اهمیت تکلیف درسی در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان بر کسی پوشیده نیست. تحقیقات نشان می‌دهد که مدت‌زمانی را که کودک صرف انجام تکالیف درسی می‌کند، مستقیماً بر کارکرد تحصیلی او تأثیر می‌گذارد. کودکان با انجام تکالیف درسی، مهارت‌های خود را افزایش می‌دهند. وقتی شما به فرزندانتان کمک می‌کنید تا تکالیف درسی را به طور کامل انجام دهند، در واقع به آنها کمک می‌کنید تا از نظر تحصیلی پیشرفت کنند. شما روزانه فرصت می‌یابید تا از طریق تکلیف درسی، به موفقیت فرزندانتان کمک کنید.
در کنار این مطلب، لازم است به این نکته نیز توجه داشته باشیم که برای بسیاری از کودکان، تکلیف درسی، اولین مسئولیتی است که کاملاً به عهده‌ی آنها واگذار شده است. از لحظه‌ای که معلم تکلیف را معین می‌کند تا زمانی که تکالیف به او پس داده می‌شود، مسئولیت آن بر دوش فرزندان شماست که این مسئولیت بر زندگی آنها اثری شگرف دارد.
آنها با این کار یاد می‌گیرند که دستورها را پیگیری کنند و به صورت مستقل در زمان مشخص به پایان برسانند و تمام استعدادهای خود را به کار گیرند. آنها یاد می‌گیرند که خود باید پاسخگوی اعمال خود باشند. اگر شما به عنوان والدین، در تقویت انجام تکالیف درسی کوتاهی کنید، فرصت بروز کامل این احساس مسئولیت را از آنها سلب کرده‌اید.
در این مقاله سعی شده روش‌هایی ارائه گردد که والدین با به‌کارگیری آنها بتوانند فرزندانشان را در انجام هرچه بهتر تکالیف درسی‌شان یاری دهند و به موفقیت حال و آینده‌ی آنان کمک نمایند.
1. تکلیف درسی باید در محیط مطالعه‌ی مناسب انجام شود.
فرزندان شما برای انجام موفقیت‌‌آمیز تکلیف درسی، باید محیطی آرام در اختیار داشته باشند. آنان نمی‌توانند تکالیف خود را جلوی تلویزیون، یا هنگامی که والدینشان با صدای بلند با هم یا با تلفن صحبت می‌کنند، یا وقتی که توسط خواهر و برادری مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند، انجام دهند.
به وجود آوردن محل مطالعه‌ی مناسب، کار مشکلی نیست. فرزندان شما به محل راحت، آرام و دارای نور کافی نیاز دارند که در آن، تمام مایحتاج لازم در دسترس آنها قرار داشته باشد. به محض این‌که آنها عادت کنند تا در محیط مناسب کار کنند، نگرش آنها در مورد تکلیف درسی هم تغییر خواهد کرد. ابتدا ممکن است آنها متوجه نباشند، اما کارآیی و فراخنای توجه (Attention Span) آنها به طور ناگهانی افزایش خواهد یافت. تکلیف درسی به نظرشان ساده‌تر می‌آید و مسلّماً برای شما هم آسان‌تر خواهد شد.
2. تکلیف درسی باید به موقع انجام شود.
احتمالاً این‌که تکلیف درسی باید هر شب انجام داده شود، بیش از سایر موارد باعث کشمکش بین والدین و فرزندان می‌شود. کودکان اغلب سعی دارند تا حد امکان، تکلیف خود را به تأخیر بیندازند لذا بهانه‌های مختلف می‌آورند تا این‌که وقت خواب فرا رسد. در این میان ، والدین آنها را وادار می‌کنند تا هرچه زودتر تکالیف خود را به اتمام برسانند. در بسیاری از منازل، موضوع زمان انجام تکالیف درسی، یکی از علل منازعات شبانه بین والدین و فرزندان است. در حالی‌که شما می‌توانید با برنامه‌ریزی به این مشکل برای همیشه پایان دهید. راه حل انجام به موقع تکالیف درسی این است:
الف) تکلیف درسی باید در برنامهی زندگی فرزندانتان جایی داشته باشد.
