نویسنده

 

صدمات کار با رایانه در کودکان‏

شهرام آبابایى‏
منبع: Email: ababaei @ persianview. Com

انجام تکالیف مدرسه یا گشت و گذار در دنیاى اینترنت و انجام بازى‏هاى مهیّج، کودک شما را براى ساعت‏ها در برابر رایانه مى‏نشاند. اگر اطلاعات کافى در خصوص علل و روش‏هاى مقابله با صدمات ناشى از فشار مداوم کار با رایانه بر کودک خویش داشته باشید، مسلّماً روش مناسب جهت حفظ فرزند خود در برابر آسیب‏ها را خواهید یافت.

آشنایى با صدمات ناشى از فشار مداوم‏

صدمات ناشى از فشار مداوم یا مکرر )Repetative Stress Injuries(مجموعه‏اى از شرایط است که به دلیل اعمال فشار زیاد بر یک مَفصل با شدت و در انواع مختلف به وجود مى‏آید. اغلب این نوع صدمات، با فشار ناشى از حرکات مکرر یا صدمات متوالى ورزشى، ارتباط مستقیم دارد.
این نوع صدمات - در بین کودکان - به دلیل استفاده زیاد از رایانه و یا بازى‏هاى ویدیوئى، استفاده از آلات موسیقى و یا انجام حرکات یکنواخت و شدید ورزشى (مانند تنیس) شایع مى‏باشد.
صدمات مورد بحث، به واسطه وارد آمدن فشار بر مفصل، کشیدگى تاندون و یا ماهیچه‏هاى اطراف مفصل به وجود مى‏آیند. زمانى که فشار وارده، مکرراً اتفاق بیفتد، بدون فرصت کافى جهت بازیابى و ترمیم صدمات را نداشته و تحریک مى‏شود. بدن نیز در برابر این تحریک عکس‏العمل نشان داده و با افزایش میزان سیالات در آن منطقه از بدن، سعى در کاهش فشار وارده بر تاندون و ماهیچه‏ها مى‏نماید.
شرایطى که بر اثر صدمات ناشى از فشار دایم بروز مى‏کنند، شامل موارد زیر مى‏باشد:

1- سندرم تونل کارپال:

تورم داخل تونل باریک به وجود آمده به وسیله استخوان و رباط در مچ دست مى‏باشد. این تونل، که اعصاب هدایت‏کننده احساس و حرکت به رو از دست را احاطه کرده، مچ دست را دچار درد، گزگز شدن و بى‏حسى مى‏کند.

2- اعصاب گلوگاهى گردنى:

فشار دیسک در ناحیه گردن است. این حالت اغلب به دلیل انجام حرکاتى نظیر نگه داشتن گوشى تلفن بین شانه و گردن به وجود مى‏آید.

3- اپى‏کندیل (زایده استخوانى در بالاى استخوان بازو):

درد ناحیه آرنج که عموماً با نام «Tennis elbow» شناخته مى‏شود.

4- کیست (برآمدگى) غده لنفاوى:

تورم یا برآمدگى در ناحیه مچ دست ناشى از نشت مواد ژله‏مانند از مفصل یا پوشش تاندون.

5- نقص دستگاه عصبى:

حالتى که با خشکى و تورم دست و عدم کنترل بر ماهیچه‏ها و درد دایم [ناشى از فعالیت مداوم و زیاد] است.

6- مشکل تاندونى:

پارگى و التهاب در ناحیه اتصال تاندون‏ها، بین استخوان و ماهیچه. خوشبختانه درصد کمى از کودکان به این عوارض مبتلا هستند. شما مى‏توانید با کنترل زمان استفاده از رایانه و طراحى مناسب محیط کار با رایانه، متناسب با کودکان‏تان، از عوارض بیان شده جلوگیرى نمایید.

