تحلیل آمار ازدواج و طلاق در کشور طى سال‏هاى 1381 تا 1383

حسن موسوى‏چلک‏

یکى از نهادهاى اجتماعى در هر جامعه‏اى «خانواده» است. این نهاد از طریق تشکیل زندگى مشترک بین زن و مرد شکل مى‏گیرد. در تمام ادیان و از جمله در دین مبین اسلام نیز به آن تأکید شده است به گونه‏اى که پیامبر گرامى اسلام(ص) فرمود: «ازدواج سنت و قانون من است. هر کس از آن سرپیچى کند از من نیست.»(1)
در قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران نیز در اصل دهم در اهمیت توجه به خانواده چنین آمده است که:
«از آنجایى که خانواده واحد بنیادین جامعه اسلامى است، همه قوانین، مقررات و برنامه‏ریزى‏هاى مربوطه باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسدارى از مقررات آن و استوارى روابط خانوادگى بر پایه حقوق و اخلاق اسلامى باشد.»
به رغم همه این تأکیدات و توصیه‏هایى که در جهت انتخاب درست همسر و حفظ خانواده در منابع دینى و علمى و دانشگاهى شده است موضوع طلاق همچنان یکى از پدیده‏هاى اجتماعى جوامع و از جمله ایران محسوب مى‏شود.
در گسترش این مسئله، عوامل مختلف در زمینه‏هاى فردى، خانوادگى و اجتماعى نقش دارند که برخى از آنها عبارتند از: اعتیاد یکى از زوجین بخصوص مردان، ازدواج‏هاى تحمیلى، سوء ظن، دخالت‏هاى اطرافیان، بیمارى صعب‏العلاج یکى از زوجین، انحراف اخلاقى هر یک از زوجین، عقیم بودن، سردمزاجى زن، ازدواج مجدد شوهر، فاصله سنى زیاد، عدم رضایت از روابط زناشویى، همسرآزارى، بیکارى، ارتکاب جرایم، ناکافى بودن قوانین در حمایت از زنان، عدم تمکین، ترک انفاق، عسر و حرج، عدم فراگیرى آموزش‏هاى مهارت‏هاى همسردارى و زندگى و ... .
توضیح این نکته ضرورى است که علل مؤثر در بروز طلاق در افراد، زمان‏ها، مناطق و جوامع مختلف، متفاوت است و هیچ گاه یک دسته عوامل ثابت در همه زمان‏ها و در همه جوامع یکسان نبوده، نیست و نخواهد بود.
توجه به پدیده طلاق در اکثر جوامع از جمله ایران بیشتر به دلیل پیامدهاى منفى بعد از طلاق هم براى افراد حاصل از طلاق (زن، مرد، فرزندان) و هم براى خانواده‏ها و جامعه است. در دین مبین اسلام نیز از آن به عنوان حلال مورد غضب (ابغض الحلال) یاد شده است.

