هنرى غنوده در دل سنگ

نویسنده


 

  هنرى غنوده در دل سنگ‏
گفتگو با فرح حسینى، تراشکار سنگ‏هاى تزئینى‏

مسعوده کرمى‏

انسان از دیرباز تا کنون همواره از سنگ‏هاى گرانبها و جواهرات به عنوان سرمایه اقتصادى، زیورآلات شخصى، زینت اشیا و محیط زندگى، عنصر داراى خواص دارویى، دافع بلا، دستمایه فرهنگى و گاه خرافى و ... استفاده کرده و هزاران سال است که این سنگ‏ها در داد و ستد انسان، ارزش زیادى داشته و دارد.
بى‏تردید به همان اندازه که بهره‏گیرى از این سنگ‏ها مورد توجه بشر بوده، سنگ‏تراشى نیز از اهمیت و جایگاه ویژه‏اى برخوردار بوده است؛ چرا که بعد از خواص خودِ سنگ، آنچه آن را ارزشمند و قابل توجه مى‏سازد، زیبایى و چشم‏نوازى آن است و این زیبایى، توسط هنرمند سنگ‏تراش و نقش و طرحى که بر سنگ مى‏زند، خلق مى‏شود.
در این شماره گفتگویى داریم با یک بانوى جوان سنگ‏تراش که دو سال است در زمینه تراش سنگ‏هاى قیمتى و نیمه‏قیمتى فعالیت دارد.

لطفاً خودت را براى خوانندگان عزیز معرفى کن!

فرح حسینى هستم. متولد آبادان و عاشق کار هنرى خصوصاً هنرى که هنرمند را وا مى‏دارد تا با بهره‏گیرى از استعداد، خلاقیت و تلاش خود، از ابزار و مواد اولیه بسیار محدود و ناقابل، اثر هنرى ارزشمند و قابل توجهى ایجاد کند. به نظر من هنر یعنى همین، یعنى بهره‏گیرى از حس و ذوق خود و آفریدن زیبایى؛ یعنى ارزشمند دیدن و ارزشمند ساختن چیزهایى که ارزشمند و زیبا به نظر نمى‏آیند.

با توجه به اینکه اهل جنوب کشورمان هستى، اینکه از برگ‏هاى خشکیده نخلى، زیرانداز و سبد و سرپناه و ... بسازى، هنر محسوب مى‏شود؟

بى‏تردید هنر است چرا که هنرمند ارزش و قابلیتى را در چیزى که ظاهراً بى‏ارزش است کشف مى‏کند و یا آن را با حس، ذوق و خلاقیت خود بازنمایى مى‏کند. در سنگ‏تراشى نیز این گونه است. اینکه در تکه‏اى سنگِ زمخت و خشن و بى‏روح، زیبایى را ببینى و به بازآفرینى آن بپردازى و در نهایت از آن تکه سنگ، نگینى زیبا و چشم‏نواز استخراج کنى.

سنگ‏تراشى را برایمان تعریف کن.

سنگ‏تراشى یا به قول ما «تراش سنگ» داراى شش مرحله است:
الف) بریدن یا اره کردن که اولین مرحله تراش سنگ است و در آن سنگ مورد نظر به قطعات مختلف برش مى‏خورد.
ب) تراشیدن که در این مرحله قطعات سنگ برش خورده و فاقد شکل دقیق و مشخص، توسط هنرمند سنگ‏تراش صیقل و شکل داده مى‏شوند. این مرحله داراى سه شیوه افغانى‏تراش، نیمه‏مدرن و مدرن است که کار من به شیوه نیمه‏مدرن است.
گفتنى است که تراش انواع مختلفى دارد: تراش صفحه‏اى، تراش کابوش و تراش مرکب.
ج) پرداخت کردن.
د) جلا دادن یا پولیش زدن.
ه) سوراخ‏کارى که هر کدام از این مراحل توضیحات مفصل و جامعى دارد.

