چگونه کودک­مان را به مطالعه علاقه­مند کنیم؟

مقدمه

چرا برای کودکی که هنوز معانی کلمات را نمی­داند، باید کتاب خواند؟ چرا برای کودک نوپایی که نمی­فهمد، باید شعر و ترانه خواند؟ چرا فرزندان ما به تلویزیون تمایل بیشتری نشان می­دهند تا کتاب؟ چرا کودکان دل­بند ما اسیر بازیهای متنوع کامپیوتری شده­اند و حاضرند ساعت­ها روبه­روی کامپیوتر بنشینند اما یک ساعت مطالعه­ی غیردرسی نداشته باشند؟ چرا پدر و مادرها رسیدگی به تکالیف درسی فرزندان­شان را مهم­تر از خواندن کتاب­های جالب و دانستنی­های علمی برای آن­ها می­دانند؟ این تفکر نادرست از کجا ناشی می­شود؟ چرا کتاب از سبد خانوار ما حذف شده در حالی که خریدن بسیاری از وسایل تفریحی و سرگرمی و حتی خوراکی­های رنگارنگ جای­گزین این محصول فرهنگی شده است؟ و در نهایت، چه عاملی خانواده­ها را در مقابل بی­رغبتی فرزندان­شان به مطالعه، قانع کرده است؟ یا به عبارتی عامیانه­تر: چه چیزی بهانه­ی کافی به دست والدین داده است؟

 خواندن کتاب برای کودکی که هنوز معنی کلمات را نمی­داند، کمک می‌کند تا ارتباط بین کلمات و معانی آن‌ها را دریابد، محیطی خوشایند و امن برای بچه‌ها ایجاد شود و به ایجاد علاقه‌ای دیرپا به مطالعه و یادگیری برای تمام عمر منجر ‌شود. برخی والدین فکر می‌کنند که یادگیری مطالعه از زمانی آغاز می‌شود که کودک بتواند الفبا را به خاطر بسپارد و کلمات را تلفظ کند؛ اما واقعیت این است که پایه و اساس مطالعه در ذهن کودکان، خیلی زودتر شکل می‌گیرد. هر روز وقتی شما به اشیاء اشاره می‌کنید و در موردشان توضیح می‌دهید، مثلا وقتی به کودک لباس می‌پوشانید، یا با کودک نوپای‌تان به خرید می‌روید یا به همراه کودک پیش‌دبستانی خود، آشپزی می‌کنید، به نوعی مطالعه و خواندن را در ذهن آن­ها پایه‌ریزی می‌کنید.

تعریف مطالعه

مطالعه چیست؟ سوالی ساده که شاید جواب­های ساده­ای نیز داشته باشد. «ال کنین1» چنین تعریف می­کند که: «مطالعه، آفرینش صورت شنیداری کلماتی است که بر اساس شکل تصویرشان چاپ شده­اند.» (1973، ص552) «گودمن و نیلز2» از نگاهی دیگر مطالعه را «فرآیند پیچیده­ای می­دانند که در آن خواننده پیامی که با زبان تصویری- نوشتاری توسط نویسنده، رمزگذاری شده است، در درجات مختلفی، بازسازی می­کند.»(1970، ص5)؛ در تعریف دیگری، «بلوم  فیلد3» مطالعه را چیزی جز «ارتباط صورتِ شنیداریِ با صورت دیداری مرتبط با آن» نمی­داند. مطالعه در تلقی عامیانه، رمزگشایی، خواندن و درک و فهم انسان­ها از نشانه­های چاپی و در سطحی بالاتر، دیداری و شنیداری است (یغمایی و خندان، 1383، ص3).

