کارشناس‌ارشد تفسیر و علوم قرآن

توصیه‌های دینی برای اوقات فراغت

مسأله‌ی وقت و استفاده‌ی بهینه از آن، برای همه‌ی افراد انسانی مطرح است که اغلب به دو بخش عمده‌ی وقت کاری و وقت فراغت تقسیم می‌گردد. برای زمان رسمی کار و وظیفه‌ی هر فرد، تعریف مشخصی از فعالیت‌ها وجود دارد؛ اما در مورد وقت فراغت این سؤال مطرح می‌شود که باید در آن به چه اموری پرداخته شود؟ زنان خانه‌دار نیز به‌عنوان عنصری فعال در خانواده و اجتماع، زمان قابل توجهی از  فراغت  را دارا هستند؛ لذا باید در مورد آن فکر و برنامه‌ریزی جدی و دقیق اعمال گردد.

هر انسانی باید برای اوقات خود، برنامه‌ریزی دقیق داشته باشد و اوقات فراغت را به‌عنوان زمان مفید زندگی خود به‌حساب آورد. مسأله‌ی اوقات فراغت، در مورد زنان خانه‌دار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که در بسیاری موارد نسبت به ‌آن غفلت صورت می‌گیرد. یکی از دلایل این غفلت‌ورزی، نگاه غیرشغلی به خانه‌داری است و دیگری عدم آگاهی از چگونگی برنامه‌ریزی و مدیریت زمان. راه‌حل مشکل، آگاه‌سازی و برنامه‌ریزی است که می‌توان آن را با ترکیبی از نگرش درون‌دینی و برون‌دینی سامان بخشید؛ یعنی یاری‌جویی متوازن و هماهنگ از الگوهای اسلامی و عقل.

در دیدگاه درون‌دینی، الگوبرداری از سیره‌ی زندگی پیامبر گرامی اسلام h و ائمه‌ی معصومین f عنصری اساسی به‌شمار می‌رود؛ چرا‌که بهترین برنامه‌ریزی‌ها در زندگی آن‌ها وجود دارد. خداوند در این مورد می‌فرماید: «مسلّماً براى شما در زندگى رسول خدا، سرمشق نیکویى است» (احزاب، آیه‌ی219). از امام حسین a نقل شده که از پدر بزرگوارش امیرالمؤمنین a از روش رفتار رسول خدا h در منزل پرسش کرد، آن حضرت فرمودند: «به منزل رفتنش به‌اختیار خود بود، و وقتى تشریف مى‏برد، وقت خود را در خانه به سه جزء تقسیم مى‏کرد. قسمتى را براى عبادت خدا، قسمتى را براى به‌سر بردن با اهلش و قسمتى را به‌خود اختصاص مى‏داد. در آن قسمتى هم که مربوط به خودش بود، باز به‌کلى قطع رابطه نمى‏کرد، بلکه مقدارى از آن را به‌وسیله‌ی خواص خود در کارهاى عامه‌ی مردم صرف مى‏فرمود و از آن مقدار، چیزى را براى خود ذخیره نمى‏کرد» (ابن بابویه، 1378، ج‏1، ص317؛ بحرانى،1411، ج‏1، ص 174؛ مجلسی، 1403، ج‏16، ص150؛ ابن اثیر جزری، 1367، ج‏3، ص303).      

هم‌چنین از امام علی a وارد گردیده که فرمودند: «مؤمن وقت خویش را سه بخش مى‏کند: بخشى که در آن با پروردگار خویش مناجات (و او را عبادت) کند؛ بخشى که در آن به‌دنبال تأمین معاش خویش رود و بخشى که به خلوت (و استراحت) پردازد، تا از آنچه حلال و زیبنده است لذّت ببرد» (عبده، ج3، ص248).

بنابراین، هر فردی باید اوقات خود را به‌این شیوه تنظیم کند. با توجه به‌این دستورالعمل، در مورد زنان خانه‌دار نیز اوقات فراغت می‌تواند به چند بخش به‌صورت معتدل و  به‌دور از افراط و تفریط منقسم گردد:

*اوقاتی به اعمال عبادی و ارتباط با خدا اختصاص داده شود: توجه به‌این بخش، موجب اثرات مثبت در روابط بین افراد خانواده و تربیت فرزندان، به‌سبب اعتلای روح معنوی و الگوسازی معنوی در فضای خانه خواهد شد.

*اوقاتی مختص به‌خود قرار داده شود: در این بخش، می‌توان به استراحت و فعالیت‌هایی نظیر ورزش، هنر و مهارت‌ها، مطالعه و علم‌آموزی پرداخت که با توجه به علایق و استعدادهای هر فردی ممکن است متغیر باشد. زنان می‌توانند سایر افراد خانواده را نیز در این بخش با خود مشارکت دهند، که دو اثر عمده به دنبال خواهد داشت: اولاً در این اوقات، میان آن‌ها و اعضای خانواده گسست ایجاد نمی‌شود، و ثانیاً صمیمیت و روحیه‌ی همکاری در میان افراد خانواده تقویت و تحکیم می‌شود.

*زمانی در خدمت خانواده باشند: عناصر اصلی این قسمت از وقت مشتمل است بر: همسرداری، فرزندداری و تفریحات خانوادگی. نکته‌ی اساسی در هر یک از این بخش‌ها در نظر گرفتن زمان مناسب و شیوه‌ی اجرایی معتدل آن‌هاست تا موجب اختلال در خانواده نگردد.

در صورت برنامه‌ریزی و اجرای صحیح این تقسیم‌بندی متناسب با موقعیت خانواده و وضعیت زنان، محیط زندگی خانوادگی از نشاط و معنویت زیبایی برخوردار خواهد شد، که باید با اهتمام همه‌ی افراد خانواده به انجام برسد؛ چرا که هیچ برنامه‌ای در خانواده به ثمر نمی‌رسد و هیچ اعتلایی چه مادی و چه معنوی در خانواده شکل نمی‌گیرد، مگر با همکاری تمام اعضای آن.

برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت زنان خانه‌دار، به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین عناصر خانواده و اجتماع باید مورد توجه ویژه قرار گیرد، چراکه زنان در تکامل و رشد خانواده و جامعه نقش مهمی بر عهده دارند. در مورد مسأله‌ی اوقات فراغت زنان خانه‌دار، هیچ‌گاه به‌اندازه‌ای که حق مطلب ادا شود مورد توجه واقع نگردیده است؛ لذا خانواده‌ها و نیز جامعه از سرمایه‌ای عظیم تغافل ورزیده‌اند. آن‌چه مسلم است این که با دقت‌نظر در متن دین و زندگی پیشوایان و نیز برنامه‌ریزی و مدیریت زمان می‌توان زنان را از افسردگی‌های بی‌بهر‌گی و بیکاری در اوقات فراغت، به نقش‌آفرینی در سازندگی مادی و معنوی خانواده و اجتماع هدایت کرد.

منابع:

- قرآن کریم.

- ابن بابویه، محمدبن علی[شیخ صدوق]، عیون اخبارالرضا، تهران، جهان، 1378ق.

- ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، قم، مؤسسه‌ی مطبوعاتی اسماعیلیان‏، چاپ چهارم، 1367 ش‏.

- بحرانى، سید هاشم بن سلیمان‏، حلیه الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار a ‏، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیه، 1411 ق‏.

- عبده، محمد، شرح نهج البلاغه، قاهره، مطبعه الاستقامه، بی‌تا.

- مجلسى، محمدباقر بن محمد تقى‏، بحارالأنوار، بیروت، دارإحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم، 1403 ق‏.