دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی

امید به زندگی و روش‌های افزایش آن

امید به زندگی

 یکی از روش‌های خوب زندگی کردن داشتن «امید» است. «امید به زندگی» (Life expectancy) یک شاخص آماری است که نشان می‌دهد متوسط طول عمر در یک جامعه چه‌قدر است؛ به عبارت دیگر، هر عضو آن جامعه، چند سال می‌تواند توقع طول عمر داشته باشد. هرچه شاخص‌های بهداشتی و هم‌چنین درمانی بهبود یابد، امید به زندگی افزایش خواهد یافت. ازاین‌رو، این شاخص یکی از شاخص‌های سنجش پیش‌رفت و عقب‌ماندگی کشورها محسوب می‌شود. شاخص امید به زندگی بین کشورهای منطقه، نشان می‌دهد که ایران پایین‌تر از کشورهایی چون قطر، عمان، بحرین، کویت و حتی اردن و سوریه، در جایگاه هشتم این جدول ایستاده است. محدوده‌ی شاخص امید به زندگی در کشورهای مختلف منطقه بین 62 تا هشتاد سال و فاصله‌ی هر کشور با کشور بعدی، بین یک تا سه سال است. امید به زندگی زنان در همه‌ی جوامع، چهار و نیم سال بیش‌تر از مردان است. روی هم رفته نمودار شاخص امید به زندگی ایران در مقایسه با کشورهای منطقه اختلافی دارد که جبران آن کار دشواری به نظر می‌رسد؛ اما با برنامه‌ریزی‌های جدی و هدف‌مند این امر میسر خواهد شد.

راهکارهای سلامت و امنیت غذایی در تقویت امید به زندگی

 انتخاب یک رژیم غذایی سالم همراه با انجام ورزش منظم و پرهیز از مصرف سیگار می‎تواند باعث حذف 80% موارد بیماری‎های قلبی و 70% از انواع سرطان‏ها شود. با توجه به این‌که ایران از جمله کشورهای در حال توسعه به‌شمار می‏‎رود و شیوه‏‎ی زندگی هم‌گام با پیش‌رفت و صنعتی شدن کشور در حال تغییر است، ضروری است به موازات آن یکی از معیارهای مهم شیوه‎ی زندگی که تغذیه‌ی سالم است، متناسب با صنعتی شدن زندگی‎ به شکلی تغییر کند تا سلامتی افراد جامعه نیز تأمین گردد. از این رو باید شرایطی را فراهم آورد تا بتوان با رعایت توصیه‌های بهداشتی، بر توان جمعیت ‎های انسانی افزود و امید به زندگی را در جامعه افزایش داد. زمانی جامعه ‎ای سالم خواهیم داشت که افراد آن جامعه از سلامت جسمی و روحی بالایی برخوردار باشند تا در عرصه‌های اجتماعی فعال بوده، باعث رشد و سربلندی کشور شوند. ازاین‌رو بهتر است توصیه‎های زیر را همواره در زندگی در نظر داشت:

تغذیه‌ی سالم: انسان‌های هدفمند و موفق همواره دنبال راهکارهایی می‌گردند تا با سرعت و کیفیت بیش‌تری اهداف‌شان را محقق و زندگی زیبایی را برای خود و اطرافیان‌شان مهیا کنند. هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی لازمه‌ی یک زندگی موفق و با نشاط است و افرادی که به دنبال خوش‌بختی و سعادت می‌گردند، باید برای رسیدن به این نعمت بی‌کران، هدفمند و باانگیزه حرکت کنند. ارتقای سطح سلامت افراد و بالا بودن شاخص‌های بهداشتی بیانگر پیش‌رفت جوامع است. دست‌یابی به چنین هدفی با رعایت شیوه‎ی زندگی سالم عملی می‎گردد. از آن‌جا که جمعیت جهان رو به افزایش است، تأمین غذای سالم، همراه با عادات غذایی سالم یکی از معیارهای مهم در شیوه‏ی زندگی سالم است. عادات غذایی، مجموعه‌ای از آداب و رسوم و عقاید مختلف در بین ملل در زمینه‌های متعدد از قبیل: انتخاب موادغذایی، نوع غذا و نحوه‎ی ترکیب آن‎ها با یک‌دیگر در گروه‌های سنی مختلف می‌باشد. بین الگوهای غذایی و بروز بیماری‎های مزمن و غیرواگیر مانند: بیماری‎های قلبی و عروقی، سکته‎ی مغزی، سرطان‎ها و بیماری‎ دیابت ارتباط قوی وجود دارد.