مطالعه در فرهنگ اسلامی

 نگاهی به فرهنگ دینی ما نشان می­دهد که علم آموزی و توجه وافر به تفکر و یادگیری، از دیرباز مهم تلقی شده است. آیین مقدس اسلام، فراگیری علم و دانش را عاملی برای رشد، تعالی و پویایی جامعه برشمرده است. پیامبر گرامی اسلام(ص) همواره به یادگیری اصرار می­ورزیدند کما این که سعادت دنیا و آخرت را در دانش آموزی می­دانستند و اگر روزی بر ایشان می­گذشت و در آن روز بر علم و دانش ایشان افزوده نمی­شد، آن روز را روز مبارکی نمی­دانستند.4 چنین توجه و تاکیدی بر علم آموزی و مطالعه در کلام امیر المومنین(ع) نیز دیده می­شود، جایی که می­فرمایند: « هر آن کس که با کتاب آرامش یابد، راحتی و آسایش از او سلب نمی­گردد».

 مطالعه­ای که صرفا تکرار طوطی­وار افکار و اندیشه­های نقش بسته بر کتاب­هاست، نسبتی با تفکر ندارد (یغمایی و خندان، 1382، ص3). کسی که از درون منفرد نیست در زمره­ی عامه قرار دارد. عامی بودن به معنی این نیست که انسان، خواندن و نوشتن نمی­داند، بلکه عاری بودن از تفرد درونی و عدم توانایی بر فاصله گرفتن از آن چه به آن می­توان اندیشید، نوعی عامی بودن به شمار می­آید. فرهنگ پخته و پرورده­ی انسانی از هنگامی پدیدار می­گردد که فرد آدمی، به طور منفک و جدا از ذهنیت جمعی و گروهی، اندیشیدن را آغاز می­کند (ابراهیمی دینانی، 1379، ج3، ص17).

تاثیر مطالعه بر شخصیت و تفکر کودکان

بسیاری از دانشمندان وروان­شناسان معتقدند که اساس و زیربنای شخصیت انسان در سال­های اول زندگی، پایه­گذاری می­شود و آموخته­های این دوران، تاثیر عمیقی بر آینده­ی زندگی فرد دارد؛ بنابراین اگر مطالب خواندنی مفید و سازنده در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گیرد و آن­ها از همان سنین کودکی به مطالعه عادت کنند، راه و رسم زندگی را خواهند آموخت و تحت تاثیر داستان­ها و کتاب­های آموزنده، به رشد و تعالی خواهند رسید و در آینده نیز برای حل مشکلات خود از کتاب کمک خواهند گرفت.

خواندن کتاب­ها و داستان­های مختلف موجب شکل­گیری ارزش­های گوناگون در ذهن کودک می­شود، حساسیت اورا رشد می­دهد و احترام به دیگران در او شکل می­گیرد. رضایتی که کودک از مطالعه به دست می­آورد او را متکی به خود بار خواهد آورد. سؤالاتی که بر اثر مطالعه برای کودک مطرح می­شود و مقایسه­هایی که او بین مسائل مختلف می­کند، در مجموع موجب می­شود که او فردی خلاق بار بیاید. با بهره­گیری از تخیل که ضرورت اساسی خلاقیت است دنیایی بزرگ و پهناور در مقابل چشمان کودک گشوده می­شود و او قادر است آزادانه خیال­پردازی کند. کودک در این شرایط هرگز خود را محدود و محبوس در حصار واقعیت­ها و امور مشهود نمی­بیند.

دانش­آموزی که همگام با مطالعه­ی درسی، به­طور جدی به مطالعه­ی کتاب­های غیردرسی نیز می­پردازد، بدین وسیله:

1. دارای سطح فکر و اندیشه­های وسیع می­شود؛

2. ذهنش برای فراگیری فعال­تر می­شود؛

3. گنجینه­ی لغاتش کامل­تر می­شود؛

4. افق­های جدیدی پیش رویش باز می­گردد؛

5. آمادگی­اش برای یادگیری درس­های مدرسه بیشتر می­شود؛

6. و به صورت جدی­تر و قوی­تر در راه کسب علم گام برمی­دارد

کودکان و نوجوانان برای موفقیت در زندگی به الگوهای رفتاری نیازمندند. وجود حس همانندسازی در کودکان و نوجوانان و نیاز آن­ها به الگوهای رفتاری ایجاب می­کند که به الگوهای شایسته­ای دست­رسی داشته باشند تا بدین وسیله شخصیت و رفتار خود را تشکیل دهند. الگوهایی که به­وسیله­ی کتاب معرفی می­شوند، نقش مهمی در شکل دادن به شخصیت کودکان و نوجوانان ایفا می­کنند. به لحاظ تاثیری که الگوهای برجسته­ی اخلاقی در شخصیت نوجوانان و جوانان دارد، مطالعه­ی زندگی­نامه­ی بزرگان و مشاهیر و فرزانگان می­تواند بسیار مؤثر واقع شود (کاربخش راوری، 1378).

مطالعه امری اکتسابی است نه ذاتی!

عده­ای از والدین و مربیان تصور می­کنند که عادت به مطالعه، امری ذاتی و خصلتی است که تنها بعضی از افراد به دلیل کنجکاوی، علاقه و… به آن روی می­آورند و دیگران نمی­توانند اهل مطالعه باشند و شاید به همین دلیل، هیچ گونه تلاشی برای ایجاد عادت به مطالعه، در فرزندان خود انجام نمی­دهند.

پژوهش­های اخیر در زمینه­ی تعلیم و تربیت ثابت کرده است که عادت به مطالعه یک امر اکتسابی است. یعنی همان طور که یک کودک، خواندن و نوشتن را یاد می­گیرد، می­تواند مطالعه را هم بیاموزد؛ پس باید روش مطالعه را به او آموخت و او را به خواندن عادت داد (کاربخش راوری، 1378).

ره­یافت­هایی برای افزایش مطالعه در کودکان

بسیاری از فراگیران، برای مطالعه آموزش نمی­بینند. آن­ها توانایی مطالعه را به­راحتیِ صحبت کردن و به­گونه­ای غیررسمی و معمولی به دست می­آورند. فراگیران قبل از آموزش رسمی مطالعه، آن را فرا می­گیرند. آن­ها مدت­ها قبل از این که به مدرسه بروند به دلیل داشتن انگیزه و توقعات مثبت، قادر به مطالعه هستند و برای تبدیل شدن به خوانندگان مستقل و ماهر به پیش­رفت مهارت­ها و آموزش نیاز دارند.

در آموزش مطالعه به کودکان باید به سطح حداکثری و حداقلی امکانات کودکان توجه داشته باشیم. منظور از سطح حداکثری، کودکان سطح بالایی هستند که علاوه بر پشتوانه­ی اقتصادی- اجتماعی، والدین­شان نیز برای آن­ها وقت می­گذارند و برای صحبت با آن­ها و مطالعه­ی آن­ها زمان زیادی را صرف می­کنند و حتی برای کودکان کتاب می­خوانند. منظور از سطح حداقلی، کودکانی هستند که مطالعه را آسان گرفته­اند و از آن خسته و ناامید شده­اند. فراگیران معمولی که حتی با یک کلمه و یا جایزه­ی کوچک تشویق نشده­اند. ما باید از این قبیل کودکان حمایت کنیم زیرا آن­ها درک وسیعی دارند و قادر به انجام کارهای سخت هستند. آن­ها با انگیزه شروع می­کنند و خیلی سریع به فراگیری مطالعه می­پردازند. معمولا برای کمک به خواننده در مدرسه باید بدانیم که مطالعه، چگونه باید آموزش داده شود.

بسیاری از والدین از این که فرزندان­شان می­توانند بخوانند، متعجب می­شوند غافل از این که آن­ها به تنهایی مهارت­های مطالعه را فراگرفته­اند. بنابراین، آموزش­گران مطالعه با گروه­های زیادی در سطوح مختلفی از آمادگی و انگیزه مواجه می­شوند که از میان آن­ها تعدادی قادرند خیلی کم بخوانند و تعدادی نیز کاربرد کتاب و مطبوعات را درک نکرده­اند. معلم، گستره­ی وسیعی از روش­ها و اطلاعات را برای ارتقاء آن­ها به یک سطح قابل قبول به کار می­گیرد.

