کارشناس علوم‌ارتباطات
زنان نیمی از جمعیت کشور را به‌خود اختصاص داده‌اند؛ اما هنوز نگاه عموم به موضوع سرگرمی و اوقات فراغت‌شان متفاوت است. تاکنون در خصوص پر کردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان حرفهای زیادی زده شده است؛ اما در این میان به اوقات فراغت زنان که پایه‌های اصلی شکل‌گیری یک خانواده‌ی سالم هستند و نقش انکارناپذیری را در حفظ سلامت روان بقیه‌ی افراد خانواده دارند، پرداخته نشده است.
جمعیت زیادی از بانوان، خارج از زمان مربوط به شغل خود و کارهای خانه، یا فراغتی اندک و تکه‌تکه دارند یا فراغت کامل؛ اما آن را در تنهایی و بدون داشتن برنامه‌ای از پیش اندیشیده شده، سپری می‌کنند. حال‌آن‌که بی‌توجهی به ورزش بانوان به‌عنوان یکی از ارکان مهم اجتماع، یکی از مشکلات و معضلاتی است که امروز پیامدهای آن را به‌خوبی در جامعه شاهد هستیم. در حقیقت، مادران رکن اصلی نشاط و شادابی را در جامعه به‌خود اختصاص داده‌اند؛ ولی متأسفانه بسیاری از آنان به‌دلیل گرفتار شدن در انواع مختلف مسئولیت‌های داخل و خارج از خانواده، فرصت پرداختن به خود را به دست نیاورده و به‌مرور زمان، دچار افسردگی و نگرانی‌های ذهنی مزمن می‌شوند که علاوه بر وارد شدن فشارهای عصبی فراوان، آنان را نسبت به انجام فعالیت‌های ورزشی و تفریحاتی هرچند کوچک نیز بی‌انگیزه می‌کند و تبعات افسردگی و خستگی آنان، به‌خوبی در چهره‌ی خانواده آشکار می‌شود.
به راستی چرا؟
در بررسی میزان استفاده‌ی زنان از امکانات ورزشی، عواملی مانع مشارکت زنان در ورزش می‌شود و آن‌ها را محدود می‌کند، مانند: عدم دست‌رسی به امکانات ورزشی، مناسب نبودن زمان برنامه‌ها، گرانی هزینه‌ی ثبت‌نام، نداشتن وقت و مخالفت خانواده. «پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مسئولیت زنان در منزل، بیش از ساعات کار ایشان در خارج از منزل، وقت آن‌ها را می‌گیرد؛ به‌طوری‌که این زنان، هیچ زمانی را برای خود و شرکت در فعالیت‌های مورد علاقه‌ی‌شان نمی‌یابند. این در حالی است که با تولد اولین فرزند، وقت زنان به‌طور قابل ملاحظه‌ای محدود می‌شود. از سوی دیگر، جایگاه زنان در جامعه، محدودیت آن‌ها در دست‌رسی به امکانات و انتظارات اجتماع در مورد زندگی زنان و نقش‌های چندگانه‌ای که آن‌ها در زندگی خانوادگی خود دارند، سبب شده است تا آزادی عمل زنان کاهش یابد و انتخاب‌های آن‌ها محدود یا با مانع مواجه شود» (jamejamonline.ir) .
«آتنا حائری‌نیا» یکی از دختران دانشجو، ورزشکار و ورزش‌دوست در این‌باره می‌گوید: «بانوان شاغل به‌دلیل عهده‌دار بودن مسئولیت نظارت بر فعالیت‌های خانه و محل کار، زمان کافی برای پرداختن به تفریح و ورزش ندارند و با این اوصاف، متأسفانه رسیدگی به امر خطیر سلامت جسم و روح را جزو اولویت‌های کار خود قرار نداده و در واقع سلامت خود را فدای سایر فعالیت‌ها و وظایف می‌کنند. حتی پیاده‌روی با زمان کوتاه هم می‌تواند تا حد زیادی نیازهای روحی و جسمی انسان را تأمین کند. نبود مکانی متناسب با رفع نیازهای تفریحی و ورزشی بانوان هم از دیگر عوامل بی‌انگیزگی بانوان است که متأسفانه در نظر گرفته شدن چنین اماکنی کم‌تر تحقق یافته و این مهم، سبب بی‌انگیزگی بسیاری از زنان برای گذران ساعاتی، جهت تفریح و ورزش شده است. هم‌چنین، یکی دیگر از مشکلات و محدودیت‌های بانوان شاغل برای پرداختن به تفریح، عدم هماهنگی ساعات فعالیت باشگاه‌های ورزشی با ساعات فراغت این افراد است که متأسفانه در محل کار نیز برنامه‌های ورزشی عموماً وی‍ژه‌ی مردان شاغل در نظر گرفته می‌شود. این درحالی است که در حوزه‌ی مسئولیت‌های کاری هیچ تفاوتی بین بانوان و آقایان وجود ندارد. اگر زنان در ابعاد مختلف جسمی، روحی و روانی مورد توجه قرار گیرد، علاوه بر بالا رفتن سطح شادابی در خانواده، بازدهی آنان در محیط کار نیز افزایش یافته و نهایتاً منجر به شاداب‌تر شدن جامعه می‌شود. حضرت علی a (ع) نیز می‌فرمایند: «به‌راستی فرصت‌ها مانند ابر (سریع و بدون سر و صدا) در گذرند؛ هروقت کارهای خیر دست داد و ممکن شد، آن فرصت‌ها را غنیمت شمارید، و گرنه کار به ندامت و پشیمانی می‌کشد» (غررالحکم، ج2، ص244 ).