روش‏هاى جلوگیرى از ابتلا به عوارض‏

با استفاده از تمهیداتى بازدارنده و ساده، مى‏توانید کودکان خود را از ابتلا به عوارض این بیمارى مصون نگه دارید. اولین نکته که باید به کودکان خود بیاموزید، راست نشستن در صندلى است. قوز کردن و خم شدن روى صفحه کلید رایانه، مى‏تواند باعث وارد آمدن فشار بر نواحى گردن پشت و ستون فقرات کودک شما گردد و این امر منتهى به «صدمات ناشى از فشار مداوم» مى‏شود. به علاوه به کودکان خود در جلوگیرى از کشیدگى ماهیچه‏هاى شانه کمک کنید. پاها باید در موقعیتى راحت قرار گیرند و کف پاها باید بر روى زمین و یا روى زیرپایى [به صورت تخت‏] قرار گرفته و زاویه قرار گرفتن باسن و ستون فقرات، یک زاویه نود تا صد درجه باشد.
کودکان‏تان را از این موضوع آگاه کنید که نیازى نیست تا براى استفاده از صفحه کلید، روى کلیدهاى آن بکوبند! چرا که هم به خود و هم به صفحه کلید آسیب مى‏رسانند! جهت کار با صفحه کلید، استفاده از یک زیردستى نرم توصیه مى‏شود. همچنین اگر دست کودک به آسانى به صفحه کلید نمى‏رسد، آن را در محلى نزدیک‏تر، قرار دهید. به علاوه زاویه بین مچ و ساعد کودک و بازو باید نود درجه باشد. انگشتان دست و مچ‏ها نیز باید در وضعیت هم‏سطح قرار گیرند.
دیگر نکته مهم، زمان‏هاى استراحت و توالى آنهاست. کودکان هنگام کار با رایانه، گذشت زمان را فراموش کرده و استراحت را از خاطر مى‏برند. لذا وظیفه والدین است تا از استراحت چشم‏ها، کمر، مچ‏ها و گردن کودکان در فواصل زمانى مشخص (مثلاً نیم ساعته) اطمینان حاصل نمایند.
کش و قوس دادن به بدن، نوشیدن یا خوردن میان‏وعده سبک و یا انجام فعالیتى مفرّح مثل قدم زدن یا دوچرخه‏سوارى، مى‏تواند مفید باشد.
پرش، التهاب، خستگى، سوزش، خارش و خشکى چشم، تار شدن دید یا دوبینى و همچنین افزایش حساسیت به نور، همگى از علایم خستگى و فشار بر چشم مى‏باشند.
بنابراین از کودکان‏تان بخواهید تا به نقطه‏اى در فاصله دور نگاه کنند و هر چند دقیقه یک بار، بر روى شى‏ء در فواصل دور متمرکز شوند. نورپردازى مناسب محل استقرار رایانه، نیز به جلوگیرى از آسیب چشم، کمک خواهد کرد.
و بالاخره اینکه براى کودکان خود الگوى خوبى باشید. اگر به صفحه مونیتور رایانه به مدت زیاد، بدون استراحت و در نور نامناسب خیره شوید، کودکان نیز همچون شما، این رفتار نادرست را مى‏آموزند. الگوى خوب بودن، باعث مى‏شود تا کودکان همچون شما، صحیح بنشینند. با آشنا کردن کودکان با طریقه صحیح نشستن و قرار گرفتن وضعیت مناسب بدنى، آنها را از عوارض صدمات ناشى از فشار مداوم، دور نگه خواهید داشت.
بیشتر اوقات، مشکلات رخ داده، ناشى از استفاده از ابزار نامناسب است. به دلیل آنکه سیستم‏هاى رایانه‏اى مناسب براى افراد بالغ طراحى شده است. لذا لازم است تا وسایل و تجهیزات مانند صندلى، مونیتور، صفحه کلید و موس متناسب با سایز و وضعیت بدنى کودکان تهیه و به کار گرفته شوند.

مهندسى محیط کار (ارگونومى)