تحقیقات معروف «بالوک» تحت عنوان «زبانی برای زندگی» نشان می­دهد که «یک روش، رسانه، ره­یافت یا فلسفه­ی خاص که کلید فرآیند آموزش مطالعه باشد، وجود ندارد.» (دی. ای. اس، 1975، ص77) غالب معلمان، با این بیان موافقند و در واقع ادعا می­کنند که از روش­ها و ره­یافت­های متنوع و گوناگونی در کارشان استفاده می­کنند و این روش­ها را با نیازهای فردی فراگیر و سطح آمادگی او تطبیق می­دهند. ره­یافت­هایی که به مرور زمان مورد آزمایش قرار گرفته­اند، عبارتند از:

1. ره­یافت دیدن و بیان کردن

این ره­یافت، ره­یافتی کلی است که ایجاد واژه­های دیداری مشخص را ایجاب می­کند. بیشتر کودکان در حالی وارد مدرسه می­شوند که توانایی خواندن نام خود و تعداد زیادی از واژه­هایی که در برنامه­های تلویزیونی، روی برچسب غذاها و در تبلیغات عمومی دیده و شنیده­اند را دارند.

2. ره­یافت آوایی

در این ره­یافت، واژه­ها از طریق آوای یکایک حروف و یا مجموعه­ای از حروف، ساخته و تشخیص داده می­شوند.

3. ره­یافت تمام جمله­ای

در این ره­یافت، معلم عنوان را می­نویسد و فراگیر آن را می­خواند. در واقع فراگیر چیزی را که معلم می­خواند، تکرار می­کند.

4. ره­یافت زبانی – روانی

در این ره­یافت، شیوه­ی مطالعه­ی دانش­آموز و کسب معنی از متن، توسط فراگیر مورد بررسی قرار می­گیرد. این روش، از سرنخ­های متنی استفاده می­کند و می­توان آن را بازی با معانی نام نهاد.

می­توان به کودکان تفهیم کرد که به جای دنبال کردن تصاویر کتاب، می­توانند موضوعات طبیعی را که به بازسازی الگو در ذهن آن­ها کمک می­کند، انتخاب کنند. معلم، داستان را می­خواند و یا آن را تعریف می­کند، جمله­سازی می­کند و حتی می­تواند برای کسی که در هنگام دیدن تصاویر نام آن­ها را بگوید، جایزه­ای نیز تعیین نماید. هنگامی که معلم کتابی را برای فراگیران می­خواند، کودکان می­آموزند که چگونه کتاب بخوانند. به­عنوان مثال، خواندن از راست به چپ و چگونگی ورق زدن کتاب را برای اولین بار از او می­آموزند.

در عرصه­ی نظر، تطبیق کتابی خاص با مهارت­های خواننده­ای خاص امکان­پذیر است، اما در عمل چنین امکانی وجود ندارد. در این میان انگیزه­ی خواننده بسیار مهم و پیچیده است. اگر کودکان به کسب چیزی از کتاب یا مجله­ای خاص نیاز داشته باشند، به کوشش می­پردازند. اگر کودکان بخواهند درباره­ی تیم فوتبال مورد علاقه­ی خود، نوازنده و خواننده­ی محبوب خود و یا طرحی که علاقه­شان را برانگیخته چیزی بدانند و یا اگر برای ساختن چیزی یا اجرای برنامه­ای به اطلاعات نیاز داشته باشند، با شدت و علاقه­ی هر چه تمام­تر متون مربوط را مطالعه خواهند کرد. در مقابل ممکن است متنی متناسب با مهارت­های خواننده باشد، لیکن به دلیل این که کسل کننده، پیش­بینی­پذیر و فاقد انسجام لازم است، او را مجبور به مطالعه نمی­کند.

