حاجی بی طواف/رسیدن به ثواب حج

مقدمه

حج در کنار نماز، زکات و ولایت، یکی از پایه های پنج­گانه­ی اسلام است. حج مایه­ی زوال فقر، بخشش گناه، ایجاد تواضع و فروتنی و درهم شکستن تکبر و استکبار، آشنایی بیشتر مسلمانان با یک­دیگر، به یاد سپاری از رسول خدا(ص) و فراموش نشدن آن­ها و بالاخره یکی از بهترین وسایلی است که سالکان برای رسیدن به خدا به آن چنگ می­زنند.

حج میعادگاه عاشقان الهی از آدم تا خاتم(ص) و محل دیدار با جان جانان و محبوب دل­دادگان، حضرت ولی عصر(عج) در دوران غیبت است. «به خدا قسم صاحب این امر، هر سال در موسم حج حاضر می­شود، مردم را می­بیند و می­شناسد و مردم او را می­بینند ولی نمی­شناسند.»

و کعبه، اوّلین مرکز جهانی برای عبادت، مایه­ی برکت و هدایت برای همه­ی جهانیان، مرجع همه­ی مردم، جایگاه امن و امان و آرامش و عامل قیام همگانی و مردمی برای تحقق اهداف بلند پیامبران الهی است.

هدف همه­ی انبیای الهی این بود که مردم با یافتن کتاب و میزان و آشنایی با محتوای ره­آورد  پیامبران، به قسط و عدل قیام کنند.

 «با آن­ها (پیامبران) کتاب و میزان فرستادیم تا مردم به قسط (و عدل) قیام کنند.»

عامل مهمی که می­تواند این هدف والا را عینی کرده، جامه­ی تحقق پوشد و زمینه­ی قیام همه­ی مردم را به قسط و عدل فراهم آورد و خصوصیات نژادی و جغرافیایی را کنار زده، اختلاف­های مکانی را در نوردد و پراکندگی های زمانی و زبانی را به یک سو نهد و بیگانگان را آشنا سازد، کعبه است.

از این رو امام صادق(ع) فرمود: «همواره دین، قائم (و زنده) است مادامی که کعبه پا برجاست». و خداوند متعال کعبه را از حرمت خاصی برخوردار ساخت و عامل قیام همگانی و مردمی قرار داد: «خداوند، کعبه (یعنی)، بیت الحرام را مایه­ی قیام برای مردم قرار داد.»

مهم­ترین عامل قیام همه­ی مردم جهان، خانه­ای است که همگان به سوی آن نماز می­گذارند و به گرد آن طواف می­کنند و در کنار آن به نیایش می­پردازند و در حریم آن به تفکر در آیات الهی می­نشینند.

با توجه به آن چه بیان شد، فلسفه­ی ثواب­هایی که برای حج و حضور در کنار خانه­ی خدا بیان شده است روشن می­شود.

در این نوشتار، ابتدا به گوشه­ای از فضایل و ثواب­هایی که برای حج بیان شده است خواهیم پرداخت، سپس با کسانی که توفیق حج نیافته­اند سخن می­گوییم و به بیان اعمالی می­پردازیم که می­شود آن­ها را در همین جا انجام داد و ثواب حج و یا بیشتر از آن را کسب کرد.

ثواب حج

کسانی که به حج یا عمره مشرّف می­شوند میهمان خدایند؛ آن هم میهمانی که با دعوت صاحب­خانه آمده است. بدیهی است که اگر صاحب­خانه کریم باشد، فضل و کرم خود را از میهمان دریغ نخواهد کرد.

امام صادق(ع) فرمود: «حاجی و عمره­گذار، میهمان خدایند. اگر از او بخواهند به آن­ها می­بخشد و اگر او را بخوانند اجابت­شان می­کند و اگر شفاعت خواهند شفاعت­شان می­دهد و اگر ساکت باشند او برای آن­ها آغاز می­کند و در مقابل هر درهم (که در راه حج خرج می­کنند) هزارهزار درهم عوض داده می­شوند.»

حاجی از زمانی که قصد حج می­کند با هر قدمی که بر می­دارد از اکرام و بخشش صاحب­خانه بهره­مند می­شود.