تحلیل کشورى آمار ازدواج و طلاق‏

آمارهاى موجود در سالنامه آمارى کشور در سال‏هاى مورد بررسى نشان مى‏دهد که در سال 1381 تعداد ازدواج ثبت شده 650960 فقره بود که با افزایش 6/4 درصدى در سال 1382 به 681034 فقره رسیده است. اما در سال 1383 نسبت به سال 1382 تعداد ازدواج ثبت شده 3/0 درصد رشد منفى داشته است.
آمار طلاق نیز از 67256 فقره در سال 1381 به 70324 فقره در سال 1383 افزایش یافته است. در سال 1383 نسبت به سال 1382 شاهد کاهش 8/2 درصدى آمار طلاق در کشور هستیم.
نسبت طلاق به ازدواج نیز از 4/10 درصد در سال 1381 به 6/10 درصد در سال 1382 و به 4/10 درصد در سال 1383 رسیده که طى سه سال مورد بررسى تفاوت زیادى نداشته است.
همچنین آمارها نشان مى‏دهند که رشد درصد ازدواج در نقاط روستایى بیشتر از نقاط شهرى بوده است. به طورى که درصد ازدواج در مناطق روستایى از 21 درصد در سال 1381 به 27 درصد در سال 1383 افزایش پیدا کرده است. در زمینه طلاق نیز وضعیت همین گونه است و در هر سال نسبت طلاق‏هاى ثبت شده به ازدواج‏ها رشد مثبت داشته است و از 10 درصد در سال 1381 به 14 درصد در سال 1383 افزایش یافته است.
نکته قابل تأمل این است که به رغم رشد مثبت 6/4 درصد تغییرات طلاق در سال 1383 نسبت به سال 1381 در کشور، در مناطق روستایى در همین زمان شاهد رشد مثبت 61 درصد طلاق هستیم که از 6182 فقره در سال 1381 به 9953 فقره در سال 1383 رسیده است.
همچنین آمارها نشان مى‏دهد که در سال 1381 در مناطق روستایى کشور به ازاى هر 22 ازدواج یک طلاق ثبت شده که این رقم در سال 1383 به 4/18 ازدواج به ازاى یک طلاق کاهش پیدا کرده است. در حالى که این تعداد در مناطق شهرى در سال 1381 حدود 4/8 ازدواج به ازاى یک طلاق بوده که با 2/0 کاهش به 2/8 ازدواج به ازاى یک طلاق در سال 1383 رسیده است. در واقع این آمارها نشان مى‏دهند که روند رشد طلاق در مناطق روستایى (که روابط افراد چهره به چهره است و همبستگى میان آنها باید بیشتر باشد و ...) نگران‏کننده‏تر از مناطق شهرى است.
در حالى که در کشور شاهد کاهش آمار (تعداد) ازدواج ثبت شده در سال 1383 نسبت به سال 1382 هستیم. اما جمعیت افراد در سن ازدواج (مردان 34 - 20 ساله و زنان 29 - 15 ساله) در حال افزایش است. به گونه‏اى که از 19848039 نفر در سال 1381 به 21421541 نفر در سال 1383 مى‏رسد. در این آمار تعداد زنان در سن ازدواج بیشتر از مردان است.
با توجه به نسبت طلاق به ازدواج کشور در سال 1381 این استان‏ها رتبه‏هاى اول تا پنجم را به خود اختصاص دادند.
تهران (9/17)، کرمانشاه (3/13)، قم (13)، کردستان (7/10) و مرکزى (4/10).
رتبه‏هاى اول تا پنجم در سال 1382 با توجه به نسبت طلاق به ازدواج کشور که 6/10 بوده به ترتیب به استان‏هاى: تهران، اصفهان، قم، کرمانشاه و مرکزى تعلق دارد.
در سال 1383 استان‏هاى: تهران، کرمانشاه، قم، کردستان و مرکزى به ترتیب رتبه‏هاى اول تا پنجم را به خود اختصاص دادند.
در تمام این سال‏ها یکى از استان‏هایى که پایین‏ترین آمار طلاق را داشت، استان ایلام بود. آمار پایین طلاق در استان ایلام دلیل بر پایین بودن اختلافات خانوادگى نیست. از آنجایى که شرایط فرهنگى در استان ایلام به گونه‏اى است که باور «با لباس سفید رفتید با لباس سفید باید خارج شوید» بسیار حاکم بر رفتارهاى مردم است به همین دلیل آمار خودکشى در میان زنان و مردان بالاست.
نکته دیگرى که باید یادآور شد این است که کاهش آمار طلاق به طور مطلق نشانه کاهش اختلافات خانوادگى نیست. بر اساس آمار پرونده‏هاى مختومه شده در دادگاههاى عمومى کشور، عسر و حرج به عنوان یکى از مصادیق اختلاف‏هاى خانوادگى در سال 1383 به تعداد 25437 مورد بوده است که نسبت به سال 1381 حدود 8 درصد رشد مثبت داشته است و این رشد در سال 1381 نسبت به سال 1376 که تعداد این پرونده‏ها 3708 فقره بوده حدود 527 درصد رشد مثبت داشته است. ضمن اینکه تشکیل شوراى حل اختلاف نیز به کاهش ارجاع پرونده‏هاى مربوط به اختلافات خانوادگى به دادگاهها منجر شده است.
از آنجایى که کاهش آمار طلاق موجب خوشحالى است اما این کاهش طلاق‏هاى ثبت شده نباید توجه به استحکام نهاد خانواده را کم کند چرا که به همان میزان که طلاق کاهش یافته ازدواج نیز کاهش یافته است. از طرف دیگر، آمارهاى دیگر مربوط به اختلافات خانوادگى از قبیل عسر و حرج نیز در حال افزایش است که رشد بسیار زیادى را هم در طى چند سال اخیر داشته است. ضمن اینکه همین آمار طلاق که نسبت آن به ازدواج در آخرین سال مورد بررسى (1383) 4/10 بوده خود شاخص بسیار بالایى است که تبعات آن در جامعه مشهود است.

تحلیل استانى آمار ازدواج و طلاق‏

در این بخش، آمار ازدواج و طلاق و روند تغییرات آنها در هر یک از استان‏هاى کشور در سال 1383 نسبت به سال 1382 مورد بررسى قرار گرفته است.