چند نوع سنگ داریم؟

سنگ‏ها انواع مختلف و متعددى دارند و بر اساس معیارهاى مختلف دسته‏بندى مى‏شوند. مثلاً گاه بر اساس درصد شفافیت به سه نوعِ مات، نیمه‏شفاف و شفاف تقسیم مى‏شوند. اما یک تقسیم‏بندى کلى مى‏توان برایشان در نظر گرفت که آن را به دو دسته قیمتى و نیمه‏قیمتى تقسیم مى‏کند.

در این صورت به چه سنگى قیمتى و به چه سنگى نیمه‏قیمتى گفته مى‏شود؟

عواملى که باعث مى‏شوند یک سنگ، قیمتى و به عنوان جواهرات شناخته شود عبارتند از: زیبایى، دوام، کمیابى و قابلیت حمل.
هر یک از این عوامل در ارزشگذارى سنگ نقش قابل توجهى بازى مى‏کنند و البته در کنار این عوامل خواص فیزیکى سنگ‏ها هم مورد توجه است. از آن جمله مى‏توان به خواص زیر اشاره کرد:
خلوص، شفافیت، صیقل‏پذیرى و برّاقیت، درز و ترک، شکل سنگ و ابعاد آن، سختى، کلیواز، رنگ و خصوصیات نورى.
توجه به خصوصیات فیزیکى سنگ‏ها در کار تراش سنگ خیلى اهمیت دارد و سنگ‏تراش باید علاوه بر شناخت نوع سنگ‏ها این خصوصیات را بشناسد و با توجه به آنها طرح بزند. مثلاً زمرد را زمردگونه تراش بزند تا نور در آن خوب بازى کند و جلوه زیبا و مناسبى پیدا کند.

مدل و الگوى خاصى دارى یا از خودت طرح مى‏زنى؟

مدل خاصى ندارم و از خودم طرح مى‏زنم. البته از عکس‏ها، اشکال و اجسام پیرامونم ایده مى‏گیرم.

در این صورت نقش خلاقیت در کارت را چقدر مى‏دانى؟

خیلى زیاد. اصلاً همه کار ما به خلاقیت آدم بستگى دارد. مثلاً رنگ و شکل یک سنگ و نگین به سلیقه و خلاقیت هنرمند بستگى دارد؛ اینکه سنگ را از کجا برش بزند که تناسب بین رنگ‏هاى آن برقرار شود؛ اینکه این تناسب رنگ با شکل هندسى سنگ هماهنگ باشد و اینکه با اندازه سنگ و موارد استفاده آن هماهنگى داشته باشد، همه اینها برمى‏گردد به سلیقه و خلاقیت هنرمند.

سنگ‏ها ارزش دینى و مذهبى هم دارند؟

بله. امیرالمؤمنین(ع) به استفاده از پنج سنگ سفارش کرده است. عقیق، فیروزه، زمرد، یاقوت و زبرجد که استقبال مردم در مناطق مختلف نسبت به این سنگ‏ها مختلف است. مثلاً در جنوب کشورمان خصوصاً خوزستان غالب مردم از فیروزه استقبال مى‏کنند. در شهرهاى مذهبى و زیارتى مثل قم استقبال از عقیق زیاد است. در کشورهاى مختلف نیز این گرایش و علاقه متفاوت است. مثلاً چینى‏ها به خاطر مسائل فرهنگى‏شان و براى طرح‏هاى اژدهاهاى سنتى‏شان از سنگ یشم زیاد استفاده مى‏کنند.

خودت به چه سنگى بیشتر علاقه دارى؟

از عقیق، هم به خاطر توصیه دینى به استفاده از آن و هم به دو دلیل حرفه‏اى، اول اینکه عقیق سختى بالایى دارد و موقع کار زیر دستگاه به زودى نمى‏شکند و دوم اینکه تنوع رنگ زیادى دارد.