صاحب­خانه­ی کریم، هم گناهش می­بخشد و هم به او درجه و ثواب می­دهد و هم او را حفظ می­کند و هم در مقابل مالی که خرج می­کند به او برکت می­دهد. پیامبر اکرم(ص) در آخرین خطبه­ای که در مدینه ایراد کردند چنین فرمودند:

هر که به­عنوان حاجی یا عمره­گزار (از منزل) خارج شود برای هر گامی که برمی­دارد تا زمانی که برگردد صد هزارهزار حسنه دارد و هزارهزار گناه از او برداشته می­شود و هزارهزار درجه برای او بالا برده می­شود و در مقابل هر درهم (که خرج می­کند) هزارهزار درهم نزد خدا دارد و در مقابل هر دینار، هزارهزار دینار و در مقابل هر حسنه­ای که در راه خدا انجام می­دهد هزارهزار حسنه دارد تا برگردد. و در ضمانت خداوند است؛ اگر او را بگیرد داخل بهشتش کند و اگر برگشت، برمی­گردد در حالی که بخشیده شده و (دعایش) مستجاب شده است. پس دعوت خدا را غنیمت شمارید. و خداوند دعایش را برنمی­گرداند و او در قیامت در میان صد هزار نفر شفاعت می­کند.»

رحمت و بخشش خداوند نه تنها حاجی را فرا می­گیرد که برای اکرام بیشتر، شامل حال خانواده و خویشان و نزدیکان و هر که حاجی به او توجهی دارد نیز می­شود. امام صادق(ع) فرمود: «بدون شک خداوند عزّوجلّ، حاجی، خانواده و خویشان او و کسانی را که او در باقی­مانده­ی ماه ذی حجه و ماه­های محرم، صفر و ربیع الاول و ده روز از ربیع الاخر برای آنان استغفار کند، می­آمرزد.»

نکته­ای در این جا قابل توجه است و آن این که، پاداش و بهره­ای که حجاج از این سفر معنوی می­برند با یک­دیگر برابر نیست و هر کسی به اندازه­ی ظرفیت خود و درجه­ای که از درک حضور پروردگار دارد، بهره­مند خواهد شد.

امام صادق(ع) فرمود: «حاجی­ها در بازگشت سه دسته­اند: عده­ای از آتش نجات می­یابند، عده­ای از گناهان خود خارج می­گردند همانند روزی که از مادر متولد شده­اند عده­ای خانواده و مال­شان محفوظ می­ماند و این کمترین بهره­ای است که حاجی­ها می­برند.»

چنان که از این روایت پیداست، عده­ای از حاجیان آن چنان در این سفر معنوی خود را پالایش می­کنند و جان و روح خویش را رنگ خدایی می­زنند که دیگر گرد گناه نخواهند گشت و در نهایت به بهشت خواهند رفت. و عده­ای فقط بخشیده می­شوند اما چنان خود را ورزش معنوی نداده­اند که بعد از این نیز گناه نکنند و بعضی دیگر حتی کاری نکرده­اند که گناه­شان بخشیده شود ولی در عین حال خداوند متعال از لطف و کرم خویش، در مدت این سفر، خانواده و مال­شان را حفظ می­کند.

حجاج خانه­ی خدا باید تلاش کنند تا با انجام مناسک حج به صورت صحیح و با توجه به خداوند و برائت از غیر او، حج مقبول را انجام دهند که در این صورت پاداشی جز بهشت نخواهند داشت.

چنان که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «پاداشی برای حج مقبول جز بهشت نیست.»

اعمالی که ثواب حج دارد

کمال انسان در تقرب به خداوند متعال است و تنها راه تقرب، عبادت و بندگی است و این که: «مرا عبادت کنید که راه مستقیم همین است.»

و افعال عبادی دارای درجات مختلفی از ارزش هستند. هر کاری که تأثیر بیشتری در قرب به خدا داشته باشد، ارزش بیشتری خواهد داشت. این ارزش­گذاری با دو ملاک انجام می­شود:1. میزان خلوص نیت 2. نوع کار.

هر چه عمل با نیت خالص­تر انجام شود ارزشمندتر است. از نظر نوع کار نیز به هر نسبتی که عملی موجب خیر و بروز کمالات وجودی بیشتری باشد، نزد خدا محبوب­تر و ارزشمندتر خواهد بود. از این جا می­توان به اختلاف ثواب­هایی که برای کارهای مختلف عبادی در روایات ذکر شده است پی برد.