استان آذربایجان شرقى‏

در استان آذربایجان شرقى در سال 1383 تعداد 40620 فقره ازدواج ثبت شده که نسبت به سال 1382 حدود 7 درصد رشد منفى داشته است. در همین زمان، طلاق ثبت شده در سال 1383 تعداد 3498 فقره بوده که نسبت به سال 1382 حدود 13 درصد رشد مثبت داشته است.
نسبت طلاق به ازدواج نیز 6/8 است که در سال 1383 رتبه یازدهم را در کشور به دست آورده است.

استان آذربایجان غربى‏

در سال 1383 تعداد 30968 فقره ازدواج در استان آذربایجان غربى ثبت شده که در همین زمان تعداد طلاق 2482 فقره بوده که نسبت طلاق به ازدواج در این سال 1/8 است که نسبت به سال 1382 که 8/7 بوده، افزایش نشان مى‏دهد. رتبه استان نیز در سال 1383 چهاردهم است.
درصد تغییرات ازدواج در استان در سال 1383 نسبت به سال 1382 حدود 6 درصد رشد مثبت داشته که در همین زمان طلاق استان حدود 8 درصد رشد مثبت داشته است.

استان اردبیل‏

آمارهاى سالنامه آمارى نشان مى‏دهند که در سال‏هاى 1382 و 1383 در استان اردبیل به ترتیب تعداد 14628 و 15499 فقره ازدواج ثبت شده که درصد تغییرات آن در سال 1383 نسبت به سال 1382 حدود 6 درصد رشد مثبت داشته است.
درصد تغییرات طلاق در استان اردبیل در سال 1383 نسبت به سال 1382 حدود 5 درصد رشد مثبت داشته است یعنى از تعداد 1026 فقره در سال 1382 به 1070 فقره در سال 1383 افزایش یافته است. نسبت طلاق به ازدواج استان در سال 1383 حدود 6 درصد است که در مقایسه با سال 1382 حدود یک درصد افزایش داشته است. استان در سال 1383 در رتبه بیستم کشور است.

استان اصفهان‏

در استان اصفهان در سال 1383 تعداد 4684 فقره طلاق و 43614 فقره ازدواج ثبت شده است که نسبت طلاق به ازدواج 6/11 است و رتبه ششم را در کشور دارد که نسبت به سال قبل که رتبه دوم را با نسبت 3/13 داشته، کاهش داشته است. درصد تغییرات ازدواج در سال 1383 در استان اصفهان نسبت به سال 1382 حدود 6/2 درصد رشد مثبت داشته است که در همین زمان طلاق از 4/14 درصد رشد منفى برخوردار بوده است.

استان ایلام‏

آمارها نشان مى‏دهند که در سال 1383 تعداد 5108 فقره و در سال 1382 تعداد 4714 فقره ازدواج در استان ایلام ثبت شده است که ازدواج در سال 1383 نسبت به سال 1382 حدود 4/8 درصد رشد مثبت داشته است. در همین زمان طلاق 8/3 درصد رشد منفى داشته است و از 183 فقره در سال 1382 به 176 فقره در سال 1383 کاهش یافته است اما از نظر نسبت طلاق به ازدواج، آخرین رتبه کشور را دارد که نشان‏دهنده وضعیت مناسب استان نسبت به سایر استان‏هاى کشور از نظر طلاق است. این نسبت (نسبت طلاق به ازدواج) در سال 1383 حدود 5/3 است که از میانگین کشور با 4/10 خیلى کمتر است.

استان بوشهر

در سال‏هاى 1383 و 1382 در استان بوشهر تعداد ازدواج ثبت شده به ترتیب 7421 و 9142 فقره است که در سال 1383 نسبت به 1382 حدود 3/6 درصد رشد مثبت داشته است. در همین زمان آمار طلاق از 879 در سال 1382 به 876 فقره کاهش یافته که در سال 1383 نسبت به 1382 حدود 4/0 درصد رشد منفى داشته است.
نسبت طلاق به ازدواج نیز در سال 1383 حدود 4/10 است که در مقایسه با سال 1382 حدود 2/0 رشد داشته است. رتبه استان نیز در سال 1383 بر اساس نسبت طلاق به ازدواج رتبه پنجم بوده که با توجه به رتبه هشتم در سال 1382 شرایط استان در سال 1383 در کشور بدتر شده است.

استان تهران‏

استان تهران در هر سه سال مورد بررسى با توجه به نسبت طلاق به ازدواج، رتبه اول را در کشور دارا بوده است؛ اما آمار ازدواج در سال 1383 به 113828 فقره بوده است. آمار طلاق استان تهران نیز در سال 1383 نسبت به سال 1382 حدود 2/2 درصد رشد منفى داشته و از 20244 فقره در سال 1382 به 19797 فقره در سال 1383 کاهش یافته است.