کنترل وزن: با توجه به اهمیت تعادل بین دریافت و مصرف انرژی، اگر فرد بیش از مصرف روزانه‎ی خود انرژی دریافت کند، چاق می‌شود. به‌طور ساده به‌ازای هر 770 کالری انرژی اضافه‌، یک گرم چربی در بدن ذخیره می‎شود: و شخص اگر به همین رویه ادامه دهد به‌تدریج با دریافت 7700 کالری، اضافه بر نیاز خود، وزن او یک کیلوگرم اضافه می‌شود. به‌همین ترتیب، اگر فردی کم‌بود دریافت انرژی به‌ازای مصرف روزانه‌ی خود داشته باشد، به‌ازای هر 77 کالری مصرفی مازاد بر دریافت روزانه، یک گرم چربی می‌سوزاند و به‌تدریج دچار کاهش وزن و لاغری می‌شود. می‌توان با استفاده از دانش تغذیه و طبق یک برنامه‌ی غذایی دقیق برای چاق‌ها دستور غذاهای پرحجم و کم‌کالری و برای لاغرها غذای کم‌حجم و پرکالری تنظیم کرد تا به تعادل دریافت، مصرف انرژی و وزن ایده‏آل دست پیدا کنند. از آن‌جا که این کار خلاف رغبت‏ها و رفتارهای ارثی آن‎ها برای کسب موفقیت است، باید ابتدا انگیزه‎ در آن‌ها تقویت شود و احتمال موفقیت را به یقین رساند تا با تصمیمی جدی به سوی هدف حرکت کنند.

ورزش و فعالیت بدنی: تحرک، یک بخش اساسی و حیاتی در زندگی انسان است و فعالیت فیزیکی و انجام ورزش به طور منظم عامل بسیار مهمی در آمادگی جسمانی و برقراری سلامت فردی است. ورزش و فعالیت بدنی، سیستم ایمنی بدن را افزایش داده و خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر سرطان و بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. بدون ورزش و فعالیت کافی و منظم، بدن به‌تدریج قدرت، استقامت و توانایی خود را برای عمل‌کرد مفید از دست می‌دهد. فعالیت بدنی منظم می‌تواند تنش، خشم و افسردگی را کاهش دهد. شما نه تنها بلافاصله پس از فعالیت بدنی احساس خوبی خواهید داشت، بلکه بسیاری از افراد بهبود قابل درکی در سلامت کلی خود طی دوره‌ی انجام فعالیت بدنی اعلام کرده‌اند. حفظ و نگرانی وزن مناسب؛ فشار خون پایین؛ رهایی از افسردگی؛ پیش‌رفت حس تندرستی؛ کاهش خطر دیابت نوع2؛ کاهش مورتالیتی ناشی از بیماری کرونری قلب؛ افزایش سطح حداکثر توده و پیش‌رفت آرامش، قدرت عضلات و کیفیت زندگی، از جمله فواید ورزش می‌باشند.

عدم مصرف دخانیات، الکل و مواد اعتیادآور: مصرف مشروبات الکلی و کشیدن سیگار، دو عامل اصلی در کاهش امید به زندگی به‌شمار می‌روند و باعث می‌شوند انسان‌های بسیاری، بهترین سال‌های زندگی خود را ناخواسته از دست بدهند. از 20 سال پیش تا به حال، مصرف الکل به اصلی‌ترین ریسک فاکتور در بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین تبدیل شده و عامل حدود 25 درصد از بیماری‌ها در اروپای شرقی است. پژوهشگران معتقدند این عامل به حدی قدرت‌مند عمل کرده که در کشورهایی مانند اوکراین و بلاروس، طی دو دهه‌ی گذشته، امید به زندگی در مردان رو به کاهش گذاشته است. نزدیک به پنجاه تا شصت درصد مردان در کشورهای در حال توسعه و پرجمعیتی مانند هند و بنگلادش سیگار می‌کشند. مصرف سیگار بیست سال امید به زندگی در افراد را کاهش می‌دهد؛ اما اگر فرد در همان زمان، مصرف سیگار را کم کند، ظرف پنج سال به امید زندگی قبلی خود باز می‌گردد. قطع مصرف سیگار در 65 سالگی، منجر به افزایش امید به زندگی به‌میزان 2-4/1 سال در مردان و 7/3 – 7/2 سال در زنان می‌شود.   

