گفت‌وگو با معاون امور بین‌الملل مرکز امور زنان و نهاد خانواده ریاست جمهوری
کارشناس مترجمی زبان انگلیسی
خانم سوسن صفاوردی، دکترای علوم سیاسی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، مؤسس چندین سازمان غیردولتی، مسئول زنان مجمع جهانی اهل بیت، تهیه‌کننده‌ی صدای جمهوری اسلامی با چندین برنامه در رادیوی آلمانی، عضو شورای مرکزی کمیسیون دانشگاه آزاد، مؤلف و مترجم چندین کتاب در زمینه‌ی مسائل زنان و سفیر صلح هلال احمر به واسطه‌ی فعالیت‌های بین‌المللی است. به بهانه‌ی برگزاری همایش بین‌المللی زنان و امنیت با ایشان گپ و گفتی صمیمی داشتیم که تقدیم می‌شود.
*فکر می‌کنید در شرایط فعلی، برگزاری همایش‌ها و سمینارهای بین‌المللی چه‌قدر می‌تواند در بیان حضور زن مسلمان در عرصه‌های مختلف اجتماعی سیاسی مؤثر باشد؟
ما موظف هستیم برای نهادینه کردن فرهنگ، در عرصه‌های بین‌المللی مفاهیم با ارزش خودمان را مطرح کنیم. وظیفه‌ی ما تعمیق باورها، تبین الگوی صحیح و رفع شبهات است. مسیر توان‌مندی جوامع، در حوزه‌ی بین‌الملل خط‌مشی‌های تعریف شده‌ای دارد. یکی از آن‌ها حضور در عرصه‌ی بین‌الملل است. چون حرکت انقلاب اسلامی براساس باورها و اعتقادات ملت‌های دیگر نبوده، لذا مجبوریم برای تولید و ترویج مفاهیم نشأت گرفته از باور و اعتقادات اصیل اسلامی در صحنه حضور پیدا کنیم. هدف این است که در عرصه‌ی بین‌الملل بتوانیم روی اسناد در حال تصویب تأثیر بگذاریم. در اجلاس‌های جهانی تلاش این است که بندهای پیش‌نهادی ما برای اسناد و مصوبات تعارضی با مسائل بومی کشورهای عضو نداشته باشد و برخاسته از فرهنگ و ارزش‌های اسلامی خودمان باشد. پس هدف از همایش‌های بین‌المللی تولید و ترویج و تأثیرگذاری در اسناد بین‌المللی از منظر اسلام و جایگاه زن و خانواده است.
*نتیجه را چه‌طور ارزیابی می‌کنید؟
برای تأثیر و تبلیغ یا باید شما بروید، یا باید آن‌ها را دعوت کنید. تعامل و تبادل تجربیات این‌طور می‌گوید که این شیوه‌ی تبلیغ بسیار مؤثر است. وقتی هیأتی از ایران می‌رود نشان‌دهنده‌ی تسلط آن‌ها به اطلاعات علمی و به زبان بین‌المللی است. این حضور حتی در شکل ظاهر هم بسیار مؤثر است. حضرت امام(ره) در اولین هیأت رسمی ایران آن هم در آن شرایط سخت، یک زن را برای ابلاغ پیام و تبلیغ اسلام فرستادند. ایشان این نوع دیپلماسی را جدی گرفتند. بسیاری از بحران‌ها با همین حضور و نوع دیپلماسی‌ها قابل برطرف شدن است. در عرصه‌های بین‌الملل همین حضور، نشان از اهمیت‌دادن جمهوری اسلامی به زنان دارد. این حرکت‌ها می‌تواند به نوعی بسترسازی حرکت‌های جدی‌تری باشد.
