عفت از آموزههای اخلاقی در اسلام است؛

در نظام اخلاقی اسلام، نقش بسیاری در سلامت رفتار انسان داشته، زمینه­ساز سعادت او در آخرت می­گردد؛

 مهمترین فضیلت اخلاقی بوده، از منزلت و جایگاه بالایی برخوردار است؛

 نقش سازنده و مفیدی در سلامت رفتار انسان در زندگی دنیا و سعادت او در آخرت خواهد داشت؛

و بالاخره پیامدها و آثار فراوانی در زندگی انسان داشته، حیات فردی و اجتماعی او را تحت تأثیر قرار میدهد.

آرامش روحی و بهداشت روانی

نبودن حریم میان زن و مرد و بی­بندوباری در معاشرت، هیجان و التهابهای جنسی افراد را فزونی بخشیده، به­صورت یک عطش روحی درخواهد آورد. پای­بندی به دستورات سعادت­بخش اسلام در روابط زن و مرد، باعث آرامش روحی و روانی آنان میگردد. در یک بررسی اجمالی میتوان به این نتیجه رسید که یکی از عوامل آشفتگیهای روحی افراد، نگاههای آلوده و ارتباطهای نامشروع آنان است. این نگاههای هوس­آلود، از یک سو غریزهی جنسی انسان را تحریک میکند و با این تحریک پی­درپی، روان انسان توفان­زده شده، عقل آدمی مانند شمع در مسیر باد قرار میگیرد؛ مشخّص است که چنین فردی دیگر آرامش روحی ندارد و آشفتگی روانی، آسایش او را میبلعد. از سوی دیگر تحریکها و ارتباطهای نامشروع، او را قدم به قدم به سمت گناهان خانمان­سوز میکشاند و در کنار آن، ترس از رسوایی، هراس از قوانین کیفری و عذاب وجدان، جان چنین انسان گناه­پیشهای را مانند خوره میخورد. آشفتگیها، استرس، اضطرابها و وحشتهای او روزبه­روز افزایش مییابد و کار به جایی میرسد که آرامش روحی و روانی خود را از دست میدهد. تنها راه پیش­گیری از دچار شدن به این عوارض زیان­بار، عفّت­پیشگی و رعایت دستورات و برنامههای دین، در روابط زن و مرد است. در منابع دینی نیز به نقش عفّت، در تأمین روحی انسانها و بهداشت روانی آنان اشاره شده است. چنان که درقرآن آمده است: «اذا سئلتموهنّ متاعاً فسئلوهنّ مِن وراء الحجاب ذلکم أطهرلقلوبکم...؛ هنگامی که چیزی از وسائل زندگی را از آنان (همسران پیامبر) میخواهید، از پشت پرده بخواهید، این کار برای پاکی دلهای شما و آنها بهتر است...»1

براساس این آیهی شریفه، رعایت عفّت در نگاه، آرامش روحی و بهداشت روانی افراد را تأمین میکند.

در روایات اسلامی نیز به این اثر عفّت اشاره شده چنان که امام علی(ع) می­فرماید: «من غضّ طرفه اراح قلبه؛ هرکه چشم خود فرو نهد، دل او راحت میشود.»2

در بیان دیگر می­فرماید: «من غضّ طرفه قلّ اسفه وأمن تلفه؛ هرکس نگاهش را [از نامحرم] فرو بندد، اندوه او اندک شده، از تباه­شدن آسوده میگردد.»3

این نگاهها، عشقهای هوس­آلودی را پدید میآورد. آن گاه که سفرهی این عشقها گسترده شد، غصّهها، حسدها، خودکشیها و... آغاز میگردد. چنان که امام علی(ع) فرمود: «ربّ صبابه غرست من لحظه؛ بسا نهال هوسی که از یک نگاه، کاشته میشود.»4 در بیان دیگر فرمود: «من أطلق طرفه کثر اسفه؛ هرکه چشم خود را رها کند، افسوس و اندوهش زیاد خواهد شد.»5

همچنین امام علی(ع) فرمود: «اصل العفاف القناعه وثمرتها قلّه الاحزان؛ ریشهی عفاف قناعت و میوهی آن کاهش اندوه است.»6

براساس این بیان نورانی، میوه و بازدهی عفّت کاهش اندوهها است. انسان عفیف به دلیل کنترل خواستهها و تمایلات خود، به آنچه از نعمتهای حلال خداوند در اختیار دارد قناعت نموده، به­دنبال زیاده­خواهی و رسیدن به قدرت و ثروت زیاد نیست و به دلیل نرسیدن به آرزوها و خواستههای دنیاطلبانهی خود، دچار غصّه و اندوه نمیگردد؛ در نتیجه اندوههای او کاهش مییابد.