راهکارهای اجتماعی تقویت امید به زندگی

 وقتی صحبت از شاخص‌های مربوط به امید به زندگی در یک جامعه می‌شود، منظور شاخصی برای تعیین سطح سلامت اجتماعی است که مبنای آن را متوسط عمر افراد در یک جامعه تشکیل می‌دهد. افزایش طول عمر و در واقع افزایش امید به زندگی تنها مرتبط با مباحث مربوط به بهداشت و سلامت جسمی؛ یعنی توجه به تغذیه سالم، داشتن تحرک روزانه، دوری از دخانیات و پیش‌گیری و درمان بیماری‌ها نیست؛ بلکه عوامل روان‌پزشکی و جامعه‌شناختی با تأثیر بر عوامل جسمی، به‌مراتب نقش مهم‌تری در سلامت اجتماعی و ارتقای امید به ‌زندگی بازی می‌کنند؛ به بیان دیگر، اصلاح ناهنجاری‌های رفتاری چون اصلاح الگوی تغذیه‌ای یا دوری جستن از دخانیات، ریشه در تصحیح نابهنجاری‌های روان‌شناختی یک فرد دارد؛ چراکه بسیاری از افراد تحت فشارهای روانی به کشیدن سیگار روی می‌آورند. همان‌گونه که عواملی چون بهداشت و درمان، پیش‌گیری از بسیاری از بیماری‌هایی که در یک مقطع زمانی باعث مرگ‌ومیر می‌شوند و افزایش مراقبت و دارو درمانی باعث افزایش طول عمر در یک کشور می‌شود، بالا رفتن سن امید به زندگی و در واقع کیفیت زندگی با اصلاح رفتارهای اجتماعی کامل می‌شود.

کنترل استرس و فشارهای روانی: استرس نوعی نیاز جسمی یا ذهنی است که پاسخ‎های خاصی را برمی‌انگیزد و امکان می‌دهد تا با خطر مبارزه کنیم یا از آن بگریزیم. درجات خفیف تا متوسطی از استرس می‎تواند عمل‌کرد انسان را در اوضاع و احوال خاصی، مثل ورزش و کار بهبود بخشد؛ اما سطوح بالای استرس نه‌تنها موجب افزایش و بهبود عمل‌کرد نمی‌شود، بلکه با کاهش شدید کارایی انسان همراه بوده و به سلامت شخصی آسیب می‌رساند. با مشخص کردن شرایط استرس‌زا و یافتن راهکارهایی برای مقابله با آن، انسان قادر خواهد بود استرس‌های مضر را به حداقل برساند.

برای حفظ بهداشت روانی و کنترل استرس و توسعه‌ی سلامتی و بهبود کیفیت زندگی توصیه‎های زیر مطرح می‌شود:

- همواره احساس کنید فردی ارزش‌مند هستید و در هر حال، دیگران شما را دوست دارند.

- همواره زندگی متعادلی را برای خود تنظیم کنید و کار و تفریح جزئی از زندگی شما باشد.

- افکار منفی نسبت به خود و دیگران را در ذهن خود راه ندهید و تلاش کنید مثبت بیندیشید.

- احساسات خود را با دیگران در میان بگذارید و ذهن خود را انبار مشکلات و احساسات نامطلوب نکنید.

- ذهن خود را همواره در لحظه‌ی حال نگه‌دارید. از گذشته پند بگیرید و به آینده امید داشته باشید.

بخشش دیگران: وقتی از بخشش دیگران امتناع می‌شود، در واقع این خود فرد است که رنج می‌برد. در پنجاه درصد موارد فرد «گناه‌کار» حتی خبر ندارد که در ذهن طرف مقابل چه می‌گذرد. زمانی که انسان راه بخشش را برمی‌گزیند، دیگران هم تغییر می‌کنند. وقتی نگرش فرد نسبت به دیگران عوض می‌شود، دیگران هم شروع به تغییر رفتار خود می‌کنند. گویی در همان لحظه‌ای که انسان تصمیم به تغییر زاویه‌ی دید خود می‌گیرد، دیگران هم به انتظارات تغییریافته‌ی فرد پاسخ مثبت می‌دهند. سرزنش کردن و احساس گناه داشتن، هر دو احساساتی خطرناک و مخربند. وقتی به سرزنش خود و دیگران می‌پردازید، از مسأله‌ی اصلی که جست‌وجوی راه حل است، غافل می‌شوید. انتخاب همیشه با شماست که مهار زندگی خویش را بدست بگیرید و در حال زندگی کنید یا خود را در لجاجت ‎ها و پریشانی‌های گذشته زنجیر کنید.