*آیا این حضور در مجامع توسط مرکز امور زنان می‌تواند مؤثر باشد؟
ما با انعقاد تفاهم‌نامه‌ای با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی زنان مجمع اهل بیت در خصوص یک‌سان‌سازی شکل حضور در مجامع بین‌المللی برنامه‌ریزی مفیدی کرده‌ایم که تا حد زیادی در رسیدن به نتیجه‌ی مؤثر به ما کمک خواهد کرد. برگزاری نشست‌های تخصصی به‌وسیله‌ی هیأت‌های اعزامی در سطح رسمی (وزارتخانه‌ها و کارشناسان، مدیران دولتی) و غیر رسمی (NGO) ها، راه‌اندازی هفته‌های دوستی، برگزاری نمایشگاه‌های مشترک از صنایع دستی، در کنار همایش‌های بین‌المللی مؤثر است. همایش خانواده از منظر ادیان توحیدی به‌واسطه‌ی اشتراکات زیاد بین ادیان، حرکت ما را در رسیدن به وحدت بیش‌تر خواهد کرد. اجلاس کارشناسان ارشد اکو که در هفته‌ی فرهنگی اکو با مشارکت دفتر اکو در ایران و سازمان فرهنگی و ارتباطات برگزار گردید نیز، گام دیگری در این مسیر است.
حضور در اجلاس غیرمتعهدها با حضور بیش از 120 کشور امکانی نیست که بتوان از آن گذشت. آن کشورها با ما در روحیه‌ی ضد استکباری مشترکاتی دارند که خوب است برای بیان اهداف انقلاب اسلامی خصوصاً در دوره‌ی سه ساله‌ی ریاست ایران از آن استفاده کنیم. در سطح منطقه تحرکاتی علیه ما صورت می‌گیرد که به ظاهر اختلاف‌آمیز است اما در اصل این‌ها تفاوت‌های فرهنگی است که نباید منشأ نزاع و دوری ملت‌ها از هم باشد. چون هدف استفاده از مشترکات و عدم دامن زدن به تفاوت‌های فرهنگی است، پس باید خود را در شرایطی قرار بدهیم که بتوانیم تبادل تجربیات و اطلاعات و تعامل داشته باشیم. در تعاملات است که یاد می‌گیریم تفاوت‌ها را به تفاهم تبدیل کنیم. برگزاری جشنواره‌ی بین‌المللی تعاونی‌های برتر جهان و زنان مسلمان با مشارکت وزارت تعاون و کار و امور اجتماعی برای اولین بار گامی دیگر در مسیر توان‌مندسازی زنان مسلمان بود.
*آیا نشست تحریک افکار عمومی یا آزادی بیان هم در ارتباط با مسائل زنان و خانواده بود؟
بله، هر چیزی که به تشنج، درگیری و تنفر عمومی تبدیل شود، خانواده از آن آسیب می‌بیند. در ماده‌ی هجده و نوزده میثاق، و یک و دو منشور ملل متحد قید شده که آزادی بیان نباید در نظم عمومی اخلال ایجاد کند و هم‌چنین نباید تهدیدی برای آرامش و امنیت جامعه باشد. ما معتقدیم علی‌رغم تصویب این قانون توسط کسانی که خودشان قوانین را وضع کرده‌اند، قانون نقض می‌شود و اقداماتی صورت می‌گیرد که نتیجه‌اش تهدید صلح جهانی و اختلاف بین ملت‌هاست. در این نشست بررسی شد که این اقدامات مقطعی به‌وسیله‌ی هیجانات فردی صورت می‌گیرد یا اقداماتی سیستماتیک علیه ملت‌های اسلام و قومیت‌ها و مذاهب مختلف است؟
نشست‌های تخصصی به بررسی دقیق حلقه‌های این زنجیره که به ظاهر ربطی به هم ندارند و در اصل به اخلال در نظم عمومی منتهی می‌شوند، می‌پردازد. کارتل‌های صهیونیستی این اقدامات را هر از چند گاهی با هدف حذف قومیت‌ها و دامن‌زدن به اختلافات بین آن‌ها راه اندازی می‌کند. با این‌که زنان و کودکان در میدان جبهه و جنگ نیستند، اما شاهدیم که بیش‌ترین آسیب را می‌بینند؛ ربوده می‌شوند، مورد تجاوز قرار می‌گیرند و کشته می‌شوند. همان‌طور که رهبر گفتند باید در مسیر بصیرت‌افزایی هم برای خودمان، هم برای ملت‌های دیگر اقدام کنیم و به لایه‌های پنهان این تحرکات پی ببریم و اجازه ندهیم بستر این تحرکات در کشور ایجاد شود که آن گروه اندک بتوانند اهداف خود را پیش ببرند.
