کارشناس ارشد مدیریت

کبودی و شکستگی استخوان از شایع‌ترین کودک‌آزاری‌هاست، در حالی که آزار جسمانی قابل رؤیت است نوع دیگری از سوءاستفاده از کودکان وجود دارد که زخمی عمیق و پایدار بر کودک می‌گذارد و آن کودک آزار عاطفی است. اگر به کودک مورد آزار قرار گرفته زودتر کمک کنید، شانس بیشتری برای درمان دارد. با شناسایی علائم شایع سوء استفاده، می‌توانید سریع‌تر مداخله کرده و این موضوع می‌تواند در زندگی کودک تأثیر زیادی بگذارد.

درک موضوع کودک‌آزاری

سوء استفاده از کودکان مانند زخم‌های فیزیکی و کبودی و شکستگی قابل رؤیت هستند. اما برخی از کارها نیز جزء کودک‌آزاری قرار می‌گیرند؛ از جمله نادیده گرفتن نیازهای کودکان، قراردادن آن‌ها در موقعیت‌های خطرناک بدون نظارت شما و انجام اعمالی که کودک احساس بی‌ارزشی کرده یا احساس کند او را احمق فرض می‌کنید، نیز جزء کودک‌آزاری محسوب می‌شود، که می‌تواند آسیب‌های جدی احساسی و روانی به وجود آورد.

انواع کودک‌آزاری

سوء استفاده از کودکان انواع مختلفی دارد. با این حال مهم‌ترین عنصری که اثر عاطفی بر کودک دارد روابط با اعضاء خانواده است. پدر و مادر باید بدانند که کودک برای ایمنی خود، نیاز به پیش‌بینی رفتارها و مرزهای روشن دارد. کودکان آسیب‌دیده نمی‌توانند رفتارهای پدر و مادر خود را پیش‌بینی نمایند و جهانی را که درون آن قرار دارند، ترسناک و غیر قابل پیش‌بینی می‌دانند. گاهی آزار و اذیت، یک سیلی است و گاهی سکوت سنگینی که حکم‌فرماست. در نتیجه کودک احساس ناامنی می‌کند.

عدم اعتماد و مشکلاتی در ایجاد روابط

اگر شما به پدر و مادر خود اعتماد ندارید، چگونه او می‌تواند به شما اعتماد کند؟ وقتی با خیال راحت تمام نیازهای جسمی و روحی فرزند خود را به پرستار می‌سپارید، گاهی اوقات برخی از پرستاران بی‌مسئولیت از فرزندتان سوء استفاده می‌کنند و اساسی‌ترین لطمه‌ها را به کودک وارد می‌کنند. در این زمان کودک شما بدون داشتن پایگاهی که بتواند به آن تکیه کند، اعتماد به مردم را بسیار دشوار می‌یابد. این حالت کودک به دلیل ترس از کنترل‌کننده‌ها که به واسطه‌ی آنان مورد آزار و اذیت قرار گرفته است، می‌تواند منجر به ایجاد روابط ناسالم گردد.

کودک‌آزاری هیجانی

«آیا چوب و سنگ ممکن است باعث شکستن استخوان بازوی من شود و کلمات هرگز به قلب من آسیب نمی‌رسانند؟»

سوء استفاده‌ی احساسی به‌شدت می‌تواند بهداشت روانی کودک را مورد تهدید و آسیب قرار دهد و ترک‌ها و زخم‌های روانی عمیق و مادام‌العمری بر کودک بگذارد.

نمونه‌ای از کودک‌آزاری عاطفی عبارتند از: تحقیر مدام یک کودک؛ مقایسه‌ی منفی وی با دیگران، با ذکر کلماتی مانند: وی خوب نیست و کارش اشتباه است؛ فریادهای مکرر و زورگویی؛ محدودکردن تماس‌های فیزیکی محبت‌آمیز از قبیل در آغوش‌گرفتن کودک، عدم بوسه بر صورت کودک و یا دیگر نشانه‌های مهر و محبت؛ افشای خشونت و سوء استفاده‌ی دیگران از کودک.