با استناد به نظریه‌ی کارشناسان در ارایه‌ی ویژگی‌های برنامه‌ی خوب و کارآمد برای پر کردن اوقات فراغت زنان، یک برنامه‌ی خوب باید متناسب با روحیات زن باشد؛ سطح دانش و معرفت زن را بالا ببرد؛ نشاط‌آور و شادی‌بخش بوده و تا جایی که ممکن است داخل منزل باشد و از نظر اقتصادی نیز مقرون به‌صرفه به‌نظر برسد.
«خیریه کعبی» در جایگاه یک بانوی خانه‌دار در رابطه با تفریح و ورزش، نگاه دیگری داشته، می‌گوید: «می‌توان با مدیریت زمان و انجام به‌موقع فعالیت‌های روزانه‌ی منزل و رسیدگی به فرزندان، زمان مشخصی را به ورزش و تفریح اختصاص داد. بانوان شاغل با ورود به منزل در زمان محدودی که پس از انجام فعالیت شغلی در محل کار، در اختیار دارند، به کارهای منزل و فرزندان می‌پردازند و این یکی از دلایل اصلی کم‌بود زمان، جهت گذران اوقات فراغت آن‌هاست.»
این بانوی خانه‌دار با بیان این‌که ورزش سبب سرزندگی و شادابی روح و سلامت جسم انسان است، خاطرنشان می‌کند: «ورزش برای بانوان به‌عنوان حرفه و شغل مطرح نیست، بلکه ورزش نوعی تفریح سالم است که زن نیز به‌عنوان یک فرد از اجتماع باید از آن بهره‌مند باشد. در حال حاضر، هنوز تعداد زیادی از زنان خانه‌دار هستند که از یک‌نواختی اوقات خود خسته بوده و اوقات فراغت به‌معنای واقعی ندارند. زنان شاغل نیز اگرچه با داشتن کار بیرون و کار خانه، کم‌تر دارای اوقات فراغت هستند، در گذر زمان به‌همراه کم‌تر شدن بعد خانوار و توسعه‌ی تکنولوژی، از وقت و آزادی بیش‌تری برخوردار خواهند شد که باید از این اوقات استفاده کنند تا هرچه بیش‌تر توانمندیهای آن‌ها تقویت شده و به‌عنوان انسانی مترقی در خدمت خود، خانواده و جامعه باشند.»
کارشناسان معتقدند که نحوه‌ی گذران اوقات فراغت زنان، به‌میزان زیادی با سطح تحصیلات و پایگاه اجتماعی ایشان بستگی دارد. گذران اوقات فراغت زنان در سطح پایین اقتصادی - اجتماعی اکثراً به‌صورت جمعی و شرکت در مراسم مذهبی، میهمانی‌های خانوادگی و گفت‌وگو و صحبت با همسایگان است. هرچه پایگاه اجتماعی- اقتصادی زنان افزایش یابد، نحوه‌ی گذراندن اوقات فراغت ایشان بیش‌تر جنبه‌ی فردی پیدا می‌کند. سن زنان نیز از متغیرهای مداخله‌گر در نحوه‌ی گذران اوقات فراغت زنان است. بیش‌ترین میزان اوقات فراغت زنان در شهرهای بزرگ، صرف فعالیت‌هایی مانند: تماشای تلویزیون، ورزش، شرکت در مجالس مولودی، مراسم عزاداری، مهمانی، سیر و سفر، فعالیت‌های هنری، کلاس‌های آموزشی، مطالعه، و... می‌شود.