آیا شما می­توانید برای کودکی پنج­ساله، کتابی مناسب معرفی کنید؟ قطعا پاسخ منفی است، مگر این که درباره­ی کودک پنج ساله­ی مورد نظر بسیار بیشتر بدانیم. پاسخ به این سوال که آیا می­توانید سیاهه­ای از صد کتاب برتر مناسب برای کودکان هفت ساله معرفی کنید نیز قطعاً منفی است (یغمایی و خندان، 1383، ص63-78). همان گونه که «مارگارت میک»(1982، ص133) می­گوید: « هیچ راه دیگری برای ما وجود ندارد، ما ناگزیریم که کتاب­ها و کودکان هر دو را بشناسیم تا بتوانیم در پرتو پیچیدگی فردی هر یک، آن­ها را با هم مطابقت دهیم.»

چگونه کودکان را به مطالعه علاقه­مند کنیم؟

«آیزاک پاشویتس سینگر» در مورد علایق بچه­ها نسبت به مطالعه­ی کتاب­ها چنین می­گوید:

 «بچه­ها کتاب نمی­خوانند که خودشان را پیدا کنند یا از احساس گناه بگریزند یا شعله­ی طغیان­شان را فروبنشانند یا از مسخ شدن نجات پیدا کنند. روان­شناسی به کار بچه­ها نمی­آید ... آن­ها هنوز به فرشته­ها، شیاطین و جادوگرها و اجنه و خانواده و منطق و وضوح و سجاوندی و چیزهای منسوخ و متروک دیگر اعتقاد دارند. وقتی کتابی کسل­کننده است، راحت خمیازه می­کشند. بچه­ها از نویسندگان­شان انتظار ندارند که بشریت را نجات بدهد و این خیالات بچه­گانه را به بزرگ­ترها وامی­گذارند.»

روش­های گوناگونی برای علاقه­مند کردن بچه­ها به مطالعه وجود دارد که برخی از آن­ها عبارتند از:

- پدر و مادرها برای فرزندان­شان قصه، شعرهای کودکانه و کتاب داستان بخوانند؛

- پدر و مادرها به فرزندان­شان توجه کافی داشته، در مورد کتاب­های گوناگون با آن­ها بحث و گفت­و­گو کنند؛

- فرزندان آئینه­ی تمام نمای والدین خود هستند، از این رو پدر و مادرها باید در محیط خانه مطالعه کنند و الگوی مناسبی برای علاقه­مندکردن بچه­ها به مطالعه باشند تا آن­ها به این عادت پسندیده متمایل شوند؛

- فضای آرام و به دور از هر دغدغه­ در محیط منزل باعث می­شود که فرزندان با احساس آرامش و امنیت مطالعه نمایند؛

- والدین باید به شخصیت فرزندان و نظرات آن­ها احترام بگذارند تا روحیه­ی تفکر انتقادی در فرزندان شکل بگیرد و در مقابل اظهار نظرهای گوناگون در کتاب­ها موضع­گیری نمایند.

- نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان، آثار خوب و مفیدی برای گروه­های سنی مختلف خلق کنند و این آثار از طریق رسانه­های گروهی  به بچه­ها معرفی شود و بچه­ها به خریدن و خواندن کتاب تشویق شوند.

- معلمان مدارس از فهرست جدیدترین کتب منتشر شده برای بچه­ها اطلاع داشته باشند و این کتاب­ها را به بچه­ها معرفی کنند. همچنین در کلاس­های انشاء گاهی از بچه­ها بخواهند تا خلاصه­ی یکی از بهترین کتاب­هایی که خوانده­اند، بنویسند و در کلاس بخوانند تا بقیه­ی دانش آموزان هم با کتابی که همکلاسی آن­ها خوانده، آشنا شوند.

- مربیان پرورشی مدارس حتماً کتاب­خانه­ی مدرسه را آماده کنند و در روزهایی معین به بچه­ها کتاب امانت بدهند و از آن­ها بخواهند وقتی کتابی را می­خوانند، خلاصه­ی آن را بنویسند یا بازگو کنند و دانش­آموزی که بهترین خلاصه نویسی را انجام داده، تشویق نمایند.