غفلت از کودک

عدم مراقبت و علاقه‌مندی به کودک شامل محروم‌کردن وی از نیازهای اساسی از جمله غذا، پوشاک، بهداشت، عدم نظارت بر رفتارهای کودک می‌باشد. گاهی پدر و مادر از نظر فیزیکی به بچه‌های خود رسیدگی می‌کنند، اما از نظر ذهنی قادر نیستند نیازهای کودک خود را شناسایی کنند. عدم توجه به این موضوع باعث آسیب جدی به کودک شده و ممکن است وی دچار افسردگی، اضطراب شده و یا به سوی مواد مخدر روی بیاورد، به این ترتیب امنیت کودک مختل می‌شود.

کودک‌آزاری فیزیکی

آزار جسمی شامل آسیب رساندن عمدی به جسم کودک به دفعات مختلف است. در این نوع آزار که معمولاً توسط دست صورت می‌گیرد، گاهی از کمربند برای تنبیه استفاده می‌شود. بسیاری از پدر و مادران و پرستاران اقدامات خود را راهی برای تربیت کودک می‌دانند تا به آن وسیله نظم و انضباط را به وی یاد ‌دهند. اما بین تنبیه بدنی و نظم و انضباط و سوءاستفاده‌های فیزیکی تفاوت بسیاری وجود دارد. آنان با این روش غلط با نام انضباط به جای یاددادن درست از نادرست، ترس را به زندگی کودکان وارد می‌کنند.

اذیت و آزار فیزیکی در مقابل انضباط

برخلاف نظم و انضباط، در سوء استفاده‌ی فیزیکی عناصر زیر وجود دارد:

غیر قابل پیش‌بینی بودن: در این شرایط کودک نمی‌داند که پدر و مادر او با وی چه برخوردی خواهند داشت. در این مورد قوانین خاصی وجود ندارد و کودک نمی‌داند که چه رفتاری باعث خواهد شد که ضرب و شتم مجدد آغاز شود.

تنبیه زمان خشم: در زمان خشم، تمایل به اعمال کنترل کودک توسط پدر و مادر، موجب رفتار توهین‌آمیزی با کودک می‌شود. آنان این موضوع را انگیزه‌ای برای آموزش وی می‌دانند، در حالی که این عصبانیت، آزار و اذیت شدید برای کودک را به دنبال دارد.

استفاده از ترس برای کنترل رفتار کودک: پدر و مادرانی که از لحاظ جسمی کودک را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند، بر این باورند که با ترس رفتار آنان را کنترل می‌کنند؛ طوری که اذیت و آزار جسمی آنان باعث می‌شود فرزندشان در راه درست قدم بردارد. اما آن‌چه بچه‌ها از این روش یاد می‌گیرند این است که چگونه با این رفتارها مقابله کنند که از ضربات جلوگیری به عمل آورند.

کودک‌آزاری جنسی: سوء استفاده‌ی پنهانی از کودک و کودک‌آزاری جنسی، لایه‌هایی از گناه و شرم را برای کودک به همراه دارد. در حالی که هر روزه اخبار ترسناکی از شکارچیان جنسی به گوش می‌رسد و ترسناک‌تر این که، این سوءاستفاده‌ها گاهی توسط سرپرستان کودک اتفاق می‌افتد. برخلاف آن چه بسیاری اعتقاد دارند، فقط دختران در معرض خطر نیستند؛ بلکه دختران و پسران هر دو از سوء استفاده‌های جنسی رنج می‌برند.