در این نشست‌ها نمایندگان محترم کلیمی‌ها و آشوری‌ها مجلس شورای اسلامی و NGOها و انجمن‌های کلیمی و آشوری هر کدام به موضوع خانواده و تحکیم آن به‌عنوان مهم‌ترین رکن و نهاد جامعه که آرامش و امنیت جامعه را تضمین می‌کند، پرداختند. در هر حرکت فرهنگی اگر چه متولیان امر مسئولند، اما باید به ظرفیت‌های مردمی هم اندیشید و آن‌ها را درگیر کرد. هیچ کشوری نباید تصور کند بدون ظرفیت مردمی می‌تواند اقدامی کامل و مؤثر در عرصه‌های مختلف انجام بدهد. ما این سلسله نشست‌ها را با اقشار مختلف و ادیان مختلف توحیدی در ایران تشکیل دادیم. هدف این نشست‌ها پررنگ کردن اشتراکات و تقویت تعاملات در مسیر تحکیم حرکت‌های فرهنگی و نهادینه کردن آن‌ها در جامعه بوده است.
*برگزاری نشست خانواده از منظر ادیان توحیدی به مناسبت خاصی صورت گرفت؟
به مناسبت سال‌روز ازدواج حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع) و روز بین‌المللی خانواده بود. این خانواده‌ی الگو باید سر منشأ حرکات و رفتار ما باشد. از مهم‌ترین رسالت‌های مسئولان و اصحاب هنر و رسانه این است که زندگی این دو بزرگوار را به شکلی هنری و ماندگار ترسیم کنند تا این پیوند مبارک و صمیمی که بر اساس قول خداوند «مایه‌ی مودت و رحمت» بود، به تصویر کشیده شود. ما براساس مصوبه‌ی اعلامیه‌ی اجلاس وزرای زن کشورهای غیرمتعهد که منتقد آن بودیم، باید الگوی کامل معرفی می‌کردیم. در زندگی این دو بزرگوار، همه‌ی جنبه‌ها قابلیت الگوشدن دارد. در زندگی این دو بزرگوار آن هم‌کفوی که مطرح است به تمام معنا دیده می‌شود. این دو به لحاظ سجایای اخلاقی، به لحاظ حضور اجتماعی، سیاسی، معنوی، عشق‌ورزی، بخشندگی و ایثار کاملاً متوازن هستند. ما می‌خواهیم زنان مشارکت سیاسی داشته باشند. سمبل این مشارکت حضرت زهرا(س) و بعد از ایشان حضرت زینب(س) هستند.
*آیا این را بر متولیان امور فرض نمی‌دانید؟
ترسیم نهاد خانواده‌ی موفق اسلام با همه‌ی جوانب آن بر ما واجب است. متأسفانه برخی از متولیان اسیر محدودنگری در این زمینه هستند و زوایای پنهان این زندگی خدایی را نمی‌ببینند. وقتی خودمان به درک روشنی نرسیدیم، نمی‌توانیم مبلغ خوبی باشیم. ما به لحاظ اعتقادات اسلامی‌مان از قشری‌نگری و محدودنگری منع شده‌ایم. متولیان می‌توانند زوایای پنهانی را از اسلام ببینند و برای مخاطبان ایجاد انگیزه و جذابیت کنند. باید که با دیگر فرهنگ‌ها آشنا شویم تا در تبلیغ اسلام مطابق با باورهای‌های آن‌ها و از زاویه‌ی دید و باور آن‌ها وارد شویم. جبهه‌ی مقابل ما از محدودنگری فاصله می‌گیرد و یک رسالت جهانی را برای خود تعریف می‌کند و برای آن برنامه می‌ریزد، بودجه اختصاص می‌دهد و تمامی دستگاه‌هایش را به آن سمت سوق می‌دهد و می‌رسد.