شما نباید به عهده‌ی فرزندانتان بگذارید که تصمیم بگیرند چه موقع شب، تکالیف درسی خود را انجام دهند، چون بچه‌ها قادر نیستند در ساعات آخر شب، تکالیف درسی خود را به طور مؤثر انجام دهند. ضمن این‌که نباید فکر کنند که می‌توان تکالیف درسی را بعد از انجام بقیهی کارها، مثل تماشای تلویزیون و بازی، انجام داد. برنامهی درسی بایستی در اولویت نخست قرار داشته باشد. درگیر شدن شما در این امر یعنی حصول اطمینان از این‌که تکالیف، هر روز به طور کامل انجام شده است.
ب) تعیین زمان مناسب برای انجام تکالیف درسی روزانه.
زمان انجام تکلیف درسی، زمان اختصاصی‌ای است که در طول آن زمان، فرزندانتان باید تکالیف خود را انجام دهند. در این زمان باید کلیه‌ی فعالیت‌های دیگر کنار گذاشته شود. فرزندانتان باید درک کنند که در زمان انجام درسی باید بازی کردن، تماشای تلویزیون و کارهایی از این قبیل را کنار بگذارند و به انجام تکالیف خود بپردازند. شما می‌توانید از قبل با فرزندتان در مورد زمان انجام تکلیف درسی توافق کنید. مهم آن است که شما و فرزندتان بدانید که هرروز باید در چه ساعتی این تکالیف انجام شود. زمان انجام تکالیف درسی، احتمالاً مهم‌ترین گامی است که شما در جهت واداشتن فرزندتان به این امر بر می‌دارید
3. بچه‌ها باید تکالیف درسی را خودشان انجام دهند.
بعضی از بچه‌ها دائم شکایت دارند که تکلیف درسی‌شان «بسیار مشکل» است. اغلب می‌توان به دشواری یا عدم دشواری تکلیف پی برد، البته این احتمال وجود دارد که معلم به اندازه‌ی کافی تکلیف درسی را تشریح نکرده باشد.
هرگاه فرزندتان توان انجام تکلیف را ندارد، احتمالاً فاقد اعتماد به نفس کافی است و به تشویق و دلگرمی نیاز دارد. برای پدر و مادری که احساس کنند فرزندشان نالایق است، طبیعی است که قدم پیش گذارد و به او کمک کند. هرگاه فرزندتان با ناامیدی و افسردگی نزدتان بیاید و تکلیف درسش را به شما نشان بدهد و بگوید: «من هیچ چیز از این نمی‌فهمم! نمی‌دونم چکارش کنم!» احساس بدی پیدا می‌کنید. او آن قدر خود را مغلوب تکلیف درس‌اش احساس می‌کند که شما مجبور می‌شوید تکالیف درسی او را انجام دهید.
در حقیقت شما با این کار به هیچ وجه به او کمک نمی‌کنید، بلکه این باور را در او تأیید می‌کنید که او خودش نمی‌تواند کارش را انجام دهد و باید برای دفعات بعد هم نزد شما بیاید و احساس شکست بکند. بهترین برخورد با فرزندتان این است که او را تشویق کنید تا خودش تکالیفش را انجام دهد. برای این کار، به او بگویید که انتظار دارید تکالیفش را خودش انجام دهد، به این صورت:
«ما می‌دانیم که تکلیف درسی بعضی وقت‌ها برای تو مشکل است. ولی تو باید خودت آن را انجام دهی. ما تکلیف تو را انجام نخواهیم داد، ولی اگر کمکی از دستمان بربیاید کوتاهی نخواهیم کرد. اما انتظار داریم قبل از آن‌که تقاضای کمک کنی، برای حل مسائل یا پاسخ به سؤال‌ها سعی خود را بکنی، بدون آن‌که به فکر دریافت کمک از جانب دیگران باشی.»
شما به عنوان یک پدر یا مادر، می‌خواهید فرزندانتان تکالیف درس را خودشان مستقلاً انجام دهند، اما تحقق چنین چیزی ظرف یک شب امکان‌پذیر نیست. کار مستقل انجام دادن، مهارتی است که باید از زمانی که فرزندتان اولین تکالیف درسی را دریافت می‌کند در او پرورش داده شود. به همین دلیل، آغاز صحیح آن بسیار مهم است. درگیری روزافزون شما در تشویق فرزندتان به استقلال، به داشتن فرزندی مستقل‌تر و مسئولیت‌پذیرتر در سنین بالا منجر خواهد شد.