استان چهارمحال و بختیارى‏

در سال 1383 در استان چهارمحال و بختیارى تعداد ازدواج و طلاق ثبت شده، به ترتیب 9082 فقره و 403 فقره بوده که نسبت طلاق به ازدواج در این سال 4/4 است که نسبت به سال قبل (8/3) رشد داشته است. رتبه استان نیز در سال 1383 بعد از ایلام پایین‏ترین رتبه کشور است.
درصد تغییرات ازدواج در سال 1383 نسبت به سال 1382، 2/18 درصد رشد مثبت داشته که در همین زمان، طلاق از 5/38 درصد رشد مثبت برخوردار بوده است که با توجه به رشد طلاق در کل کشور این روند نگران‏کننده است. گرچه نسبت طلاق به ازدواج در استان پایین است اما رشد مثبت طلاق مى‏تواند قابل تأمل باشد.

استان خراسان‏

در بررسى حاضر چون آمار تفکیکى سه استان خراسان جنوبى، رضوى و شمالى در سال 1382 در دسترس نگارنده نبود و مقایسه با سال قبل نیز ضرورى بود لذا آمار هر سه استان یکجا محاسبه شده است. ولى به آمار ازدواج و طلاق سه استان در سال 1383 اشاره مى‏شود.
در استان خراسان در سال 1383 تعداد 80970 فقره ازدواج ثبت شده که نسبت به سال 1382 با 74917 فقره 8 درصد رشد مثبت داشته است. آمار طلاق نیز در سال‏هاى 1383 و 1382 به ترتیب 6638 و 8429 فقره بوده که در سال 1383 نسبت به 1382 حدود 2/5 درصد رشد مثبت داشته است.
نسبت طلاق به ازدواج در سال 1383 در استان خراسان 4/10 است. رتبه استان در سال 1382 و 1383 رتبه هفتم است.
از کل ازدواج‏هاى سال 1383 استان خراسان تعداد 4849 فقره به استان خراسان جنوبى، 66536 فقره به استان خراسان رضوى و 9585 فقره به استان خراسان شمالى تعلق دارد. آمار طلاق استان خراسان نیز به شرح ذیل است:
خراسان جنوبى 309 فقره، خراسان رضوى 7060 فقره و خراسان شمالى 624 فقره است.

استان خوزستان‏

در سال 1383 تعداد ازدواج ثبت شده در استان خوزستان 43779 فقره و طلاق 3459 فقره بوده که نسبت طلاق به ازدواج در این سال 9/7 است که از سال 1382، (2/9) کمتر شده است. رتبه استان نیز از نهم در سال 1382 به پانزدهم رسیده است که نشان از شرایط بهتر نسبت به سال قبل در مقایسه با سایر استان‏ها دارد.
درصد تغییرات ازدواج در سال 1383 نسبت به سال قبل 4/10 درصد رشد مثبت داشته که در همین زمان طلاق 11/5 درصد رشد منفى داشته است.

استان زنجان‏

بر اساس آمارهاى موجود در سال 1383 در استان زنجان تعداد 11400 فقره ازدواج ثبت شده است که 6/0 درصد نسبت به سال
قبل رشد مثبت داشته است. اما رشد مثبت طلاق در سال 1383 نسبت به سال 1382 در استان 4/14 درصد بوده است که نشان از شرایط نامناسب استان در مقایسه با تغییرات کشور در زمینه طلاق دارد. تعداد طلاق ثبت شده از 766 در سال 1382 به 876 فقره در سال 1383 افزایش یافته است. رتبه استان نیز از هفدهم در سال 1382 به شانزدهم در سال 1383 کاهش پیدا کرده است.

استان سمنان‏

در سال 1383 تعداد ازدواج و طلاق ثبت شده در استان سمنان به ترتیب با 2/6 درصد رشد مثبت و 11 درصد رشد منفى نسبت به سال 1382 به 4886 فقره و 412 فقره رسیده است. نسبت طلاق به ازدواج نیز در استان در سال 1383، 4/8 است که با توجه به نسبت 1/7 در سال 1382 از رشد 3/1 درصدى برخوردار بوده است. رتبه استان نیز از شانزدهم در سال 1382 به سیزدهم در سال 1383 رسیده است.

استان سیستان و بلوچستان‏

تعداد ازدواج ثبت شده در استان سیستان و بلوچستان در سال 1383 نسبت به سال 1382 از رشد منفى 6/25 درصد برخوردار بوده و از 13981 فقره در سال 1382 به 10408 فقره در سال 1383 کاهش یافته است. اما آمار طلاق از 560 فقره در سال 1382 به 653 فقره افزایش یافته است.