ازمنظر روایات اسلامی، عفّت علاوه بر این که باعث رشد اخلاقی انسان میشود، زمینه­ساز موفقیت او در سیر و سلوک به سوی خدا نیز میگردد. امام علی(ع) فرمود: «ما المجاهد الشهید فی سبیل الله بأعظم أجراً ممّن قدرفعفّ لکادالعفیف ان یکون ملکاً من الملائکه؛ پاداش مجاهد شهید در راه خدا، بزرگتر از پاداش عفیف پاک­دامنی نیست که قدرت بر گناه دارد وآلوده نمیگردد. همانا عفیف پاک­دامن فرشتهای از فرشتههاست.»7

سلامت جسمی

سلامت جسمانی یکی از نیازهای اساسی زندگی انسان است. درسایهی برخورداری از سلامتی است که انسان میتواند به اهداف متعالی زندگی بیاندیشد و برای رسیدن به آن تلاش نماید. با توجّه به نقش تأثیرگذاری که سلامت بدن در پیش­رفت و تکامل انسان دارد، اسلام اهمیّت زیادی به آن قایل شده است. از این رو هر رفتاری را که به سلامت جسمی انسانها آسیب بزند ممنوع کرده است. یکی از چیزهایی که در تأمین سلامت بدنی افراد میتواند نقش مثبت داشته باشد، عفّت است. در سایهی عفّت­ورزی جلوی ایجاد ترویج و گسترش بسیاری از آلودگیهای مضر گرفته میشود. یکی راههای مهم گسترش بیماری درمیان افراد، انحرافات جنسی است. براساس دیدگاه پزشکان، انحرافات جنسی سبب بروز بیماریهایی خطرناک از جمله «ایدز» و «سوزاک» میگردد. واژهی «ایدز» به معنای «نقص ایمنی اکتسابی» بدن است. این بیماری باعث تخریب جدی دستگاه ایمنی بدن و زمینه ساز بروز عفونتهای موسوم به فرصت­طلب در بدن میشود. پیش­رفت همین عفونتها در نهایت منجر به مرگ بیمار میشود. یکی از شایعترین راههای انتقال این بیماری، برقراری رابطهی جنسی حفاظت نشده است. در صورت وجود بیماریهای آمیزشی احتمال انتقال بیشتر میگردد. پزشکان معتقدند برای پیش­گیری از انتقال ویروس این بیماری که از آن به «اچ آی وی» تعبیر میشود بهترین راه، خودداری از برقراری رابطهی جنسی با فرد مبتلا به این ویروس است.8

سوزاک نیز یک نوع التهاب مجرای ادراری است که از طریق تماس جنسی منتقل میشود و راه پیش­گیری آن هم برقراری رابطهی جنسی سالم است.9

 بهترین راه جلوگیری از ابتلا به این بیماری­ها، عفّت و پاک­دامنی و رعایت دستورات اسلامی در روابط زن و مرد است.

جلوگیری از هدر رفتن استعدادها

یکی از پیامدهای مثبت عفّت­پیشگی آن است که از هدر رفتن استعداد و تواناییهای انسان جلوگیری نموده، زمینه­ساز رشد و شکوفایی استعدادهای انسان میگردد. با رعایت عفاف، تواناییها، آراستگیها و زیباییهای ظاهری افراد جهت صحیح مییابد و از انحراف فکر و ذهن بشر که همیشه در معرض وسوسههای شیطان قرار دارد کاسته میشود. در سایهی عفّت، فکر و ذهن افراد، متوجّه ارزشهای واقعی و اصیل انسانی شده، گرایش کمال­جویی او در مسیر درستی هدایت میگردد.

انسان عفیف با مهار و تعدیل خواستههای نفس خود، از آرامش روحی و بهداشت روانی برخوردار میگردد. در سایهی این آرامش فرصت مییابد تا به ارزشهای اصیل انسانی و الهی بیاندیشد و تمام استعدادها و تواناییهای خود را در مسیر کسب ادب، اخلاق، علم وکمال به کار گیرد. در حالی که اگر انسان دچار بی­عفّتی شود، سرگرم لذّتهای حرام و زودگذر دنیا می­شود و فرصت اندیشیدن به ارزشهای متعالی را پیدا نمیکند. از این جهت استعدادهای درونی او به هدر رفته، یا در مسیر نادرستی به­کار گرفته میشود.

