صدمات کار با رایانه در کودکان
شهرام آبابایى
منبع: Email: ababaei @ persianview. Comانجام تکالیف مدرسه یا گشت و گذار در دنیاى اینترنت و انجام بازىهاى مهیّج، کودک شما را براى ساعتها در برابر رایانه مىنشاند. اگر اطلاعات کافى در خصوص علل و روشهاى مقابله با صدمات ناشى از فشار مداوم کار با رایانه بر کودک خویش داشته باشید، مسلّماً روش مناسب جهت حفظ فرزند خود در برابر آسیبها را خواهید یافت.
آشنایى با صدمات ناشى از فشار مداوم
صدمات ناشى از فشار مداوم یا مکرر )Repetative Stress Injuries(مجموعهاى از شرایط است که به دلیل اعمال فشار زیاد بر یک مَفصل با شدت و در انواع مختلف به وجود مىآید. اغلب این نوع صدمات، با فشار ناشى از حرکات مکرر یا صدمات متوالى ورزشى، ارتباط مستقیم دارد.
این نوع صدمات - در بین کودکان - به دلیل استفاده زیاد از رایانه و یا بازىهاى ویدیوئى، استفاده از آلات موسیقى و یا انجام حرکات یکنواخت و شدید ورزشى (مانند تنیس) شایع مىباشد.
صدمات مورد بحث، به واسطه وارد آمدن فشار بر مفصل، کشیدگى تاندون و یا ماهیچههاى اطراف مفصل به وجود مىآیند. زمانى که فشار وارده، مکرراً اتفاق بیفتد، بدون فرصت کافى جهت بازیابى و ترمیم صدمات را نداشته و تحریک مىشود. بدن نیز در برابر این تحریک عکسالعمل نشان داده و با افزایش میزان سیالات در آن منطقه از بدن، سعى در کاهش فشار وارده بر تاندون و ماهیچهها مىنماید.
شرایطى که بر اثر صدمات ناشى از فشار دایم بروز مىکنند، شامل موارد زیر مىباشد:1- سندرم تونل کارپال:
تورم داخل تونل باریک به وجود آمده به وسیله استخوان و رباط در مچ دست مىباشد. این تونل، که اعصاب هدایتکننده احساس و حرکت به رو از دست را احاطه کرده، مچ دست را دچار درد، گزگز شدن و بىحسى مىکند.
2- اعصاب گلوگاهى گردنى:
فشار دیسک در ناحیه گردن است. این حالت اغلب به دلیل انجام حرکاتى نظیر نگه داشتن گوشى تلفن بین شانه و گردن به وجود مىآید.
3- اپىکندیل (زایده استخوانى در بالاى استخوان بازو):
درد ناحیه آرنج که عموماً با نام «Tennis elbow» شناخته مىشود.
4- کیست (برآمدگى) غده لنفاوى:
تورم یا برآمدگى در ناحیه مچ دست ناشى از نشت مواد ژلهمانند از مفصل یا پوشش تاندون.
5- نقص دستگاه عصبى:
حالتى که با خشکى و تورم دست و عدم کنترل بر ماهیچهها و درد دایم [ناشى از فعالیت مداوم و زیاد] است.
6- مشکل تاندونى:
پارگى و التهاب در ناحیه اتصال تاندونها، بین استخوان و ماهیچه. خوشبختانه درصد کمى از کودکان به این عوارض مبتلا هستند. شما مىتوانید با کنترل زمان استفاده از رایانه و طراحى مناسب محیط کار با رایانه، متناسب با کودکانتان، از عوارض بیان شده جلوگیرى نمایید.
روشهاى جلوگیرى از ابتلا به عوارض
با استفاده از تمهیداتى بازدارنده و ساده، مىتوانید کودکان خود را از ابتلا به عوارض این بیمارى مصون نگه دارید. اولین نکته که باید به کودکان خود بیاموزید، راست نشستن در صندلى است. قوز کردن و خم شدن روى صفحه کلید رایانه، مىتواند باعث وارد آمدن فشار بر نواحى گردن پشت و ستون فقرات کودک شما گردد و این امر منتهى به «صدمات ناشى از فشار مداوم» مىشود. به علاوه به کودکان خود در جلوگیرى از کشیدگى ماهیچههاى شانه کمک کنید. پاها باید در موقعیتى راحت قرار گیرند و کف پاها باید بر روى زمین و یا روى زیرپایى [به صورت تخت] قرار گرفته و زاویه قرار گرفتن باسن و ستون فقرات، یک زاویه نود تا صد درجه باشد.