- در مدارس برای تشویق بچه­ها در موارد مختلف، کتاب­های مناسب با سن و روحیه­ی دانش آموزان به­عنوان جایزه به آن­ها داده شود.

- در فروشگاه­های مدارس، علاوه بر خوراکی، کتاب نیز در معرض فروش گذاشته شود.

- خانواده­هایی که وسایل مدرن مثل کامپیوتر در اختیار بچه­ها قرار می­دهند، اجازه ندهند که تمام اوقات فراغت فرزندان­شان در مقابل کامپیوتر تلف شود و طوری برای آن­ها برنامه­ریزی کنند که ساعاتی از وقت­شان به مطالعه طی شود.

و بسیاری موارد دیگر که از عهده­ی این مقاله خارج است.

متولیان اصلی مطالعه: مدارس یا کتاب­خانه­ها؟

 رهبر معظم انقلاب اسلامی میزان مطالعه­ی پایین ملت را نوعی معزل معرفی کرده، در ادامه چنین می­فرمایند: «ملت ما مطالعه کردن را اصلاً جزو کارهاى بشرى نمى‌دانند! مثل خوراک و ورزش و دیگر چیزهایى که جزو کارهاى معمول انسان است، مطالعه اصلاً جزو این چیزها نیست! آدم باید عنوان دیگرى داشته باشد- یا باید شب امتحانش باشد؛ یا باید معلم در مدرسه از آدم بخواهد؛ یا باید یک دانشمند باشد؛ یا باید بخواهد در جایى سخن­رانى کند- تا موجب شود که مطالعه کند! این چه ‌قدر خسارت است!؟ واقعاً خدا مى‌داند. من وقتى یادم مى‌آید- و این چیزى است که تقریباً هیچ ‌وقت از یادم نمى‌رود- که مردم ما مطالعه کردن را بلد نیستند، به قلب من فشار مى‌آید! از این بابت، ما چه قدر داریم هر ساعت خسارت مى‌بینیم!؟ واقعاً این به عهده‌ى چه کسى است؟...» (بیانات مقام معظم رهبری، 1370)

 مدارس و کانون‌های پرورش فکری کودکان به­عنوان متولیان اصلی امر کودک و نوجوان باید نقش اساسی در ایجاد عادت مطالعه در کودکان و نوجوانان بر عهده بگیرند، اما به گفته­ی مسئولان آموزش و پرورش کشور، بیشتر مدارس - در مقاطع مختلف درسی - یا فاقد کتاب­خانه هستند و یا کتاب و مکانی مناسب برای کتاب­خانه ندارند که بتواند پاسخ­گوی نیازهای دانش آموزان در زمینه‌های مختلف تحقیق و پژوهش باشد. این موضوع دانش آموزان را راهی کتاب­خانه‌های عمومی می‌کند و اگر این کتاب­خانه‌ها نیز نتوانند پاسخ­گوی مناسب برای آن‌ها باشند روحیه­ی پژوهش­گری و مطالعه­ی در کودکان و نوجوانان کم­رنگ می‌شود و به مرور، نوجوانان پر انرژی و فعال دچار سر خوردگی از امر تحقیق و پژوهش خواهند شد.

یکی دیگر از دلایل اصلی که آموزش و پرورش کشور را از ایفای نقش اساسی در این امر باز می دارد، این است که هنوز مطالعه­ی مطالب و کتاب‌های محدود درسی و نمره­محوری‌، ملاک اصلی آموزش و پرورش است و مطالعه­ی غیردرسی برای ایجاد درک بهتر و ایجاد خلاقیت در کودکان و نوجوانان به­عنوان نیاز اصلی شناخته نشده است. کانون‌های پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز با وجود تلاش‌های خوب مسئولان و مربیان هنوز نتوانسته نقش قابل چشم­گیری در ایجاد عادت مطالعه در کودکان و نوجوانان داشته باشد و شاید دلیل اصلی این امر، گسترده نبودن مراکز کانون و نیز سایر فعالیت‌های فرهنگی و هنری متنوع این مراکز باشد.