تعدیل وکاهش خواستهها

یکی دیگر از آثار و پیامدهای مثبت عفّت کنترل و تعدیل خواستهها و تمایلات نفس انسان به­ویژه غریزهی جنسی اوست. این پیامد طبیعیترین اثری است که برعفّت مترتب میگردد چرا که از نظر لغوی و اصطلاحی نیز عفّت به همین معنا آمده است. در قاموس گفته شده: «عفّت در لغت به معنای مناعت طبع و حالت نفسانی است که از غلبه­ی شهوت و خواستههای نفس باز میدارد.»10

در معنای اصطلاحی آن نیز به همین امر اشاره شده که عفّت عبارت است از حالتی نفسانی که به وسیلهی آن، خواهشها و تمایلات انسان به کنترل او درمی­آید و تعدیل می­شود. حالت اعتدالی که مفهوم عفّت است و در عقل و شرع هر دو پسندیده است.11

با توجّه به همین معانی میتوان گفت کنترل و مهار خواستهها و تمایلات نفس طبیعیترین پیامد مثبت عفّت است. راز این مطلب در این نکته نهفته است که در صورت برخورداری مردان و زنان از عفّت، عواملی که تحریک­کنندهی غریزهی جنسی است از محیط زندگیشان برچیده میشود و یک حالت طبیعی در زندگی آنها حاکم میگردد. به این طریق از هیجان و تحریک غریزهی جنسی افراد به طور غیرطبیعی جلوگیری میشود. در روایات اسلامی نیز به این اثر عفّت اشاره شده است. امام علی(ع) فرمود: «العفّه تضعّف الشهوه؛  عفّت نیز شهوت را کاهش میدهد.»12

نقطهی مقابل عفّت که حد اعتدالی در پاسخ­گویی به تمایلات نفس است، «شره» است که به معنای پیروی کردن از نیروی «شهویه» و همهی خواستههای آن است. این صفت ازدیدگاه اسلام مذموم و ناپسند است. امیرمؤمنان(ع) می­فرماید: «ضادّوا الشره بالعفّه؛ با عفّت­پیشگی با «شره» مقابله نمایید.»13

از آن چه بیان گردید استفاده میشود که یکی از آثار عفّت، کاهش و تعدیل خواستههای نفس به­ویژه غریزهی جنسی است. این پیامد هم از معنای لغوی و اصطلاحی عفّت استفاده میشود و هم روایات اسلامی بر آن دلالت دارد.

کاهش هزینههای زندگی

انسان عفیف، خواستهها و تمایلات خود را مهار و تعدیل می­کند، از این رو تسلیم زیاده­خواهیهای نفس خویش نمی­شود. فردی که از عفّت برخوردار است به آن چه که از راه حلال به دست آورده بسنده میکند و به سراغ حرام نمیرود. کنترل خواستهها و تمایلات نفس و اکتفا نمودن به آن چه از حلال در اختیار دارد، از مصادیق بزرگ عفّت است. چنان که امام علی(ع) فرمود: «ألا وانّ القناعه وغلبه الشهوه من اکبر العفاف؛ آگاه باش به درستی که قناعت داشتن و غلبه بر خواستههای نفس از مصادیق بزرگ عفّت است.»14

انسانهای عفیف نه تنها از حرام پرهیز میکنند که از زیادهروی در استفاده از نعمت حلال خدا نیز خودداری میکنند. زیرا آنان، زیادهروی در مصرف نعمت حلال را نیز منافی با عفّت میدانند. چنان که امام علی(ع) فرمود: «قلّه الاکل من العفاف و کثرته من الاسراف؛ کم خوردن از مصادیق عفاف و زیادخوردن اسراف به حساب میآید.»15

بسنده نمودن انسان به آن چه در اختیار دارد نمونهی زیبایی از عفّت­ورزی است و باعث تقویت عفّت در وجود فرد میگردد. امیرمؤمنان فرمود: «الرضا بالکفاف یؤدّی الی العفاف؛ بسنده کردن به هزینه­ای که کفاف زندگی را میکند باعث تقویت و افزایش عفّت میگردد.»16

در نقطهی مقابل، بسنده نکردن اینان به آن چه در اختیار دارد و هوس نمودن چیزهایی است که در دست­رس او نیست. این امر مذموم است. همان طور که امام علی(ع) فرمود: «لم یتحلّ بالعفّه من اشتهی ما لایجد؛ هرکس آن چه را نمییابد بخواهد، به زیور عفّت آراسته نیست.»17

باتوجّه به آن چه بیان گردید میتوان گفت که یکی از پیامدهای عفّت، کاهش هزینههای زندگی است.