استان فارس‏

آمار ازدواج و طلاق در استان فارس در سال 1383 نسبت به سال 1382 به ترتیب 6/7 درصد و 9 درصد رشد مثبت داشته‏اند و از 42077 فقره و 4291 فقره در سال 1382 به 45342 (ازدواج) و 4680 (طلاق) افزایش یافته است. نسبت طلاق به ازدواج نیز از رشد 4/0 درصد برخوردار بوده و از 1/0 در سال 1382 به 3/10 در سال 1383 افزایش یافته است.
رتبه استان فارس نیز بر حسب این نسبت هشتم است.

استان قزوین‏

در سال 1383 تعداد ازدواج و طلاق ثبت شده در استان قزوین به ترتیب 11900 فقره و 960 فقره است که نسبت به سال 1382، ازدواج 7/1 درصد و طلاق 5/16 درصد رشد مثبت داشته‏اند. نسبت طلاق به ازدواج نیز در سال 1383 حدود 1/8 است که این رقم در سال 1382 حدود 7 بوده است. رتبه استان نیز از هفدهم در سال 1382 به شانزدهم رسیده است.

استان قم‏

رتبه استان قم در زمینه طلاق با توجه به نسبت طلاق به ازدواج در سال‏هاى 1382 و 1383 در کشور، سوم بوده است. آمار ازدواج در سال 1382، 10404 فقره بوده که با 7/11 درصد رشد مثبت به 11622 فقره در سال 1383 افزایش یافته است. آمار طلاق نیز از 1370 فقره در سال 1382 با 4/6 درصد رشد مثبت به 1458 فقره رسیده است. نسبت طلاق به ازدواج نیز در سال 1383 حدود 6/12 بوده که از سال 1382 با 2/13 درصد کمتر شده است.

استان کردستان‏

در سال 1383 تعداد ازدواج ثبت شده در استان کردستان 17528 فقره بوده که نسبت به سال 1382، 4/3 درصد رشد مثبت داشته است. طلاق نیز در سال 1383 به 1382 حدود 4/11 درصد رشد مثبت داشته است و از 1843 در سال 1382 به 2052 رسیده است. نسبت طلاق به ازدواج در استان کردستان در سال 1383 به 1382 از رشد برخوردار بوده و از 9/10 در سال 1382 به 7/11 در سال 1383 افزایش یافته و رتبه استان نیز از ششم در سال 1382 به چهارم در سال 1383 رسیده است.

استان کرمان‏

آمار ازدواج استان در سال 1383 نسبت به سال 1382 از رشد مثبت 2/23 درصد برخوردار بوده و از 23359 فقره در سال 1382 به 28764 فقره در سال 1383 افزایش یافته است. در زمینه طلاق در استان
کرمان در سال 1383 نسبت به سال 1382 شاهد رشد مثبت 8/3 درصد هستیم اما نسبت طلاق به ازدواج از 9/7 در سال 1382 به 7/6 در سال 1383 کاهش یافته است. رتبه استان نیز از سیزدهم در سال 1382 به هجدهم در سال 1383 رسیده که نشان مى‏دهد شرایط استان کرمان در زمینه طلاق نسبت به سایر استان‏هاى کشور بهتر بوده است.

استان کرمانشاه‏

یکى از استان‏هایى که در بسیارى از سال‏ها و از جمله سال‏هاى مورد بررسى، از آمار بالاى طلاق برخوردار بوده، استان کرمانشاه است. رتبه استان کرمانشاه با توجه به نسبت طلاق به ازدواج در سال‏هاى 1382 و 1383 به ترتیب، چهارم و دوم بوده است.
بر اساس آمارهاى موجود، تعداد ازدواج و طلاق ثبت شده در استان کرمانشاه در سال 1383 به ترتیب 20950 فقره و 2779 فقره بوده که نسبت طلاق به ازدواج در این سال 3/13 است که از سال 1382 با 5/0 رشد، بیشتر شده است. ازدواج و طلاق در سال 1383 نسبت به سال 1382 به ترتیب 6/1 درصد و 6/5 درصد رشد مثبت داشته است.

استان کهکیلویه و بویراحمد

در سال 1383 در استان، ازدواج نسبت به سال قبل 6/4 درصد و طلاق 9/0 درصد رشد مثبت داشته است. تعداد ازدواج از 5782 در سال 1382 به 6047 فقره در سال 1383 و تعداد طلاق از 369 فقره در سال 1382 به 372 فقره افزایش یافته است. نسبت طلاق
به ازدواج در سال 1383 در استان کهکیلویه و بویراحمد 2/6 است.