4. با تحسین، فرزندانتان را برانگیزید تا کارشان را به بهترین وجه انجام دهند.
شما به عنوان پدر یا مادر، با حرمت به خود (Self – esteem) بر فرزندانتان تأثیر بسیاری می‌گذارید. کلام شما می‌تواند در چگونگی احساس فرزندانتان نسبت به خودشان و کارهایی که انجام می‌دهند، تفاوت زیادی به وجود آورد. هرگز قدرت تأثیر کلمات یا اعمالتان را دستکم نگیرید.
بسیاری از بچه‌هایی که انگیزه‌ای برای انجام تکلیف درسی ندارند، نسبت به توانایی‌هایشان در انجام اموری که به مدرسه مربوط می‌شود، احساس ایمنی نمی‌کنند. این بچه‌ها از جانب کسانی که برای عقایدشان بیشترین ارزش را قائلند؛ یعنی والدین، به حمایت و تشویق نیازمندند.
ممکن است شما بدون اراده، با گفتن بعضی حرف‌ها یا انجام بعضی اعمال، اعتماد به نفس فرزندتان را ضایع کنید. آیا رفتارهای منفی آنها را عمده می‌سازید؟ وقتی بچه‌ها به آن صورت که والدین احساس می‌کنند باید باشند، «نمیدرخشند»، امکان آن زیاد است که والدین احساس محرومیت کنند و با عباراتی مانند آن‌چه در زیر آمده، انگیزهی فرزند را از بین ببرند:
«تو هیچ وقت نمی‌تونی تکالیفت رو بدون افتضاح انجام بدی، می‌تونی؟!»
«هیچ معلوم هست چته؟ نمی‌تونی بدون این که من وادارت کنم، یک تکون به خودت بدی؟»
«مشقی که نوشته‌ای اینه؟ این که مثل خرچنگ قورباغه می‌مونه!»
«مگر نمی‌خوای به جایی برسی؟»
«چرا تو نمی‌تونی مثل خواهرت، کارت را درست انجام بدی؟»
عبارت‌هایی مانند آن‌چه ذکر شد فقط در جهت فرسایش انگیزه‌ها و اعتماد به نفس فرزندانتان عمل می‌کند. همیشه به خاطر داشته باشید که پشتیبانی مستمر و مثبت شما، به فرزندانتان انگیزه خواهد داد. هرچه بیشتر فرزندانتان را تشویق کنید تا نسبت به توانایی‌هایشان احساس بهتری داشته باشند، آنها انگیزهی بیشتری برای موفقیت پیدا خواهند کرد.
رمز این‌که چگونه فرزندانتان را با تحسین کردن بر انگیزید این است که در این کار پی‌گیر باشید. تحسین کردن را فقط برای نمره‌ی بیست و در امتحان ذخیره نکنید، بلکه فرزندانتان را هر روز برای تلاش‌هایشان تحسین کنید، زیرا در نهایت، تلاش‌های روزانه به موفقیت‌های بیشتر در مدرسه و به نمره‌های خوب منتهی می‌شود. بگذارید فرزندانتان بدانند که شما قدر سخت‌کوشی‌های آنها را در مدرسه می‌دانید!
«تو برای تکلیف درسی‌ات خیلی زیاد کار کردی؛ آفرین!»
«از این‌که تکلیف درسی‌ات را هر روز به موقع شروع می‌کنی، بسیار خوشحالم.»
«از ده لغت، هشت تای آن را درست نوشته‌ای. از قبل تا به حال خوب پیشرفت کرده‌ای. این نشان‌‌دهنده‌ی آن است که تا چه حد زحمت کشیده‌ای.»
«من واقعاً از این‌که تو دیگر تکالیف درسی‌ات را بدون کمک دیگران انجام می‌دهی، خوشحالم، آفرین.»
«من از تو واقعاً متشکرم که در انجام تکالیف درسی‌ات تا این حد سخت‌کوش هستی. تو تکالیفت را درست در زمان تعیین شده تمام می‌کنی. من می‌خواهم مژده‌ی این رفتار تو را به پدرت بدهم.»