کودکانتان را از این موضوع آگاه کنید که نیازى نیست تا براى استفاده از صفحه کلید، روى کلیدهاى آن بکوبند! چرا که هم به خود و هم به صفحه کلید آسیب مىرسانند! جهت کار با صفحه کلید، استفاده از یک زیردستى نرم توصیه مىشود. همچنین اگر دست کودک به آسانى به صفحه کلید نمىرسد، آن را در محلى نزدیکتر، قرار دهید. به علاوه زاویه بین مچ و ساعد کودک و بازو باید نود درجه باشد. انگشتان دست و مچها نیز باید در وضعیت همسطح قرار گیرند.
دیگر نکته مهم، زمانهاى استراحت و توالى آنهاست. کودکان هنگام کار با رایانه، گذشت زمان را فراموش کرده و استراحت را از خاطر مىبرند. لذا وظیفه والدین است تا از استراحت چشمها، کمر، مچها و گردن کودکان در فواصل زمانى مشخص (مثلاً نیم ساعته) اطمینان حاصل نمایند.
کش و قوس دادن به بدن، نوشیدن یا خوردن میانوعده سبک و یا انجام فعالیتى مفرّح مثل قدم زدن یا دوچرخهسوارى، مىتواند مفید باشد.
پرش، التهاب، خستگى، سوزش، خارش و خشکى چشم، تار شدن دید یا دوبینى و همچنین افزایش حساسیت به نور، همگى از علایم خستگى و فشار بر چشم مىباشند.
بنابراین از کودکانتان بخواهید تا به نقطهاى در فاصله دور نگاه کنند و هر چند دقیقه یک بار، بر روى شىء در فواصل دور متمرکز شوند. نورپردازى مناسب محل استقرار رایانه، نیز به جلوگیرى از آسیب چشم، کمک خواهد کرد.
و بالاخره اینکه براى کودکان خود الگوى خوبى باشید. اگر به صفحه مونیتور رایانه به مدت زیاد، بدون استراحت و در نور نامناسب خیره شوید، کودکان نیز همچون شما، این رفتار نادرست را مىآموزند. الگوى خوب بودن، باعث مىشود تا کودکان همچون شما، صحیح بنشینند. با آشنا کردن کودکان با طریقه صحیح نشستن و قرار گرفتن وضعیت مناسب بدنى، آنها را از عوارض صدمات ناشى از فشار مداوم، دور نگه خواهید داشت.
بیشتر اوقات، مشکلات رخ داده، ناشى از استفاده از ابزار نامناسب است. به دلیل آنکه سیستمهاى رایانهاى مناسب براى افراد بالغ طراحى شده است. لذا لازم است تا وسایل و تجهیزات مانند صندلى، مونیتور، صفحه کلید و موس متناسب با سایز و وضعیت بدنى کودکان تهیه و به کار گرفته شوند.مهندسى محیط کار (ارگونومى)
تعیین محل مناسب جهت قرار دادن رایانه، آمادهسازى شرایط جهت اصلاح وضعیت نشستن، استفاده از ابزار مناسب [مثل صفحه کلید مناسب] و بهرهگیرى از طراحى مناسب میز و صندلى، محیط کار کودک شما را با رایانه، به محیطى ارگونومیک مبدل خواهد کرد. ارگونومى، علم طراحى مناسب تجهیزات و محیط کار جهت فراهم نمودن محیطى آرام و سالم و کاهش عوارض و صدمات ناشى از کار با ابزار و تجهیزات همچون رایانه است. در کار با رایانه نیز، هدف از ارگونومى، کاهش فشار بر اعضاى بدن و جلوگیرى از تکرار آن، داشتن زمانهاى استراحت مناسب و دستیابى به روشهاى مناسب استقرار و نشستن است.
اگر میز و صندلى رایانه، شرایط مطلوب را براى استقرار مناسب بدن فراهم ننماید، باعث افزایش خطرات محیط کار خواهد شد.
با خرید رایانه، آن را بر روى میز تحریر مستعمل گوشه اتاق قرار ندهید و از یک صندلى قدیمى آشپزخانه استفاده نکنید! چرا که هیچ یک از این دست وسایل، نه مناسب شما و نه مناسب کودکان شما هستند.
شما باید به بالاترین درجه انطباق یعنى تناسب محل صفحه کلید با ارتفاع میز و صندلى، و وضعیت ساعد و دست و همچنین تناسب ارتفاع مونیتور با قسمت بالاتنه بیندیشید و این حساسیت به دلیل تفاوت در قد و سایز کودکان است.