بنابراین کتاب­خانه‌های عمومی به دلیل گستردگی این مراکز و تخصصی بودن خدمات آن‌ها در زمینه­ی کتاب و امکان ارایه­ی خدمات به طور همزمان به گروهای سنی مختلف و مراجعه­ی بیشتر مردم (اقشار و طبقات مختلف)، می‌توانند با ایجاد راه­کارهای مناسب، نقش اساسی در ایجاد عادت مطالعه در کودکان و نوجوانان بر عهده بگیرند. راه­کارهای زیر برای رسیدن به این نقش اساسی می­تواند مفید باشد:

-  تجهیز همه­ی کتاب­خانه‌های عمومی به بخش کودک و نوجوان؛
-  برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی کوتاه مدت در زمینه­ی کودک و نوجوان برای کتاب­داران علاقه‌مند به امر کودک و نوجوان؛
-  ایجاد ارتباط مستمر و متقابل با مراکز آموزشی خصوصاً مراکز پیش­دبستانی، ابتدایی و راه­نمایی و دعوت مستمر از آن‌ها برای شرکت در جشن‌های کتاب و بازدید از کتاب­خانه‌ها؛
-  برگزاری مسابقه‌های مختلف مقاله­نویسی‌، قصه­نویسی و کتاب­خوانی و... توسط کتاب­خانه‌ها برای ایجاد انگیزه­ی مطالعه و کتاب­خوانی؛
-  برگزیدن و معرفی کوچک­ترین کتاب­خوان‌های نمونه­ی کتاب­خانه و تقدیر از آن‌ها در جشن‌های هفته­ی کتاب؛
-  برنامه‌های شاد ومناسب چون برگزاری جشن کودکان کتاب­خوان با همکاری مراکز آموزشی و کانون‌های پرورش فکری کودکان و نوجوانان؛
-  تشویق و ترغیب اعضا به آوردن کودکان و نوجوانان خود به کتاب­خانه؛
-  معرفی مستمرکتا‌ب­های جدید کودک و نوجوان توسط کتاب­خانه؛
کتاب در هر شرایطی می‌تواند به حس کنجکاوی کودکان و نوجوانان پاسخ مثبت دهد. کتاب پاسخ بیشتر پرسش‌ها و مشغله‌های فکری کودکان و نوجوانان را در خود نهفته است. کتاب مرجعی است که با کودکان به زبان خودشان صحبت می‌کند، پای حرف‌های­شان می‌نشیند، پرسش‌های­شان را با نرمی و لطافت و بدون عجله می‌شنود و پس از گوش دادن، پاسخی مطمئن، دقیق و قانع­کننده ارایه می‌کند (خبرگزاری کتاب ایران، 1388).