حج به­دلیل محبوبیتی که نزد خدا دارد، دارای ثواب­های زیادی است و حج­گذار از آثار و برکات معنوی و مادی آن بهره­مند می­شود. اعمال دیگری نیز وجود دارد که برای آن­ها به اندازه­ی حج و گاه بیش از حج، ثواب ذکر شده است و این حاکی از محبوبیت آن اعمال در نزد خداوند و آثار و پیامدهای معنوی آن­ها است.

در ذیل به چند نمونه از اعمالی که برای آن ها ثواب یک حج یا بیش از آن بیان شده است اشاره می­شود:

1. زیارت قبور ائمه­ی اطهار(ع)

در روایات، برای زیارت قبور اهل بیت(ع) ثواب یک حج و بیش از آن نوشته شده است. به­عنوان نمونه، امام صادق(ع) از امیرالمؤمنین(ع) نقل می­کند که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «هر که قبرهای شما را زیارت کند ثواب هفتاد حج بعد از حجه الاسلام برای اوست و از گناهانش خارج می­شود تا زمانی که از زیارت شما برگردد مثل روزی که مادرش او را به دنیا آورد.»

اما از آن جا که در میان ائمه­ی اطهار(ع) بر زیارت امام حسین(ع) و امام رضا(ع) تأکید بیشتری شده است در مورد زیارت این دو امام توضیح بیشتری می­دهیم.

زیارت امام حسین(ع)

روایات زیادی در مورد ثواب زیارت امام حسین(ع) وارد شده است. در این جا فقط به چند نمونه اشاره می­شود:

«زید شحّام» نقل می­کند که امام صادق(ع) فرمود: «زیارت قبر امام حسین(ع) معادل بیست حج بلکه افضل از بیست حج است.»

و نیز شخصی به نام «شهاب» نقل می­کند که امام صادق(ع) از من پرسید: «ای شهاب چند بار حج به جا آورده­ای؟ گفتم: «نوزده حج» فرمود: «آن­ها را به بیست حج تمام کن تا ثواب زیارت امام حسین(ع) برای تو نوشته شود.»

البته این همه ثواب برای زیارت امام حسین(ع) در روزهای عادی است و برای زیارت او در روزهای مخصوص، ثواب­های بیشتری نیز بیان شده است. «بشیر دهان» می­گوید: «به امام صادق(ع) عرض کردم: «گاهی حج از دستم می­رود و روز عرفه را نزد قبر امام حسین(ع) به سر می­برم.» فرمود: «کار خوبی کردی. ای بشیر! هر مؤمنی که در غیر روز عید، نزد قبر حسین(ع) بیاید در حالی که حق او را می­شناسد، بیست حج و بیست عمره­ی مقبول و بیست غزوه با پیامبر فرستاده شده [از سوی خدا] و امام عادل، برای او نوشته می­شود. و هر که در روز عید نزد او آید، هزار حج و هزار عمره­ی مقبول و هزار غزوه با پیامبر فرستاده شده [از سوی خدا] یا امام عادل برای او نوشته می­شود.»

ممکن است برای کسانی که وقوف در عرفات - در روز عرفه - را مشاهده کرده و بهره­های معنوی آن را درک کرده­اند این سؤال پیش آید که چگونه زیارت امام حسین(ع) می­تواند پاداشی بیشتر از حج - که وقوف در عرفات بخشی از آن است - داشته باشد؟ اتفاقا همین سؤال برای راوی این حدیث نیز پیش آمد. او می­گوید بعد از شنیدن این ثواب­ها، سؤال کردم:

چه طور من ثوابی مثل وقوف در عرفات را دارم؟ ولی امام صادق(ع) همانند یک انسان غضبناک به من نگاه کرد و فرمود: «ای بشیر؛ هنگامی که مؤمن در روز عرفه نزد قبر حسین(ع) بیاید و با آب فرات غسل کند و آن گاه به سوی او [امام حسین (ع)] رو کند، خداوند عزوجل در مقابل هر گامی که بر می­دارد، برایش یک حج با اعمالش می­نویسد.»