استان گلستان‏

آمار ازدواج استان گلستان در سال 1383 نسبت به سال 1382 حدود 9/9 درصد رشد مثبت داشته و از 17130 در سال 1382 به 18818 فقره رسیده است. آمار طلاق نیز در سال 1383 نسبت به سال 1382 حدود 2/8 درصد رشد مثبت داشته و از 973 فقره در سال 1382 به 1052 فقره در سال 1383 افزایش یافت. نسبت طلاق به ازدواج در سال 1383، 6/5 است. رتبه استان نیز از بیستم در سال 1382 به بیست و دوم در سال 1383 رسیده است.

استان گیلان‏

در استان گیلان، آمار ازدواج ثبت شده در سال 1382 تعداد 27697 فقره بوده که با 7/1 درصد رشد منفى به 27228 فقره در سال 1383 کاهش یافته است. آمار طلاق نیز از رشد مثبت 7/11 درصد برخوردار بوده و از 2065 فقره در سال 1382 به 2306 فقره در سال 1383 افزایش یافته است.
نسبت طلاق به ازدواج نیز در سال 1383 نسبت به سال 1382 با 1 درصد رشد از 5/7 به 5/8 افزایش یافته است که بر همین اساس رتبه استان نیز از پانزدهم در سال 1382 به دوازدهم در سال 1383 افزایش یافته است.

استان لرستان‏

تعداد ازدواج و طلاق در استان لرستان در سال 1383 به ترتیب با 1/3 درصد و 4/5 درصد رشد مثبت نسبت به سال 1382 به 18813 فقره (ازدواج) و 1584 فقره (طلاق) افزایش یافته است. نسبت طلاق به ازدواج نیز در سال 1383 با 3/0 درصد رشد به 5/8 رسیده است که بر همین اساس رتبه استان در هر دو سال مورد بررسى، دوازدهم است.

استان مازندران‏

بر اساس آمارهاى موجود، تعداد ازدواج‏هاى ثبت شده در سال 1382 در استان مازندران 32701 فقره بوده که با 2/9 درصد رشد مثبت به 35694 فقره در سال 1383 افزایش یافته است. در همین زمان آمار طلاق‏هاى ثبت شده نیز با 9/4 درصد رشد مثبت از 2993 فقره در سال 1382 به 3140 فقره در سال 1383 رسیده است. اما نسبت طلاق به ازدواج در استان در سال 1383 با 4/0 درصد کاهش به 8/8 و رتبه استان نیز در سال 1383 به دهم رسیده است که در سال 1382 این رتبه نهم بوده است.

استان مرکزى‏

در سال 1383 در استان مرکزى، ازدواج نسبت به سال قبل 3/1 درصد رشد مثبت داشته که از رشد کشور (با 3/4 درصد رشد) کمتر است و از 14058 فقره در سال 1382 به 14230 فقره در سال 1383 افزایش یافته است.

طلاق نیز در سال 1383 نسبت به سال 1382 حدود 7/5 درصد رشد مثبت داشته و از 1548 فقره در سال 1382 به 1637 فقره افزایش پیدا کرده است اما نسبت طلاق به ازدواج در سال 1383 در استان مرکزى با رشد 5/0 به 5/11 رسیده است و بر همین اساس نیز رتبه استان که در سال 1382 نیز بالا بوده (پنجم) در این سال ثابت مانده است.

استان هرمزگان‏

رتبه استان هرمزگان با توجه به نسبت طلاق به ازدواج در هر دو سال 1382 و 1383 در کشور به ترتیب، دهم و چهاردهم است. نسبت طلاق به ازدواج در سال 1383 با 3/8 بوده است. هم ازدواج و هم طلاق در سال 1383 از رشد مثبت برخوردار بوده است به گونه‏اى که ازدواج حدود 1/23 درصد و طلاق حدود 16 درصد رشد مثبت داشته است.

استان همدان‏

در سال 1383 در استان همدان تعداد 20624 فقره ازدواج و 1947 فقره طلاق ثبت شده است که نسبت طلاق به ازدواج در این سال 5/9 درصد است که از ازدواج و طلاق در سال 1383 نسبت به سال 1382 به ترتیب 6/2 درصد و 8/10 درصد رشد مثبت داشته است. رتبه استان نیز با افزایش از یازدهم در سال 1382 به نهم در سال 1383 رسیده است.