گذشته از آسیب‌های فیزیکی که رخ می‌دهد، بحث مسائل عاطفی جزء قدرتمند و گسترده‌ی این سوء استفاده است. در این مواقع بچه‌ها دچار عذاب و شرم و گناه زیادی می‌شوند. آن‌ها ممکن است خود را در این مسأله مقصر بدانند و این امر منجر به از خود بیزاری و مشکلات جنسی در طول دوره‌ی رشد شود. آن‌ها وقتی بزرگ‌تر شدند در این مسأله بی‌قاعدگی بیش از حد خواهند داشت؛ یا در داشتن روابط صمیمی دچار مشکل شده و توانایی داشتن روابط درست را نخواهند داشت. این پدیده برای کودکان شرم‌آور است و آن‌ها نگران هستند که دیگران آنان را باور نکنند و خانواده با آنان برخورد مناسبی نداشته باشد.

علائم هشداردهنده از کودک‌آزاری و غفلت

اگر شما به موقع متوجه سوء استفاده‌ی جنسی از کودکان شوید شانس بهبود و درمان کودکان بیشتر خواهد بود. با یادگیری برخی از علائم هشداردهنده‌ی مشترک، شما می‌توانید مشکل را در اسرع وقت شناسایی و به کودک کمک کنید.

البته به یاد داشته باشید یک علامت هشداردهنده به این معنی نیست که کودک مورد آزار و اذیت قرار گرفته است. این مهم است که شما به دنبال یک الگوی رفتاری توهین‌آمیز و علائم هشداردهنده‌ی دیگر نیز بروید تا متوجه سوء استفاده قرار گیرید.

علائم هشداردهنده‌ی سوءاستفاده‌ی عاطفی در کودکان

کودک بیش از اندازه در مورد کارهایی که اشتباه انجام داده، دچار ترس و اضطراب می‌شود. افراط در رفتار، این موضوع را نشان می‌دهد که آنان یا بسیار سازگار، بسیار منفعل و یا تهاجمی خواهند بود. کودک دست به اعمالی می‌زند که بزرگسالان انجام می‌دهند، مانند: مراقبت از بچه‌های دیگر. گاهی هم رفتارهای نامناسب و بچه‌گانه‌ای انجام می‌دهد، مثل: تاب خوردن، مکیدن انگشت، پرتاب‌کردن اشیا و کج‌خلقی.

علائم هشداردهنده‌ی آزار جسمی کودک

• صدمات مکرر یا کبودی، سوختگی بر روی بدن کودک.

• همیشه به صورت آماده‌باش و منتظر است اتفاق بدی بیفتد.

• هنگام ورود به خانه، دچار ترس و اضطراب می‌شود.

• برای سرپوش گذاشتن به جراحات خود لباس نامناسب می‌پوشد، مانند پیراهن آستین بلند و گشاد در روزهای گرم.

علائم هشداردهنده‌ی غفلت از کودکان

• لباس‌های نامناسب با توجه به آب و هوای موجود می‌پوشد.

• بهداشت فردی آنان بسیار ضعیف است، مانند بوی بد بدن که نشان از عدم استحمام دارد.

• بیماری‌های درمان نشده و آسیب‌های فیزیکی قابل مشاهده هستند.

• دیر به مدرسه می‌رود و یا زیاد غیبت می‌کند.

• دوست ندارد از مدرسه به خانه مراجعه کند یا اغلب دیر مراجعه می‌کند.

• از ماندن کنار کسانی که اذیتش کرده‌اند، اجتناب می‌کند و به تنهایی برای بازی، به محیط‌های ناامن می‌رود.

علائم هشداردهنده‌ی سوء استفاده‌ی جنسی

• در راه رفتن و نشستن مشکل دارد.

• اعمال جنسی نامناسب نسبت به سن خود را انجام می‌دهد، یا حتی رفتارهای اغواکننده دارد.

• از ارتباط با فرد خاصی بدون هیچ دلیلی اجتناب می‌کند.

• از عوض کردن لباس یا فعالیت‌های فیزیکی در مقابل دیگران دوری می‌کند.

• دچار بیماری‌های قابل انتقال جنسی می‌شود و گاهی دچار باروری می‌شوند.

• از خانه فرار می‌کند.