زیارت امام رضا(ع)

 زیارت امام رضا(ع) از جمله زیارت­هایی که تأکید زیادی در روایات برای انجام آن شده، است. هم از سوی خدا و هم از سوی امامان دیگر برای زیارت امام رضا(ع) ثواب­های زیادی نقل شده است که به گوشه­ای از آن­ها اشاره می­کنیم:

«احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی» می­گوید: «در کتاب امام رضا(ع) خواندم:  "به شیعیانم ابلاغ کن که زیارت من در نزد خداوند متعال معادل هزار حج است."»

به ابی جعفر(ع) یعنی فرزند او گفتم: "هزار حج؟" فرمود: " بله به خدا. بلکه هزار هزار حج برای کسی که او را زیارت کند در حالی که عارف به حق او باشد."»

از امام رضا(ع) نقل شده است که فرمود:« در خراسان بقعه­ای است، زمانی بر آن می­آید که محل رفت و آمد ملائکه می­گردد. پس پیوسته گروهی از آسمان نازل می­شوند و گروهی بالا می­روند تا (زمانی که) در صور دمیده شود.»

به آن حضرت گفته شد: «این بقعه کدام است؟» فرمود: «آن بقعه در زمین طوس است. به خدا سوگند سبزه­زاری از سبزه­زارهای بهشت است. هر کس مرا در آن بقعه زیارت کند مانند کسی است که رسول خدا(ص) را زیارت کند و خداوند متعال ثواب هزار حج مقبول و هزار عمره­ی مقبول برای او می­نویسد و من و پدرانم در روز قیامت شفیعان اوییم.»

با وجود تأکیدهای فراوان برای زیارت امام حسین(ع)، در بعضی از روایات تأکید بیشتری برای زیارت امام رضا(ع) در شرایط خاصی مشاهده می­شود. مثلا در زمانی که زوار قبر امام حسین(ع) زیادند ولی قبر امام رضا(ع) زائر کمتری دارد، تأکید بیشتر بر رفتن به زیارت امام رضا(ع) است. «علی بن مهزیار» می­گوید: «خدمت امام محمد تقی(ع) عرض کردم: "فدایت شوم، زیارت امام رضا(ع) افضل است یا زیارت ابی عبدالله الحسین(ع)؟" فرمود: "زیارت پدرم افضل است. چون ابا عبدالله(ع) را همه­ی مردم زیارت می­کنند ولی پدرم را جز خواص از شیعه زیارت نمی­کنند."»

 زیارت از راه دور

 بسیاری از افراد به دلیل عدم تمکن مالی قادر به زیارت ائمه­ی اطهار(ع) نیستند تا بتوانند از ثواب آن بهره­مند شوند. برای این گروه نیز راهی پیش­بینی شده است تا بتوانند به ثواب زیارت و در نتیجه ثوابی معادل و یا بیش از حج نائل شوند.

زیارت ائمه(ع) را می­توان از راه دور نیز انجام داد. در مورد نحوه­ی زیارت از راه دور به نمونه­هایی از سخنان معصومین­(ع) که در این مورد بیان شده است اشاره می­کنیم:

«حنان بن سدیر» از پدرش نقل می­کند که گفت: «امام صادق(ع) فرمود: "ای سدیر آیا امام حسین(ع) را در هر روز زیارت می­کنی؟" گفتم: "فدایت شوم، خیر." فرمود: "چه قدر ظلم می­کنید." سپس فرمود: "آیا او را در هر جمعه­ زیارت می­کنید؟" گفتم: "نه." فرمود: "آیا او را در هر ماه (یک بار) زیارت می­کنید؟" گفتم: "نه" فرمود: "آیا او را در هر سال (یک بار) زیارت می­کنید؟" گفتم: "گاهی چنین است."

فرمود: "ای سدیر! چه قدر بر حسین(ع) جفا کردید. آیا نمی­دانی که خداوند دو هزارهزار فرشته­ی ژولیده­موی غبارآلود دارد که برای او گریه می­کنند و او را زیارت می­کنند و خسته نمی­شوند؟ ای سدیر! چرا قبر حسین(ع) را در هر جمعه پنج مرتبه یا در هر روز یک بار زیارت نمی­کنی؟"

گفتم: "فدایت شوم، بین ما و او فرسخ­های زیادی (راه) است." پس به من فرمود: "بالای بام خانه­ات برو، سپس به راست و چپ متوجه نشو و آن گاه سرت را به سوی آسمان بلند کن و سپس روی به سوی قبر[امام حسین (ع)] کن و بگو: السلام علیک یا ابا عبدالله، السلام علیک و رحمه الله و برکاته. [در این صورت] برای تو یک دیدار نوشته می­شود و این یک دیدار [مساوی با] یک حج و یک عمره است."»