اگر محدود نباشیم و طبق دستورات دینی جهانی و برای نوع بشر فکر کنیم و عمل کنیم، درست می‌رویم و به هدف می‌رسیم. به ما توصیه شده در امور مادی به زیر دست و در امور معنوی به بالا دست نگاه کنیم. اگر در امور مادی به بالا دست نگاه کنیم دچار ناامیدی، خودکم‌بینی، یأس می‌شویم و بسیاری از فرصت‌های‌مان را در زندگی از دست می‌دهیم و این هزینه است. این همه تجمل‌گرایی، این همه عمل‌های جراحی برای زیبایی در سال‌های اخیر از چه چیز منشأ می‌گیرد، آیا از حس خودکم‌بینی نیست؟
*فکر نمی‌کنید منشأ این روند از سال‌های بعد از پایان دفاع مقدس توسط سرانی که مردم را به امور تجملی و مادی متوجه کردند، نشأت گرفت؟
مادامی که ما از ارزش‌ها جدا شدیم، هزینه‌های گزاف پرداختیم؛ و هر گاه مطابق با رفتار الگوهای دینی‌مان حرکت کردیم استکبار را به حیرت انداختیم. مسأله‌ی اشغال سفارت امریکا معادلات او را به هم زد. خودباوری ما منجر شد که قدرت‌مند عمل کنیم. ما جبهه‌هایی داشتیم که از نظر آن‌ها باید به آن ضربه وارد می‌شد یکی از آن‌ها، جبهه‌ی زنان ایران اسلامی بود. زنان ما پتانسیل‌هایی بودند که از اول انقلاب و بعد از جنگ با همه‌ی قدرت در جبهه بودند. دشمن فهمید باید این جبهه را لطمه بزند. در کشورهایی که انقلاب صورت می‌گیرد با ترویج مادیات و لذات مادی آن کشور از پا درمی‌آید. ما ظرفیت عظیم ولایت را داریم که در کشورهای دیگر که این ظرفیت را نداشتند به سمت شکنندگی و فروپاشی قدم برداشتند. پرداختن به ظواهر که یک مقدار توسط قشر پشت پا زده به انقلاب و متدینینی که سست‌اعتقاد بودند، شکل گرفت. به فرموده‌ی آقا وقتی نخبگان سیاسی، انقلابی، فرهنگی، علمی تغییر می‌کنند عوام هم به دنبال آن‌ها می‌روند. کسانی که یک شعاری را مطرح می‌کنند و خودشان در تعارض با آن شعار ظاهر می‌شوند.
*آیا شعارهای ما در زمینه‌ی ساده‌زیستی یا رفاه، افراطی نبود؟
اسلام مخالف رفاه نیست. متأسفانه در زمینه‌ی فرهنگی دچار افراط و تفریط شدیم و این، زمینه را برای ضربه‌پذیری ما آماده کرد. وقتی نخبگان تغییر می‌کنند و از تعادل خارج می‌شوند، جامعه هم به دنبال آن‌ها می‌رود. وقتی آن‌ها در تعریف موضوعات ارزشی دچار افراط و تفریط می‌شوند همین اتفاق برای جامعه رخ می‌دهد و از تعادل خارج می‌شود، خواهی نخواهی از آن خودباوری هم دور می‌شود. مردانی که دنبال جلوه‌گری هستند، زنان ما را در هیأت جلوه‌گری می‌پسندند. چرا خداوند ابتدا امر به فرو افتادن چشمان مردان می‌کند و سپس امر به پوشش و حجاب زنان طرح می‌شود. اگر قرار بود تربیت دینی و تقوا یک‌سویه توسط زن باشد، چرا در قرآن این‌طور نیامده است؟ اگر چه زن بسیار در تربیت و هدایت جامعه تأثیرگذار است، اما این تأثیرگذاری باید در بستری فراهم شود. زنی که در خانه از او جلوه‌گری خواسته می‌شود، نمی‌تواند بچه‌هایی را تربیت کند که به‌دنبال جلوه‌های ظاهری نباشند.