استان یزد

در استان یزد بر اساس آمارهاى موجود در سالنامه آمارى کشور در سال 1383 تعداد 10477 فقره ازدواج ثبت شده که نسبت به سال قبل، حدود 20 درصد رشد مثبت داشته است. آمار طلاق نیز از 417 فقره در سال 1382 به 486 فقره در سال 1383 افزایش یافته است. نسبت طلاق به ازدواج نیز در سال 1383 با 1/0 کاهش نسبت به سال 1382 به 7/4 رسیده است اما رتبه استان از رتبه بیست و یکم در سال 1382 به رتبه بیست و سوم رسیده است. البته در سال‏هاى 80، 81 و 1382 در هر سال نسبت به سال قبل، استان در زمینه ازدواج و طلاق شرایط نامناسبى داشت به گونه‏اى که در هر سال رشد ازدواج، منفى و رشد طلاق، مثبت بوده است.

کلام آخر

بررسى آمار ازدواج و طلاق در ایران طى چند سال اخیر نشان مى‏دهد که این پدیده در ایران رشد داشته است به طورى که نسبت طلاق به ازدواج از 9/7 در سال 1375 به 4/10 در سال 1383 افزایش پیدا کرده است.
این شرایط در کنار افزایش افراد در سن ازدواج و افزایش میانگین سن ازدواج و ... مى‏تواند در صورت اتخاذ نشدن تمهیدات لازم شرایط دشوارى را براى استحکام خانواده‏ها به وجود آورد. چرا که افزایش میانگین سن ازدواج با فرض ثابت بودن سن بلوغ جنسى (برخى‏ها معتقدند به دلیل دسترسى به اطلاعات تغذیه مناسب، بهداشت و ... این سن نیز کاهش یافته است.) حداقل، نتیجه آن این است که فاصله بین سن بلوغ و ارضاى طبیعى غریزه جنسى از طریق ازدواج دایم بیشتر مى‏شود. از آنجایى که سرکوب غریزه جنسى میسر نیست (که در این صورت پیامدهاى روانى - اجتماعى زیادى خواهد داشت) لذا ممکن است براى ارضاى آن زمینه انحرافات اخلاقى فراهم شود که این مسئله خود مى‏تواند پیامدهاى منفى بسیارى براى افراد، خانواده‏ها و جامعه داشته باشد، چرا که فرصت‏هاى مناسب، آموزش‏ها و مهارت‏هاى لازم براى عبور از این بحران در جامعه پیش‏بینى و فراهم نشده است.
از آنجایى که طلاق پیامدهاى منفى زیادى را مى‏تواند در جامعه داشته باشد (گرچه در بعضى شرایط براى بعضى از افراد داراى پیامدهاى مثبت نیز هست و طلاق‏درمانى نیز توصیه مى‏شود) لذا با توجه به این مسئله باید در سطوح مختلف، پیشگیرى صورت گیرد که در ذیل به برخى از آنها اشاره مى‏شود:
- فراگیر کردن آموزش مهارت‏هاى زندگى براى آحاد جامعه از دوران کودکى و در مقاطع مختلف تحصیلى در آموزش و پرورش و دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالى و دانشگاه آزاد و رسانه‏هاى عمومى.
- فراگیر کردن آموزش پیش از ازدواج با هدف ارتقاى آگاهى و توانمندسازى افراد در انتخاب همسر و تشکیل خانواده سالم و پایدار با اولویت دانش‏آموزان، دانشجویان، کارمندان، کارگران، سربازان و ... .
- ضرورى کردن مشاوره خانوادگى در کنار مشاوره ژنتیک با هدف بررسى وضعیت صلاحیت افراد براى ازدواج.
امروزه براى دریافت گواهینامه راهنمایى و رانندگى، مراحل و آموزش‏هاى مختلف باید طى شود تا صلاحیت افراد براى دریافت گواهینامه احراز شود اما براى تشکیل زندگى مشترک که امر بسیار مهمى است هر فردى هر زمانى که بخواهد مى‏تواند ازدواج کند حال صلاحیت داشته باشند یا خیر؟ یا دو فرد با توجه به خلق و خوى، شرایط فرهنگى، اجتماعى و ... مى‏توانند زندگى مشترک سالم و پایدار داشته باشند یا خیر و ... مد نظر نیست.