کلیه‌ی بچه‌ها به تحسین اهمیت می‌دهند. تحسین به ویژه برای بچه‌هایی که به سختی برانگیخته می‌شوند، اهمیت دارد. به خاطر داشته باشید که تحسین شما می‌تواند در ایجاد حرمت خود در فرزندانتان و نیز در کمک به آنها در کسب رفتارهای مناسب در زمینهی انجام تکالیف، اثر زیادی داشته باشد. بچه‌ها می‌توانند با پشتیبانی مثبت و مستمر شما، تصور مثبتی از خود پیدا کنند و با اطمینان و نگرشی حاکی از توانایی خود، به انجام تکالیفشان بپردازند.
5. اگر فرزندتان تکالیف درسی‌اش را انجام نمی‌دهد، با او ارتباطی قاطعانه برقرار کنید.
ممکن است این که یک کلام به فرزندتان بگویید که انتظار دارید تکالیف درسی‌اش را انجام دهد، کافی نباشد. بعضی بچه‌ها مشاجره‌ای به راه می‌اندازند تا خود را از انجام دادن تکالیف خلاص کنند و کار دلخواه‌شان ـ مثل بازی یا تماشای تلویزیون ـ را انجام دهند. در این‌جا شما باید یاد بگیرید که ارتباطی قاطعانه برقرار سازید تا به حرفتان گوش دهد.
وقتی شما ارتباطی قاطعانه برقرار می‌کنید و منظورتان را به طور شفاف می‌گویید، به فرزندتان پیام مستقیمی می‌فرستید که در ذهن او در مورد این‌که می‌خواهید چه‌کاری انجام دهد، تردیدی باقی نمی‌گذارد. این طریق صحبت کردن به خصوص زمانی که از فرزندانتان می‌خواهید که واقعاً به حرف‌هایتان گوش کنند، تعیین کننده است. بیشتر مواقع، وقتی والدین می‌خواهند که فرزندانشان رفتار مناسبی داشته باشند، به درخواست کردن، التماس کردن، یا سؤال‌های بی‌هدف و توهین‌آمیز متوسل می‌شوند:
«تو را به خدا بس است. دیگر باید خودت تکلیف درسی‌ات را انجام بدهی!»
«معلوم هست چته؟ آیا تا به حال شده کاری را آن‌طور که قرار هست انجام بدهی؟»
«تو بهتر است درست بشوی، والا هیچ چیز نخواهی شد!»
چنین صحبت‌هایی، فرزندتان را تحقیر می‌کند، اعتماد به نفس او را ضایع می‌سازد و بیشتر به آن دامن می‌زند و بیزاری او را افزایش می‌دهد. وقتی بر سر فرزندتان فریاد می‌کشید، در واقع، عصبانیت و عدم کارآیی خود را به او منتقل می‌کنید، نه قدرتتان را. با این شیوه، حتی این پیام که تکلیف درسی باید انجام شود، منتقل نمی‌شود. بدتر از همه این‌که، تمام این پاسخ‌ها به فرزندانتان می‌آموزد که اصلاً به حرف‌های شما توجهی نکنند.
به خاطر داشته باشید که شما در موضع قدرت قرار دارید. باید موضعی از قاطعیت ابراز کنید که حتی لجوج‌ترین بچه‌ها هم فکر کنند که در برابر اراده‌‌ای استوار قرار دارند. شما پدر یا مادر هستید و مجبور نیستید که مشاجره کنید، التماس کنید، یا سر فرزندتان فریاد بکشید. بلکه باید قاطعانه انتظاراتتان را مطرح نمایید. اگر فرزندتان علی‌رغم آن‌چه انجام داده‌اید، هنوز هم زیر بار انجام تکلیف درسی نمی‌رود، دیگر باید طرز تفکر او را کاملاً غیر قابل قبول قلمداد کنید. حالا وقت آن است که به او نشان دهید که خوب می‌دانید چه می‌گویید. لذا با او به تنهایی بنشینید، درست به چشمانش نگاه کنید و انتظاراتتان را آرام و قاطع بیان نمایید.
«در این خانه مهم‌ترین وظیفه‌ی تو این است که تکالیف درسی‌ات را انجام دهی. دیگر نباید در این باره جر و بحثی باشد. باید تکالیفت را بدون کمک دیگران انجام دهی. تو باید تکالیفت را در زمان مخصوص انجام تکالیف روزانه و در حد توانت به بهترین وجه انجام دهی.»