عشق ورزیدن: عشق، جست‌وجوی خوبی‌های مردم است و اگر کسی بتواند به آن ایمان داشته باشد، آن‌گاه خوش‌بختی خود را تضمین کرده‌ است. زندگی انسان بازتابی از خود اوست، پس هر چه دریافت انسان از عشق و زیبایی بیش‌تر باشد، رشد او نیز بیش‌تر خواهد بود. گفتن کلماتی هم‌چون «می ‎ترسم» یا «دوستت دارم» نیازمند شهامتی است که به مراتب بیش از آن‌ برای نفوذ در دیگران نیازمند است. عشق، احترام قائل بودن به‌خود و دیگران است. به انسان، با هم بودن و رها شدن از درون تنهایی خود را می ‎آموزد. راهی به سوی آرامش و امید است. زمانی که وقت انسان با دیگری سپری می ‎شود، نکات بیش‌تری در مورد خندیدن، با هم بودن، با هم شاد بودن و با هم خندیدن، پذیرفتن، اراده و آرامش و داشتن امید را می ‎آموزد. نباید این لحظه ‎های شاد با هم بودن را از دست داد. رمز امید در شادی و آرامش نهفته است. خداوند، همواره انسان را به امیدواری و خوش‌بین بودن به نظام زندگی دعوت کرده و آینده‌ی روشنی را برای انسان ترسیم کرده است. برعکس، یأس و ناامیدی را بسیار قبیح و زشت شمرده، آن را دومین گناه کبیره قلمداد می‌کند؛ چراکه سبب یأس از لطف، رحمت و اعتقاد نداشتن به قدرت و کرم بی‌پایان الهی می‌شود. در قرآن کریم آمده است: «کسى ـ جز گمراهان ـ از رحمت پروردگارش نومید نمى‏شود؟» (حجر، آیه‌ی56) و در آیه‎ی دیگر، خداوند می ‎فرمایند: «از رحمت خدا نومید مباشید؛ زیرا جز گروه کافران کسى از رحمت خدا نومید نمى‏شود.» (یوسف، آیه‌ی87)

ازدواج کردن: پژوهش‌ها نشان می‌دهد متأهل‌ها از سلامت جسمی و روانی بیش‌تری نسبت به مجردها برخوردارند. تأثیر این امر به‌خصوص در آقایانی که همسرشان را از دست می‌دهند، بیش‌تر از خانم‌ها به نظر می‌رسد. این افراد دو برابر بیش‌تر از مردان هم‌سن خود که متأهل هستند، فوت می‌کنند. آقایان برخلاف خانم‌ها، از توانایی رسیدگی به امور شخصی‌شان قاصرند؛ اما به هر حال، برای زنان نیز زندگی زناشویی تأثیر انکارناپذیری بر طول عمر آن‌ها دارد. ازدواج می‌تواند باعث افزایش طول عمر انسان‌ها شود. محققان دانشگاه هاروارد می‌گویند: احتمال رسیدن به سن هفتاد سالگی و بیش‌تر در بین مردان متأهلی که حداقل بیست سال از زندگی مشترک‌شان می‌گذرد، بسیار بیش‌تر از مردان مجرد و حتی آن‌هایی است که از همسرشان جدا شده‌اند. ازدواج، نوعی آرامش روانی برای افراد به دنبال دارد و انزوا و افسردگی را از آن‌ها دور می‌کند. به همین دلیل، مردان متأهل در مقایسه با مجردها کم‌تر به ناراحتی‌های عصبی و بیماری‌های قلبی مبتلا می‌شوند و در نتیجه امکان افزایش طول عمرشان هم بالا می‌رود.