مسئله قابل توجه جالب در کارتان چیست؟

سنگ‏ها مصارف متعدد صنعتى هم دارند. مثلاً یاقوت در ساخت اشعه، عقیق در ساخت شیشه ساعت، کلسید براى ساخت گچ، الماس براى برش زدن و ... . این برایم همیشه جالب بوده است و نکته دیگر اینکه یک بار در حال تراش سنگ دیدم دست‏هایم خونى شد، با تعجب دیدم از سنگى که مى‏تراشیدم مایعى سرخ‏رنگ درست مثل خون به دست‏هایم مى‏پاشد. یا بار دیگر دیدم از سنگى سیاه، مایعى سیاه‏رنگ تراوش مى‏کرد. بعدها فهمیدم که از این سنگ‏ها در ساختِ رنگ‏ها استفاده مى‏کنند.

آیا پیش آمده که سنگى را تراش بزنى و بعد از پایان کار به آن علاقه‏مند شوى و بخواهى آن را براى خودت نگه دارى؟

شاید بشود گفت همه آثارى که هنرمند تولید مى‏کند برایش دوست‏داشتنى و عزیزند و گاهى بعضى از این آثار جایگاه و ارزش خاصى پیدا مى‏کنند و دل کندن از آنها براى هنرمند سخت مى‏شود. شاید براى این باشد که هنرمند بیشترین حوصله، خلاقیت و توانش را براى خلق آن به کار مى‏گیرد. من از میان کارهایم سنگى را که شبیه ماه است خیلى دوست دارم. شبیه ماهى که بخشى از آن پشت ابر است، یعنى با ذوق و فکرم سنگِ چند رنگ را طورى طراحى و برش زدم که بین قسمت تیره و روشن سنگ تناسب خاصى برقرار شود و به صورت ماهى در آید که تا نیمه پشت ابر است.

به نظرت زنانه‏ترین طرح کدام است؟

طرح اشک یا همان دلبر. چون براى زیورآلات زنانه مانند گلوبند و گوشواره بهترین طرح است.

با توجه به آگاهى‏ات از «تراش سنگ» نسبت به کارهاى موجود در بازار حساس نشده‏اى؟

چرا خیلى زیاد. بعضى سنگ‏هایى که در بازار است تراش خوبى ندارد و من وقتى دیدم آثار خودم خیلى بهتر از آنهاست به کار خودم امیدوارتر شدم و اعتماد به نفس بیشترى پیدا کردم.

مواد اولیه یا همان سنگ‏هاى برش‏نخورده را از کجا تهیه مى‏کنى؟

از بیابان‏ها و گاهى هم از معادن موجود که البته جایى که برایشان کار مى‏کنم این سنگ‏ها را در اختیارم مى‏گذارند.

نگفتى چگونه با این هنر آشنا شدى؟

به واسطه یکى از دوستان از برپایى کلاسى که براى اولین بار در زمینه تراش سنگ براى خانم‏ها برگزار مى‏شد آگاه شدم و با تشویق خانواده‏ام در این کلاس شرکت کردم.

به نظرت این هنر تا چه اندازه با روحیه خانم‏ها سازگارى دارد؟

تراش سنگ، هنرى سخت و در عین حال دوست‏داشتنى و جذاب است و فکر مى‏کنم با روحیه خانم‏ها بیگانه نیست چرا که در این کار خواهى نخواهى با مقوله‏هاى طرح، نقش، تناسب، تعادل و رنگ که در آفرینش زیبایى مؤثرند، سر و کار دارى و مى‏توانى این مقوله‏ها را با ذوق و سلیقه و خلاقیت خود درآمیزى و محصولى به دست بیاورى که به جرئت مى‏توانى آن را یک اثر هنرى معرفى کنى.
انسان به طور ذاتى و فطرى به دنبال زیباتر و بهتر ساختن محیط و زندگى خودش است و در کار ما هم همین هدف دنبال مى‏شود. اینکه با سلیقه، حوصله و دقت، تکه سنگ زمخت و سخت و ناموزونى را به نگینى شکیل، شفاف، چشم‏نواز و زیبا تبدیل کنى بسیار زیباست.

ما هم براى تفکر زیباى تمام هنرمندان جوان کشورمان ارزش قائلیم و امیدواریم شما و همه جوانان علاقه‏مند به هنر در راهى که انتخاب کرده‏اید، موفق باشید.