دوران کودکی رهبر معظم انقلاب و علاقه­ی فراوان به مطالعه

«من در دوران جوانى زیاد مطالعه مى‏کردم. غیر از کتاب­هاى درسى خودمان که مطالعه مى‏کردم و مى‏خواندم، کتاب تاریخ، کتاب ادبیات، کتاب شعر و کتاب قصّه و رمان هم مى‏خواندم. به کتاب قصّه خیلى علاقه داشتم و خیلى از رمان­هاى معروف را در دوره­ی نوجوانى خواندم. شعر هم مى‏خواندم. من با بسیارى از دیوان­هاى شعر، در دوره­ی نوجوانى و جوانى آشنا شدم. به کتاب تاریخ علاقه داشتم و چون درس عربى مى‏خواندم، با زبان عربى آشنا شده بودم ... شما هم واقعاً باید قدر بدانید؛ هر چه امروز مطالعه مى‏کنید، برای­تان مى‏ماند و هرگز از ذهن­تان زدوده نمى‏شود. دوره­ی نوجوانى براى مطالعه و یاد گرفتن، دوره­ی خیلى خوبى است؛ واقعاً یک دوره­ی طلایى است و با هیچ دوران دیگرى قابل مقایسه نیست. من خیلى کتاب نگاه مى‏کردم. منزل ما هم کتاب زیاد بود. پدرم کتاب­خانه­ی خوبى داشت و خیلى از کتاب­ها هم براى من مورد استفاده بود. البته خود ما هم کتاب داشتیم، کرایه هم مى‏کردیم... به کتاب­خانه­ی آستان قدس هم مراجعه مى‏کردم. آستان قدس هم در مشهد، کتاب­خانه­ی خیلى خوبى دارد. در دوره­ی اوایل طلبگى - در همان سنین پانزده، شانزده سالگى - به آن‏جا مراجعه مى‏کردم. گاهى روزها آن‏جا مى‏رفتم و مشغول مطالعه مى‏شدم؛ صداى اذان با بلندگو پخش مى‏شد، به قدرى غرق مطالعه بودم که صداى اذان را نمى‏شنیدم! ... بعد از مدتى مى‏فهمیدیم که ظهر شده است! با کتاب اُنس داشتم. البته الان هم که در سنین نزدیک شصت سالگى هستم - همان‏طور که گفتید بعضى از شما جاى فرزند من هستید و بعضى مثل نوه­ی من مى‏مانید - از خیلى از نوجوانان بیشتر مطالعه مى‏کنم ... من نمى‏خواهم به بچه‏ها خیلى کتاب و رمان معرفى کنم؛ حالا ممکن است اسم مؤلّفینش را بگویم. مثلاً یک نویسنده­ی معروف فرانسوى هست به نام «میشل زواکو» که کتاب­هاى زیادى دارد. من اغلب رمان­هاى او را در آن دوره خواندم. یا نویسنده­ی معروف فرانسوى «ویکتور هوگو»، من کتاب «بینوایان» او را اوّلین بار در همان دوره­ی نوجوانى از کتاب­خانه­ی آستان قدس گرفتم. البته همه­ی آن را نخواندم، مقداریش را خواندم. یکى دو بار بعد از آن هم تمامش را خواندم». (بیانات مقام معظم رهبری، 1376).         

فهرست منابع

 ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1379)، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: طرح نو.

 بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضاى گروه اجتماعى صداى جمهورى اسلامى ایران - 29/11/1370

  بیانات مقام معظم رهبری در گفت و شنود صمیمانه با گروهى از جوانان و نوجوانان، 14/11/1376. 

 کاربخش راوری، ماشاءالله (1378)؛ چگونه کودکان و نوجوانان را به مطالعه علاقه­مند کنیم؟ تهران: دفتر انتشارات کمک آموزشی، انتشارات مدرسه.

 «نقش کتاب­خانه‌ها در ایجاد انگیزه­ی مطالعه در کودکان و نوجوانان» (1388)، قابل دست­رسی از طریق خبرگزاری کتاب ایران : www.ibna.ir             

یغمایی، جواد و محمدخندان (1383)؛ کودک و مطالعه، تهران: کتاب­دار.

 DES (1975), Alanguage for life, the Bullock report, london: HMSO.

 El konin, D.B (1973), in john downing, comparative reading: cross national studies of behavior and processes in reading and writing. Newyork: Macmillan.

 Goodman, Kenneth s. Niles, olives. (1970), reading: process and program, champaign, III: commission on the English curriculum, national council of teachers of English.

Meek, Margaret (1982), learning to read, London: the bodley head.

پی نوشت­ها

1.     Elkonin

2.     Goodman & niles

3.     Bloom fild

4.     4. از پیامبر(ص) عظیم الشأن اسلام نیز روایت شده است: «هر کس در جست­وجوی دنیاست، باید دانش فرا گیرد و هر کس به آخرت دل­بسته است، باید از علم بهره­ گیرد و هر کس دنیا و آخرت هر دو را می­خواهد، باز هم گریزی از دانش­آموزی ندارد.» و در جای دیگر می­فرماید: «اگر روزی بر من بگذرد که در آن روز به علم و دانش من افزوده نشود، آن روز، روز مبارکی نیست.»