خندیدن با دیگران: «خندیدن با دیگران» امید به زندگی را افزایش می‌دهد؛ به عبارت دیگر، با خنده خیلی سریع‌تر می‌توان از قید و بند گذشته رهایی پیدا کرد. وقتی با کسی می‌خندید رابطه‌ای میان شما و طرف مقابل ایجاد می‌شود و در آن وقت است که اگر چیزی را به خاطر بیاورید، ولو آن خاطره تلخ بوده باشد، با گفتن عبارت «یادش به‌خیر» خنده‌ی شما تشدید می‌شود. مهم‌ترین وجه در توضیح و تبیین خنده، وجه اجتماعی آن است؛ زیرا خنده بیش‌تر رفتاری اجتماعی است که در حضور مخاطب معنا و مفهوم پیدا کرده و بروز می‌یابد. خنده در جمع و موقعیت‌های اجتماعی، سی‌‌بار بیش‌تر از تنهایی روی می‌دهد. در تنهایی ممکن است افراد احساس شادی کنند و لبخند بزنند؛ ولی کم‌تر پیش می‌آید که بخندند‌. خنده، پیام یا نشانه‌ای است که برای دیگران ارسال می‌شود و وقتی مخاطبی نباشد ناپدید می‌گردد. از آن‌جا که خنده، پیوند و اعتماد میان افراد را برقرار می‌سازد، یکی از بهترین راه‌ها برای ایجاد استحکام و گرمی یک رابطه است‌. حال و ‌هوای احساسی ناشی از خنده به پیوند نزدیک‌تر میان افراد می‌انجامد و سبکباری ناشی از آن، اضطراب و خشم را فرو می‌نشاند و مصاحبت دیگران را دل‌نشین می‌کند. خندیدن با دیگران و یادآوری خاطرات خوب، امید به زندگی را در فرد افزایش می‌دهد و موجب تقویت روابط اجتماعی می‌شود؛ به‌نحوی که مشاجره‌ها و سوءتفاهم‌های آتی، دیگر قادر به برهم‌زدن رابطه‌ی ایجاد شده نخواهند بود.

این محقق، معتقد است هم‌چنین خندیدن با دیگران و یادآوری خاطرات دو نتیجه به دنبال دارد؛ اول  این که فرد در بهبود روابط اجتماعی خود تلاش بیش‌تری خواهد کرد. دوم  آن که حس اعتماد در طرفین تقویت می‌شود. ارزش و تأثیر مثبت خنده به فردی که می‌خندد محدود نمی‌شود، زیرا چنان که گفتیم خنده مسری است و موجب تغییر حالت روحی دیگران و بهتر شدن حال آنان می‌شود. خنده در حقیقت، نوعی حمایت اجتماعی را فراهم می‌سازد که با ارتقای کیفیت، رابطه‌ی افزایش سلامت جسمانی و روانی را درپی خواهد داشت. خنده، خستگی را برطرف و انرژی مثبت ایجاد می‌کند‌. طبیعی است که کاهش تنش و فشار روانی بر اثر خنده برابر با بروز احساسی بهتر در افراد است‌. چیرگی چهره‌های عبوس در یک جامعه حاکی از وجود نوعی آسیب روانی عمومی است که سلامت جامعه و آحاد آن را تهدید و در نهایت زندگی را سخت و خسته کننده می‌سازد. در مواقعی «شاد بودن» کاری بسیار دشوار است؛ اما لازمه‌ی شاد بودن در جست‌وجوی زیبایی‌ها و خوبی‌ها بودن است. این خود انسان‌ها هستند که انتخاب می‎کنند چه چیزی را ببینند و به چه چیزی بیندیشند. خنده یکی از وجوه ممیزه‌ی انسان از موجودات دیگر و موهبتی است که تنها به او اعطا شده است‌. به عبارت بهتر، خنده نوعی مکانیسم حفاظتی و ایمنی است که تنها بشر می‌تواند آن را برای حفظ سلامتی و بهروزی خود و ارتقای آن به‌کار گیرد. خنده شامل مجموعه‌ای از هجاهای شبه‌آوایی کوتاه است‌؛ که برخی از آنان از واژگان جهانی بشر هستند در تمام فرهنگ‌ها به کار می‌روند‌؛ به‌عبارت دیگر، خنده، زبان پنهانی و مشترک همه‌ی افراد جهان است که همه آن را می‌دانند. برای تمرین خنده باید با افرادی معاشرت شود که همیشه شاد و خوش‌حال بوده، گویی هیچ غم و غصه‌ای در زندگی ندارند؛ و اگر هم دارند آن را بروز نمی‌دهند.