6. با عمل خود از گفتارتان پشتیبانی کنید.
اگر فرزندتان باز هم مشاجره کند و تکلیف درسی‌اش را انجام ندهد نوبت به همین مرحله می‌رسد. همان طور که گفتیم، تکلیف درسی به بچه‌ها می‌آموزد که مسئول عمل‌کرد خودشان باشند. اگر فرزندتان تا حالا این پیام را نگرفته است، شما باید آن را برای او روشن کنید. شما باید مسئولیت را درست روی شانه‌های فرزندتان قرار دهید. شما می‌خواهید به او حق انتخاب بدهید.
حق انتخاب او بدین صورت است که: یا فرزندتان مسئولیت انجام کامل و به موقع تکالیف خود را قبول می‌کند یا این‌که ترجیح می‌دهد تمام امتیازات خود را تا پایان انجام تکلیف درسی به تعویق بیندازد. به عبارت دیگر، فرزند شما تصمیم می‌گیرد که تا پایان انجام تکلیف درسی، پشت میزش بنشیند، حتی اگر این کار تمام شب هم طول بکشد. باز هم انتخاب با اوست.
بسیاری از والدین، در این‌که در برابر فرزندشان چنین وضعیت قاطع و محکمی بگیرند، دچار مشکل هستند. عده‌ای می‌ترسند که اگر با فرزندشان با شدتی بیش از حد برخورد کنند، از نظر روانی دچار مخاطره شود. تعدادی هم تنها از این می‌ترسند که فرزندانشان آنها را دوست نداشته باشند. اماچنین ایستادگی باید صورت پذیرد، چون کاملاً به نفع فرزندان است. این تنها راهی است که آنها می‌آموزند تا در زمینهی تکلیف درسی خود، مسئولیت بپذیرند. بنابراین به فرزندتان دقیقاً بگویید که منظورتان چیست:
«انتخاب با توست. تو می‌توانی تکالیف درسی‌ات را در زمان مخصوص خودش به اتمام برسانی، یا این‌که ترجیح می‌دهی از امتیازاتت چشم‌پوشی کنی. اگر انجام ندادن تکالیف درسی را انتخاب کنی، از شروع زمان انجام تکالیف درسی، تا زمانی که تکالیفت را به اتمام برسانی، امتیازات زیر را از دست می‌دهی؛ حق نداری از خانه بیرون بروی، حق نداری تلویزیون تماشا کنی، حق نداری به کسی تلفن بزنی یا کسی تو را پای تلفن بخواهد. پشت میزت خواهی نشست تا تکالیفت را تمام کنی. انتخاب با توست.»
انتظاراتتان را به روشنی بیان کنید. در بیان این‌که از فرزندتان چه می‌خواهید و این‌که اگر آن را انجام نداد چه اتفاقی می‌افتد شک و تردیدی به خود راه ندهید. بنابراین، تهدید‌های بی‌معنا به کار نبرید. تهدید‌های مبهمی که به عمل در نیایند به فرزندتان این نکته را انتقال می‌دهند که حرف‌های شما جدی نیست:
«یا می‌روی تکالیفت را انجام می‌دهی، یا خودت می‌دانی!»
«شوخی نمی‌کنم! اگر به تکالیف درسی‌ات نپردازی، تنبیه خواهی شد.»
بسیاری از بچه‌ها، والدینشان را در مورد جدی بودنشان آزمایش می‌کنند. آنها برای درگیر کردن شما از روش‌هایی مثل گریه کردن، عصبانی شدن و اظهار بی‌تفاوتی و بی‌خیالی، استفاده می‌کنند. این تاکتیک‌ها نباید شما را از کوشش باز دارد. موضع خود را حفظ کنید. به فرزندتان بفهمانید که کوشش او، بی‌تأثیر است و در نهایت اوست که مجبور است تکالیف درسی‌اش را انجام دهد.
منابع: 1. مشق بدون اشک، تألیف: لی کانتر و لی‌ها سنر، ترجمهی مجید رئیس دانا.
2. قدرت والدین، تألیف شری فرگوسن و لارنس ای. مازین، ترجمهی ن. پارسا.
3. روش‌های پیشگیری از افت تحصیلی، تألیف اسماعیل بیابانگرد.
)