کودک‌آزاری و اختلال دل‌بستگی واکنشی

سوء استفاده‌ی شدید در اوایل زندگی می‌تواند منجر به اختلال دل‌بستگی واکنشی شود. کودکان مبتلا به این اختلال دشواری‌های زیادی در برقراری روابط سالم داشته و در رسیدن به رشد و نمو طبیعی ناموفق هستند. آن‌ها نیاز به درمان و نیز پشتیبانی خاص دارند.

اگر شما مشکوک به کودک‌آزاری یک کودک هستید، چه باید بکنید؟ چگونه می‌توانید به کودک نزدیک شوید؟ این طبیعی است که وقتی در این وضعیت قرار بگیرید، احساس ضعف کنید.

کودک‌آزاری موضوع دشواری است که پذیرش آن سخت و صحبت کردن در باره‌ی آن سخت‌تر است. فقط به یاد داشته باشید که این شما هستید که می‌توانید تأثیر فوق‌العاده‌ای بر کودک آسیب‌دیده بگذارید، مخصوصاً اگر گام‌های شما از سوء استفاده جلوگیری کند.

هنگامی که با کودک مورد آزار قرار گرفته صحبت می‌کنید بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که، اطمینان او را جلب کنید و وی را مورد حمایت بی‌قید و شرط قرار دهید.

رفتار شما حسن نیت شما را به کودک می‌رساند، حتی اگر کلماتی برای بیان احساسات خود پیدا نکنید. به یاد داشته باشید که صحبت‌کردن در مورد سوء استفاده برای کودک بسیار دشوار است. کار شما می‌تواند به کودک اطمینان ببخشد که هر کاری از دست شما برآید، برایش انجام می‌دهید.

 روش صحبت‌کردن با کودک مورد آزار قرار گرفته

اجتناب از انکار و آرام باقی ماندن: یک واکنش مشترک به اخبار ناگوار و تکان‌دهنده برای کودک‌آزاری، انکار است. با این حال اگر شما واقعیت را انکار کنید، کودک دچار شوک و برای ادامه دادن دچار ترس ‌می‌شود. شما باید محیطی را برای کودک به وجود آورید تا بتواند جریان را برای شما بازگو کند، تشویق کنید که در مورد موضوع با شما صحبت کند؛ اما به هیچ عنوان به وی نگویید که این کار نباید اتفاق می‌افتاد و تو مقصری.

بازجویی: اجازه دهید خود کودک در این خصوص با شما صحبت کند، پرسش‌های شما کودک را گیج و دستپاچه می‌کند و ادامه‌ی کار برای وی دشوار می‌شود.

اطمینان دادن به کودک: مدتی طول می‌کشد تا یک کودک خود را به شما نزدیک کند و در مورد آزار و اذیت حرفی بزند. شما بایستی به وی قوت قلب دهید و به او بگویید که دچار هیچ کار خطایی نشده و او مقصر نیست.

پیشگیری از آزار و اذیت و سوءاستفاده از کودکان

مهارت نه گفتن: برخی از والدین به فرزندان خود می‌آموزند که همیشه حق با بزرگ‌ترهاست. این امر غلط است. نه گفتن را به کودک خود بیاموزید، زیرا در غیر این صورت کودک خود را در معرض آسیب افراد بیمارگونه قرار خواهد داد.

رازدار نبودن: به کودکان خود بیاموزید که هر رابطه‌ای که وی با دیگران دارد، نباید از دید پدر و مادر وی پنهان بماند؛ زیرا افراد سوء استفاده‌گر به کودکان می‌گویند که این رازی است بین من و تو در این صورت کودک دچار آسیب می‌شود.

شکستن قوانین: به کودک‌تان بیاموزید در مواقعی که احساس خطر می‌کند، برای نجات خود می‌تواند قوانین را زیر پا بگذارد. به عنوان مثال: دروغ بگوید، جیغ بکشد و فرار کند. به وی بگویید زمانی که احساس خطر کردی، برای نجات خودت می‌توانی هر کاری انجام دهی.

منبع : help guide