در روایت دیگری از امام صادق(ع) درباره­ی نحوه­ی زیارت ائمه­ی اطهار(ع) از راه دور می­خوانیم: «هرگاه مسافت یکی از شما و خانه­اش دور باشد پس باید بالای منزلش رود و دو رکعت نماز بخواند و با سلام به قبرهای ما اشاره کند. این به ما می­رسد. و باید بر ائمه(ع) همان گونه از راه دور سلام کنی که از نزدیک سلام می­کنی. الا این که صحیح نیست بگویی: اتیتک زائرا بلکه به جای آن می­گویی:

« قصدتک بقلبی زائرا... عند ربک عزوجلّ» و به هر چه دوست داشتی دعا می­کنی.»

 2 کمک به خانواده­ی حاجی

 کسی که بعد از رفتن حاجی به حج یا عمره، به جای او کارهای خانه­اش را سر و سامان دهد، مثل اجر حاجی را خواهد داشت. رسول خدا(ص) در یکی از خطبه­هایش ضمن بر شمردن اجر و مزد حجاج خانه­ی خدا فرمود:

 هر که حاجی یا عمره­گزاری را بعد از [رفتن] او، به خوبی در اهل [و خانواده­اش] جانشینی کند، مثل اجر کامل حاجی را دارد بدون این که از اجر حاجی چیزی کم شود.

طبیعی است که خانواده­ی بسیاری از حاجیان پس از رفتن آن­ها، در انجام کارهای بیرون از منزل و بروز مشکلاتی چون مریضی و.... در تنگنا قرار می­گیرند. اهمیت رسیدگی به وضع آن­ها با ثوابی که برای این کار بیان شده است نمودار می­شود.

3 ملاقات با حاجی

 یکی از اعمال پسندیده و آداب اسلامی، رفتن به زیارت کسی است که از زیارت یکی از مشاهد مشرفه یا خانه­ی خدا برگشته است. امام صادق(ع) درباره­ی اهمیت ملاقات با حاجی تازه از حج برگشته، فرمود:

کسی که با حاجی ملاقات کند و با او دست دهد مثل کسی است که دست به حجر الاسود مالیده است.

«ابی الحسین اسدی» می­گوید: «امام صادق(ع) فرمود: "کسی که حاجی را با گرد و غبار راهش معانقه کند، مثل این است که دست به حجر الاسود مالیده است."»

و از امام زین العابدین(ع) روایت شده است که فرمود: «ای کسانی که حج به­جا نیاورده­اید! بشارت باد شما را به حاجی­ها هنگامی که برمی­گردند. پس با آن­ها مصافحه کنید و آن­ها را بزرگ دارید که این کار بر شما واجب است و در اجر آن­ها شریک خواهید شد.»

 4 سرپرستی یک خانواد­ه­ی مسلمان

 رسیدگی به حال مستمندان و بیچارگان در جامعه­ی اسلامی، از وظایف مسلمانان است. چیزی که متأسفانه بسیاری از مردم آن را فراموش کرده­اند و در حالی که همسایگان­شان از شدت فقر و بدبختی، آرزوی اندک غذایی برای خوردن و لباسی برای پوشیدن دارند، اسراف می­کنند و زندگی­های اشرافی برای خود تدارک می­بینند.

تأسف­بارتر این که بعضی پس از به دست آوردن ثروتی قابل توجه، به سفرهای متعدد و پرخرج زیارتی می­روند و پول­های فراوان برای کسب آوازه و شهرت خرج می­کنند در حالی که در میان بستگان و یا همسایگان آن­ها دخترانی به خاطر زندگی نامناسب اقتصادی پدر و مادر و پسرانی به واسطه­ی مشکلات مادی، ازدواج نمی­کنند و در سایه­ی شوم این فقر و ناداری، مشکلات و مفاسد اجتماعی رخ می­نماید. این در حالی است که از دیدگاه امامان(ع) شیعه، سرپرستی یک خانواده­ی مسلمان پاداشی چندین برابر نسبت به حج خانه­ی خدا دارد. البته این به معنای عدم وجوب حج یا عدم فضیلت آن نیست بلکه به معنای لزوم اهتمام به رفع مشکلات مسلمانان است و یقینا پاداش آن از حج مستحبی بیشتر خواهد بود.