- ارائه آموزش‏هاى لازم در باره مسائل جنسى و نحوه روابط زناشویى. بر اساس تحقیقات انجام شده در ایران، یکى از مهم‏ترین علل زمینه‏ساز در زمینه طلاق، نارضایتى از روابط زناشویى است که این نارضایتى مى‏تواند از عدم اطلاع از ارتباط صحیح باشد. در حالى که یکى از کارکردهاى تشکیل خانواده کنترل و ارضاى غریزه جنسى است اما بسیارى از افرادى که خانواده را تشکیل مى‏دهند آمادگى انجام این وظیفه را ندارند. گرچه ممکن است در دادخواست‏هاى طلاق و دعاوى خانوادگى به دلیل تابو بودن، این مسئله هیچ گاه ثبت نشود و دلایل دیگرى از قبیل عدم تفاهم و ... را مطرح کنند. رضایت از روابط زناشویى در گرم کردن کانون خانواده نقش غیر قابل انکارى دارد که با هیچ توجیهى نمى‏توان آن را رد کرد.
- آموزش حقوق زن و مرد و فرزندان و روانشناسى جنس مخالف به آحاد جامعه.
- گسترش فرهنگ دینى در زمینه خانواده و مسائل مربوط به آن از قبیل ساده‏زیستى، قناعت، مسئولیت‏پذیرى، خوشرویى، تقویت فرهنگ گفتگو در میان خانواده از طریق ارائه آگاهى در مورد اهمیت و گفتگو در حل مسائل و مشکلات و شناخت هر یک از زوجین از علایق و خواسته‏هاى همدیگر و ... .
در تحقیقى که با عنوان بررسى فرهنگ گفتگو در میان خانواده‏ها در دست انجام دارم که مراحل پایانى (تدوین گزارش نهایى) آن در حال انجام است یافته‏ها در این زمینه نگران‏کننده است، چرا که این فرهنگ در خانواده‏ها یا از بین رفته و تلویزیون، اینترنت و ... جاى آن را گرفته است یا چون اصول گفتگوى مناسب را نمى‏دانیم، این گفتگوها به تعامل مناسب نمى‏انجامد؛ در مواقعى هم (که کم نیست) به جدال و درگیرى مى‏انجامد. گرچه خستگى از کار، چندشغله بودن و ... نیز در کاهش آن در خانواده‏ها بى‏تأثیر نبوده است.
- ارائه الگوهاى عملى خانواده‏هاى پایدار از طریق رسانه‏ها و ... به مردم.
- فراهم کردن فرصت‏هاى اشتغال پایدار براى تشویق جوانان به ازدواج. از آنجایى که ازدواج پذیرش مسئولیت خطیر در مدت بسیار طولانى است ضرورى است فرصت‏هایى ایجاد شود که امنیت شغلى را براى افراد آماده ازدواج فراهم کند. در اختیار قرار دادن سالن رایگان براى ازدواج یا مسکن اجاره‏اى ارزان و ... نمى‏تواند از جمله عوامل مؤثر براى تشویق ازدواج باشد. فردى که شغل مناسب ندارد چگونه مى‏تواند هزینه‏هاى زندگى را پس از ازدواج تأمین کند؟ مسائل و هزینه‏هاى ازدواج فقط به روز عروسى ختم نمى‏شود.
- از آنجایى که ارائه برنامه‏هاى آموزشى و ... در سطح اول هیچ گاه نمى‏تواند طلاق را در جامعه به صفر برساند (حذف کند) لذا ضرورى است در حمایت از افراد حاصل از طلاق، حضانت فرزندان و ... تمهیدات لازم از طریق تصویب قوانین و ... اتخاذ شود. آموزش‏هاى لازم به افراد حاصل از طلاق داده شود تا با پیامدهاى حاصل از آن آشنا شوند و مهارت‏هاى مقابله با پیامدها و مشکلات را بشناسند. از منابع موجود در جامعه براى حمایت از آنان آگاهى یابند و به عبارت بهتر طلاق موفق داشته باشند.
- تغییر نگرش خانواده‏ها و آحاد جامعه نسبت به افراد مطلّقه با هدف پذیرش آنان در جامعه و فراهم کردن بستر مناسب براى شروع یک زندگى جدید. ترحم یا تنفر یا بى‏تفاوتى نسبت به این افراد همچون سمى خطرناک است که مى‏تواند آنها را با مشکلات جدى مواجه کند. البته در این زمینه اطلاعات نباید به گونه‏اى ارائه شود که عامل تشویق افراد براى طلاق شود.
- انجام پژوهش‏هاى کاربردى در هر منطقه در زمینه سبب‏شناسى طلاق و ارائه برنامه‏هاى پیشگیرى متناسب با عوامل زمینه‏ساز طلاق در هر منطقه و متناسب با افراد آن منطقه.
آنچه در بالا ذکر شد تنها بخشى از راهکارها بود که به صورت کلى به آنها پرداخته شده است.
با امید که در آینده‏اى نه چندان دور شاهد کنترل روند رشد طلاق و افزایش آمار ازدواج و خانواده‏هاى پایدار در کشور باشیم.

پی نوشت :

1) نقل از: نشریه برنامه، ش‏156، ششم اسفند 1384.