تعیین محل مناسب جهت قرار دادن رایانه، آماده‏سازى شرایط جهت اصلاح وضعیت نشستن، استفاده از ابزار مناسب [مثل صفحه کلید مناسب‏] و بهره‏گیرى از طراحى مناسب میز و صندلى، محیط کار کودک شما را با رایانه، به محیطى ارگونومیک مبدل خواهد کرد. ارگونومى، علم طراحى مناسب تجهیزات و محیط کار جهت فراهم نمودن محیطى آرام و سالم و کاهش عوارض و صدمات ناشى از کار با ابزار و تجهیزات همچون رایانه است. در کار با رایانه نیز، هدف از ارگونومى، کاهش فشار بر اعضاى بدن و جلوگیرى از تکرار آن، داشتن زمان‏هاى استراحت مناسب و دستیابى به روش‏هاى مناسب استقرار و نشستن است.
اگر میز و صندلى رایانه، شرایط مطلوب را براى استقرار مناسب بدن فراهم ننماید، باعث افزایش خطرات محیط کار خواهد شد.
با خرید رایانه، آن را بر روى میز تحریر مستعمل گوشه اتاق قرار ندهید و از یک صندلى قدیمى آشپزخانه استفاده نکنید! چرا که هیچ یک از این دست وسایل، نه مناسب شما و نه مناسب کودکان شما هستند.
شما باید به بالاترین درجه انطباق یعنى تناسب محل صفحه کلید با ارتفاع میز و صندلى، و وضعیت ساعد و دست و همچنین تناسب ارتفاع مونیتور با قسمت بالاتنه بیندیشید و این حساسیت به دلیل تفاوت در قد و سایز کودکان است.
در ادامه به نکاتى جهت ایجاد محیط کار مناسب براى خانواده مى‏پردازیم:
- وضعیت پاها: پاها باید در وضعیت راحتى قرار گیرند. کف پا باید روى زمین و یا روى زیرپایى و به صورت تخت قرار گیرد و زاویه بین پا و باسن باید قائمه باشد.
- وضعیت صندلى: اگر رایانه توسط افراد مختلف خانواده استفاده مى‏شود، تنها راحت بودن آن نباید مورد توجه باشد. بلکه صندلى باید قابلیت تغییر ارتفاع و زاویه پشت و دسته را نیز داشته باشد.
- وضعیت پشت و کمر: ناحیه پشت و کمر باید توسط پشتىِ قابل تنظیم صندلى حفظ شود.
- زاویه مچ‏ها: مچ‏ها باید براى کار با صفحه کلید و موس در وضعیت عادى و طبیعى خود قرار گیرند و خمیدگى بیش از حد نداشته باشند. با استفاده از زیرمچى مناسب مى‏توان وضعیت قرار گرفتن مچ‏ها را بهبود بخشید.
- زاویه ساعد: زاویه بین ساعد و بازو باید نود درجه باشد. همچنین ساعد باید به دو طرف بدن چسبیده باشد. اجازه ندهید کودکان هنگام کار با صفحه کلید، دستان خود را به اطراف کج کنند.
- وضعیت مونیتور: ضلع بالاى مونیتور باید با پیشانى کاربر تراز باشد. فاصله کودکان با مونیتور رایانه در حدود 70 سانتى‏متر در نظر گرفته شود و اگر مونیتور به وسیله دیگر اعضاى خانواده نیز استفاده مى‏شود، باید قابلیت تنظیم در جهات مختلف را داشته باشد.
- ارتفاع صفحه کلید: صفحه کلید باید از ارتفاع 67 تا 72 سانتى‏مترى از سطح زمین قرار گیرد و این ارتفاع براى افراد مختلف با قدهاى متفاوت قابل تنظیم باشد.
برخى مدل‏هاى صفحه کلید به جاى قرار دادن کلیدهاى عملیاتى (مثل کلیدهاى جهت یا کلید Space) در اطراف یا بالاى صفحه کلید به صورت ستونى یا سطرى، کلیدهاى مذکور را در ساختارى دایره‏اى‏شکل و سهل‏الوصول، در دسترس کاربران قرار مى‏دهند.
همچنین در طراحى برخى از صفحات کلید، از طرح‏هاى منحنى و یا تکه‏شده، استفاده شده که این نوآورى در راستاى فراهم نمودن شرایط ارگونومیک براى دست و مچ و حرکت نرم کف دست به سمت کلیدهاى صفحه کلید، بسیار مؤثر بوده است. همچنین استفاده از Track ball به جاى موس نیز مى‏تواند مؤثر باشد.

درمان‏

علایم صدمات ناشى از تداوم در فشار، شامل گزگز شدن، بى‏حسى و دردهاى شدید است که نشان‏دهنده پیشرفت آسیب در اعصاب و ماهیچه‏هاست.
اگر کودک شما از گرفتگى و یا کوفتگى عضلات ناحیه گردن یا پشت و یا هر یک از علایم ذکر شده شکایت دارد، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید تا درمان آغاز شود.
روش‏هاى درمان متفاوتى وجود دارد. پزشک معالج ممکن است براى کاهش تورم وارد، روش‏هاى درمان با یخ را جهت کاهش سوزش و افزایش سرعت درمان همراه با استراحت تجویز نماید. با کاهش درد و تورم، برنامه‏هاى توان‏بخشى مناسب براى افزایش توان ماهیچه‏ها و جلوگیرى از کاهش تحرک در بافت‏ها تجویز خواهد شد.
روش دیگر، درمان‏هاى ضد التهاب با هدف کاهش درد است.

و بالاخره:

والدین مى‏توانند با نصب سینى صفحه کلید و به کارگیرى زیردستى مناسب و یا صفحات کلید ارگونومیک، تغییر محل و یا وضعیت نشستن، تنظیم ارتفاع میز و صفحه کلید و انطباق ارتفاع مونیتور، محیط ارگونومیک مناسب را براى فعالیت، کار و بازى کودکان با رایانه فراهم کنند.
به دلیل افزایش تأثیر رایانه بر زندگى روزمره، بسیار مهم است که محیط کار با رایانه - چه کاربر آن کودک شما باشد و چه خودِ شما باشید - مورد سنجش قرار گرفته و تطابق‏هاى مورد نیاز جهت حفظ سلامت خانواده انجام پذیرد.