«ابی بصیر» از امام صادق(ع) نقل می­کند که فرمود: «اگر یک حج به­جا آورم برای من محبوب­تر از این است که برده­ای را آزاد کنم» (و همین طور بر شمرد تا منتهی شد به ده برده و مثل آن و مثل آن تا منتهی شد به هفتاد برده.) «و اگر اهل خانه­ای از مسلمانان را سرپرستی کنم و گرسنه­ی آن­ها را سیر ساخته، عریان آنان را بپوشانم و آبروی­شان را پیش مردم حفظ کنم، برایم محبوب­تر است از این که به­جا آورم حجی را و حجی را و حجی را... (تا منتهی شد به ده حج و مثل آن و مثل آن تا منتهی شد به هفتاد حج.)»

5 رفع نیاز مؤمن

 «اسحاق بن عمار» می­گوید: «امام صادق(ع) فرمود: "ای اسحاق! هر که این خانه (کعبه) را یک بار طواف کند خداوند برای او هزار حسنه می­نویسد و هزار سیئه از او محو می­کند و هزار درجه برایش بالا می­برد و هزار درخت برای او در بهشت می­کارد و ثواب آزاد کردن هزار بنده برایش می­نویسد. تا به ملتزم می­رسد، هشت در بهشت را برای او می­گشاید و سپس به او می فرماید: از هر کدام از آن­ها که خواستی وارد شو."»

گفتم: "فدایت شوم. همه­ی این­ها برای کسی است که طواف می­کند؟" فرمود: "بله. آیا به تو خبر ندهم از چیزی که از این هم با فضیلت­تر است؟"

عرض کردم: "آری" فرمود: "هر کس حاجتی برای برادر مؤمنش برآورده کند، خداوند برای او (ثواب ) طوافی و طوافی و طوافی می­نویسد. (حضرت همین طور شمرد) تا به ده طواف رسید."»

و نیز پیامبر اکرم(ص) فرمود: «اگر برادر مؤمنم را بر حاجتش کمک کنم برایم محبوب­تر است از روزه­ی یک ماه و اعتکاف در مسجد الحرام.»

با این همه تأکید بر برآوردن نیازهای مؤمنان، آیا شایسته است کسانی که بارها به حج مشرف شده­اند، در عین داشتن مسئولیت­های اجتماعی و ارباب­رجوع فراوانی که هر روزه به آن­ها نیازمندند و بدون وجود آن­ها با مشکلات متعدد مواجه می­شوند، باز هم به حج استحبابی مشرف شوند و عده­ای را مضطر و درمانده نگه دارند؟

6 نماز جمعه

 امام صادق(ع) نقل می­کند که: «مردی بیابان­گرد نزد رسول خدا(ص) آمد که به او «قلیب» می­گفتند. گفت: "ای رسول خدا! من چندین و چند مرتبه آماده­ی حج شدم ولی برایم مقدر نشد."

پیامبر اکرم فرمود: "ای قلیب بر تو باد به نماز جمعه که حج فقیران است."»

 7 نماز دهه­ی اول ذی حجه

 مرحوم «میرزا جواد ملکی تبریزی» در کتاب «المراقبات» می­نویسد: «در این ده شب [دهه­ی اول ذی حجه] بین نماز مغرب و عشاء، دو رکعت نماز است بدین شرح که در هر رکعت بعد از قرائت سوره­ی حمد و اخلاص، این آیه خوانده شود تا با ثواب حاجیان شریک شود: و واعدنا موسی ثلاثین لیله و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیله و قال موسی لاخیه هارون اخلفنی فی قومی و اصلح و لاتتبع سبیل المفسدین.»

-        رحمت و بخشش خداوند نه تنها حاجی را فرا می­گیرد که برای اکرام بیشتر، شامل حال خانواده و خویشان و نزدیکان و هر که حاجی به او توجهی دارد نیز می­شود.

-    هر چه عمل با نیت خالص­تر انجام شود ارزشمندتر است. از این جا می­توان به اختلاف ثواب­هایی که برای کارهای مختلف عبادی در روایات ذکر شده است پی برد.