پدری که به ارزش‌های الهی توجه نمی‌کند، نمی‌تواند تربیت‌کننده‌ی دختری با این خصوصیات الهی در خانه باشد. طرح یک‌سویه‌ی مسائل تربیتی به جامعه آسیب جدی وارد می‌کند. از یک بعد اگر زنان ما در برخی از قشرها تبدیل به ابزار جلوه‌گری شدند، قطعاً مردانی هستند که این‌طور می‌خواهند. بعد دیگر این‌که اگر زنی عاطفه‌اش از طرف پدر، برادر و همسر اشباع نشد، به سوی اشباع این عاطفه از هر کجا می‌رود. زن محور دیدن معضلات و یک‌سویه شدن آن بی‌توجهی به تأثیر حضور مردان است. تربیت باید به عهده‌ی زن و مرد باشد.
پیامبر زن را ریحانه دانستند، یعنی رفتار با او باید مانند یک چیز لطیف باشد. ریحان در سبزی‌ها خیلی زود پژمرده می‌شود! زن پژمرده هم نمی‌تواند یک نسل بانشاط تربیت کند. زن قرار است نسل تربیت کند. باید زن و مرد در کنار هم قرار گیرند تا آن وجه زیبایی اسلام در تربیت نسل دیده شود. قرار نیست زن در خانه مستخدم باشد و انواع و اقسام فشارهای روحی روانی را ببیند. قرار است نسل با اعتمادبه‌نفس تربیت کند. اگر اعتمادبه‌نفس از خود او گرفته شود، چه‌طور می‌تواند به غیر از آنچه هست، تربیت کند. زنی که خودکم‌بینی به او تلقین شود، چه‌طور فرزندی رشید تربیت می‌کند؟ در تربیت نسل باید زن و مرد متوازن و هماهنگ حرکت کنند. مرد باید با استفاده از شیوه‌های ظریف روان‌شناسی به زن امنیت، آرامش و اعتمادبه‌نفس بدهد و او را به سمت ارزش‌های الهی سوق بدهد. باید عاطفه‌ی زن را با کلام محبت‌آمیز اشباع کند تا او بتواند آن را به فرزندانش منتقل کند.
*یعنی ریشه‌ی خودکم‌بینی جامعه را در خانواده می‌دانید؟
قطعاً. شیر در کنار روباه و حتی پلنگ هم زندگی نمی‌کند. مگر می‌شود یک روباه با شیر زندگی کند و خصلت‌های او را بگیرد؟ همان‌طور که خداوند فرموده‌اند به طبیعت بنگرید و از آن درس بگیرید. دلایل خودکم‌بینی افراد در سطح جامعه از خانواده نشأت می‌گیرد. همان‌طور که مقام معظم رهبری گفتند: «زمانی در جامعه‌ی زنان به آنچه اسلام گفته می‌رسند که امنیت آن‌ها در خانه حفظ شود.» این امنیت یعنی امنیت روانی، جسمانی، اخلاقی و... .
باید برگردیم به آنچه خداوند در قرآن کریم گفته‌اند، زنان متقی در کنار مردان متقی زندگی می‌کنند. اگر قرار است جامعه اصلاح شود باید زن و مرد و برنامه‌های آموزشی آن‌ها هم‌زمان و هم‌سطح انجام شود. نباید برنامه‌ها را فقط برای تقوای زنان برنامه‌ریزی کنیم. امور تربیتی و آموزشی ما نباید فقط به عهده و با محور فقط زنان شکل بگیرد. عفاف برای مرد هم هست، عفاف یک حجاب درونی است عفاف چشم برای مردان تأکید شده است. عفاف یعنی ایجاد فضای امن برای آن‌ها که به ما مَحرم نیستند. در اجرای اصول هم تأکید بر اعتدال را می‌شود از طبیعت آموخت. در امور فرهنگی و آموزشی باید متعادل باشیم و از افراط و تفریط دوری کنیم تا جامعه دچار بلاهای عدیده نشود. در فرمایشات مقام معظم رهبری، همان‌جا که از مدرنیته می‌گویند، همان‌جا هم از تحجر می‌گویند. وقتی از جریان روشن‌فکری که در مقابل ارزش‌ها به شکل افراطی پا گرفت و در غرب شد سکولاریسم می‌گویند، از تفریط فرد نمازخوانی چون ابن‌ملجم هم می‌گویند. درست قدم برداشتن ما را از افراط و تفریط و ضربه زدن به احکام، باز خواهد داشت.
* ضمن تشکر از شما که چون گذشته هم‌دل و همراه ما بودید.
)