در ادامه به نکاتى جهت ایجاد محیط کار مناسب براى خانواده مىپردازیم:
- وضعیت پاها: پاها باید در وضعیت راحتى قرار گیرند. کف پا باید روى زمین و یا روى زیرپایى و به صورت تخت قرار گیرد و زاویه بین پا و باسن باید قائمه باشد.
- وضعیت صندلى: اگر رایانه توسط افراد مختلف خانواده استفاده مىشود، تنها راحت بودن آن نباید مورد توجه باشد. بلکه صندلى باید قابلیت تغییر ارتفاع و زاویه پشت و دسته را نیز داشته باشد.
- وضعیت پشت و کمر: ناحیه پشت و کمر باید توسط پشتىِ قابل تنظیم صندلى حفظ شود.
- زاویه مچها: مچها باید براى کار با صفحه کلید و موس در وضعیت عادى و طبیعى خود قرار گیرند و خمیدگى بیش از حد نداشته باشند. با استفاده از زیرمچى مناسب مىتوان وضعیت قرار گرفتن مچها را بهبود بخشید.
- زاویه ساعد: زاویه بین ساعد و بازو باید نود درجه باشد. همچنین ساعد باید به دو طرف بدن چسبیده باشد. اجازه ندهید کودکان هنگام کار با صفحه کلید، دستان خود را به اطراف کج کنند.
- وضعیت مونیتور: ضلع بالاى مونیتور باید با پیشانى کاربر تراز باشد. فاصله کودکان با مونیتور رایانه در حدود 70 سانتىمتر در نظر گرفته شود و اگر مونیتور به وسیله دیگر اعضاى خانواده نیز استفاده مىشود، باید قابلیت تنظیم در جهات مختلف را داشته باشد.
- ارتفاع صفحه کلید: صفحه کلید باید از ارتفاع 67 تا 72 سانتىمترى از سطح زمین قرار گیرد و این ارتفاع براى افراد مختلف با قدهاى متفاوت قابل تنظیم باشد.
برخى مدلهاى صفحه کلید به جاى قرار دادن کلیدهاى عملیاتى (مثل کلیدهاى جهت یا کلید Space) در اطراف یا بالاى صفحه کلید به صورت ستونى یا سطرى، کلیدهاى مذکور را در ساختارى دایرهاىشکل و سهلالوصول، در دسترس کاربران قرار مىدهند.
همچنین در طراحى برخى از صفحات کلید، از طرحهاى منحنى و یا تکهشده، استفاده شده که این نوآورى در راستاى فراهم نمودن شرایط ارگونومیک براى دست و مچ و حرکت نرم کف دست به سمت کلیدهاى صفحه کلید، بسیار مؤثر بوده است. همچنین استفاده از Track ball به جاى موس نیز مىتواند مؤثر باشد.درمان
علایم صدمات ناشى از تداوم در فشار، شامل گزگز شدن، بىحسى و دردهاى شدید است که نشاندهنده پیشرفت آسیب در اعصاب و ماهیچههاست.
اگر کودک شما از گرفتگى و یا کوفتگى عضلات ناحیه گردن یا پشت و یا هر یک از علایم ذکر شده شکایت دارد، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید تا درمان آغاز شود.
روشهاى درمان متفاوتى وجود دارد. پزشک معالج ممکن است براى کاهش تورم وارد، روشهاى درمان با یخ را جهت کاهش سوزش و افزایش سرعت درمان همراه با استراحت تجویز نماید. با کاهش درد و تورم، برنامههاى توانبخشى مناسب براى افزایش توان ماهیچهها و جلوگیرى از کاهش تحرک در بافتها تجویز خواهد شد.
روش دیگر، درمانهاى ضد التهاب با هدف کاهش درد است.و بالاخره:
والدین مىتوانند با نصب سینى صفحه کلید و به کارگیرى زیردستى مناسب و یا صفحات کلید ارگونومیک، تغییر محل و یا وضعیت نشستن، تنظیم ارتفاع میز و صفحه کلید و انطباق ارتفاع مونیتور، محیط ارگونومیک مناسب را براى فعالیت، کار و بازى کودکان با رایانه فراهم کنند.
به دلیل افزایش تأثیر رایانه بر زندگى روزمره، بسیار مهم است که محیط کار با رایانه - چه کاربر آن کودک شما باشد و چه خودِ شما باشید - مورد سنجش قرار گرفته و تطابقهاى مورد نیاز جهت حفظ سلامت خانواده انجام پذیرد.
)