرف محتوى آن را به مدت 10 دقیقه به حال خود بگذارید تا دم بکشد و بعد از صاف کردن آن شیرین کنید و در طول روز از آن بنوشید.
11- جوشانده ذغال‏اخته در مداواى اسهال معمولى و اسهال خونى اثر دارد. بدین صورت که باید یک قاشق سوپخورى ذغال‏اخته را با فنجانى آب سرد مخلوط نموده و آن را به مدت 5 دقیقه بجوشانید و پس از 15 دقیقه دم کشیدن، آن را صاف کرده و هر روز 2 تا 6 فنجانش را بنوشید.
12- جوشانده یک مشت ذغال‏اخته در یک لیتر آب براى درمان بواسیر مصرف مى‏شود، لذا باید آنقدر آن را جوشاند تا نصف مخلوط ظرف، بخار شود و بعد از صاف کردن به صورت تنقیه یا کمپرس گرم به کار برد.
13- اگر 30 گرم برگ ذغال‏اخته را در یک لیتر آب بریزید و آن را به قدرى بجوشانید تا یک سومش بخار شود و پس از صاف کردن آن را با شکر شیرین کنید و به بچه‏هایى که بى‏اختیار ادرار مى‏کنند، هر شب پیش از خواب، یک فنجان قهوه‏خورى بدهید، این عارضه مزاحم از بین مى‏رود.
14- شربت ذغال‏اخته براى تسکین سرفه مؤثر است. از همین رو مى‏توانید در وقت شروع سرفه، به مقدار یک قاشق سوپخورى از آن بخورید.
15- پوست درخت ذغال‏اخته، تب‏بر مى‏باشد.

توجه:

در کتاب‏هاى قدیم ایران، این گیاه را ذغال قرن و حب‏الشوم خوانده‏اند.
16- میوه رسیده این گیاه به مصرف تهیه کمپوت و مربا مى‏رسد و از پخته و شربت آن نیز استفاده مى‏شود ولى بهتر آن است که آن را به صورت خام، تازه و یا خشک مانند آلبالوى خشک همراه با نمک یددار مصرف نمود که بسیار هم مطبوع است.
17- ذغال‏اخته فرنگى نیز خواص مشابه ذغال‏اخته معمولى را دارد و براى کسانى که دچار اختلال صفراى کبد هستند، مفید مى‏باشد. اوره خون را مى‏کاهد و آب آن هم براى شستشوى زخم‏هاى پوستى در اگزما به کار مى‏رود و التیام‏دهنده آن است.

منابع: -
1- اینترنت.
2- نظرى، مرتضى، خواص میوه‏هاى خوراکى.
3- یادداشت‏هاى شخصى از منابع معتبر.