پای­داری جمال و زیبایی

جمال، زیبایی، نشاط و شادابی انسان در سایهی عفّت، پای­دار و مستمر خواهد بود. در حالی که بیبندوباری و بی­قید بودن در امور جنسی، پیری زودرس و ناتوانی زودهنگام جنسی را پدید میآورد. عفّت­پیشگی جمال و جوانی را پای­دارتر میسازد و امیرمؤمنان علی(ع) هم در این رابطه می­فرماید:«صیانه المرأه أنعم لحالها وأدوم لجمالها؛ مصونیت زن، حال او را سرشارتر و جمال او را پای­دارتر میسازد.»18

کسی که از عفّت برخوردار است هواهای نفس و تمایلات خود را کنترل کرده، از آلوده شدن به گناهان خودداری میکند؛ در نتیجه از مبتلا شدن به بسیاری از بیماریها مصون میماند و این امر در دوام شادابی و زیبایی او تأثیرگذار خواهد بود. در حالی که افراد آلوده به گناه ممکن است به بیماری­های گوناگون مبتلا شود و در اثر آن شادابی و زیبایی او دچار آسیب گردد.

توصیهی امام علی(ع) به فرزندشان امام مجتبی(ع) نیز میتواند اشارهی به همین امر داشته باشد: «فانّ شدّه الحجاب أبقی علیهنّ؛ سخت­گیری در پوشش، عامل سلامت، استواری و دوام [زنان] آنان است.»19

امیرمؤمنان(ع) در این بیان نورانی، فرزندش را به توجّه داشتن به پوشش و حجاب زنان توصیه میکند و آن را عامل بقا و استمرار حالتهای زنان میخواند که زیبایی و جمال آنان نیز از همین حالات به حساب میآید. در بیان دیگری از امیرمؤمنان(ع) آمده است:«زکاه الجمال العفاف؛ عفّت سبب افزایش و رشد زیبایی میشود.»20

از روایات اهل بیت(ع) استنباط میگردد که عفّت و حجاب، باعث افزایش زیبایی و جمال انسان گردیده، زمینه­ساز دوام و پای­داری آن میگردد. انسان عفیف به دلیل این که خواسته و تمایلات خود را کنترل و تعدیل کرده و آنها را از راههای سالم و مشروع و در حد معقول ارضا نموده است، از بسیاری از آفات و بیماری­ها مصون میماند، در نتیجه شادابی، زیبایی و جوانی او دوام پیدا میکند.

شخصیت و احترام

در سایهی عفّت، انسان در میان مردم شخصیت و احترام پیدا میکند. از آن جا که انسانها براساس فطرتشان خوبیها را دوست دارند، افرادی که دارای صفات نیک باشند را نیز دوست خواهند داشت. با توجّه به این امر افراد عفیف نیز در نزد مردم محبوب و دوست­داشتنی هستند. آنان در نزد افراد جامعه، خانواده، دوستان و سایر اقشار مردم مورد احترام قرار میگیرند. به گونهای که افراد فاسد، نیز امانتها و اسرار خود را به انسانهای عفیف و امین میسپارند و در عمق دل خود، آنها را بزرگ و پاک میپندارند. در مقابل، کسانی که از عفّت برخوردار نیستند هرچه دل­شان میخواهد میخورند و آن چه میخواهند میگویند و پیوسته در پی هوس­رانی هستند؛ پس نزد دیگران اعتبار و ارزشی ندارند. این پیامد عفّت، در روایات اسلامی نیز مورد تأکید قرار گرفته است. در جایی امام علی(ع) می­فرماید: «من أتحف العفّه والقناعه حالفه العزّ؛ به هرکس تحفهی عفّت و قناعت داده شود، عزّت و سرافرازی، هم­پیمان او خواهد شد.»21

بنابراین همان طور که بی­عفّتی بی­­آبرویی، رسوایی و بدنامی در پی دارد، عفّت­پیشگی نام افراد عفیف را بلندآوازه و ماندگار میسازد و به آن­ها شخصیّت و احترام میبخشد.