طبق تعریف «دو مازیر» جامعه‌شناس فرانسوی و مؤلف کتاب «به‌سوی یک تمدن فراغت»، اوقات فراغت را می‌توان به‌جهت رفع خستگی، سرگرمی و تفریح، و فعالیت‌هایی که به رشد و شکفتگی شخص یاری می‌رساند و موجب ازدیاد معلومات یا پرورش استعدادها می‌شود، گذراند. در تعریف دیگر، اوقات فراغت به آن ساعاتی گفته می‌شود که شخص می‌تواند بدون دغدغه مشکلات شغلی و حرفهای، جهت پرکردن آن ساعات برنامه‌ریزی کند. در جای دیگر، اوقات فراغت به‌معنای زمانی است که پس از کار، رفت و آمد به محل کار و برآورده ساختن نیازهای بدنی مانند خوابیدن، خوردن، شست‌وشو و مانند این‌ها باقی می‌ماند (Vista.ir ).
بر اساس چه ضرورتی باید به ورزش پرداخت؟
در شرایط کنونی، نقش بی‌تحرکی به‌عنوان یکی از عوامل اصلی در شیوع بیماری‌ها و بروز مرگ، حایز اهمیت است. ورزش علاوه بر آن‌که از بروز بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری می‌کند، نقش درمانی را هم از نظر علم پزشکی برعهده می‌گیرد؛ چنان‌که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد؛ میزان کلسترول خون را بکاهد؛ خطر ابتلا به بیماری دیابت غیرارثی را کاهش دهد؛ ایمنی و مصونیت بدن را افزایش بخشند؛ توانایی بدن در برابر عفونت‌ها را بالا ببرد؛ از بروز سکته یا حملات قلبی جلوگیری کند؛ طول عمر را افزایش دهد؛ استخوان‌سازی کند؛ مغز را به فعالیت وا‌دارد؛ وضعیت مزاجی را بهبود بخشد و... .
بر اساس دستور‌العمل مرکز بین‌المللی پیش‌گیری و کنترل بیماری‌ها، همه‌ی افراد بزرگ‌سال باید حداقل 2.5 ساعت در هفته ورزش و فعالیت فیزیکی داشته باشند؛ اما اغلب افراد به‌ویژه زنان، از ورزش کردن سرباز می‌زنند. ورزش، خطر سرطان سینه را از طریق پیش‌گیری از افزایش وزن به‌ویژه در زنان یائسه، کاهش می‌دهد. به‌جز زنانی که ورزش می‌کنند و مراقب رژیم غذایی خود هستند، سایر زنان یائسه، چاقی به‌صورت چاقی شکمی (سیبی شکل) خواهند داشت. چاقی سیبی شکل (مدل چاقی مردانه) در مقایسه با چاقی گلابی شکل (مدل چاقی زنانه) خطرناک‌تر است.
«محققان توصیه می‌کنند زنان در سنین قبل از یائسگی و پس از آن به‌طور منظم و حداقل سه تا چهار روز در هفته ورزش کنند. یکی از معضلات دیگر زنان در دوران یائسگی، کاهش توده‌ی استخوانی و افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان است، که ورزش احتمال این خطر را نیز کاهش داده و موجب حفظ توده‌ی استخوانی می‌شود. به‌گفته‌ی پزشکان، بهترین زمان برای ورزش هنگام صبح است. اواخر بعدازظهر قبل از شام نیز اوقات خوبی برای ورزش کردن است. هنگام شام کم‌تر خواهید خورد و کالری‌های به‌دست آمده در تمام غروب و بعدازظهر را می‌سوزانید. این تسریع متابولیسم برای افراد چهل سال یا بالاتر بسیار مهم است؛ چون متابولیسم در میان‌سالی آرام می‌شود و ورزش به‌این رکود طبیعی متابولیسم سرعت دوباره می‌بخشد» ( (seemorgh.com .
با توجه به تفاوت‌های خلقت زن و مرد، صاحب‌نظران معتقدند بهتر است زنان از پرداختن به ورزش‌های سخت، خشن و طاقت‌فرسا بپرهیزند؛ زیرا ورزش در هر یک از زن و مرد آثار متفاوت بر جای می‌گذارد. بر‌همین‌اساس، برای زنان، ورزش‌های نرم و سبک با توجه به لطافت و ظرافت آن‌ها مفید است. بهتر است زنان ورزش‌هایی از قبیل: پیاده‌روی، نرمش و... را برای تفریحات سالم خود انتخاب کنند؛ به‌شرط آن‌که در این ورزش‌ها نیز افراط نکنند.
ورزش مفید برای زنان چه نوع ورزشی است؟
پزشکان و کارشناسان ورزشی، این ورزش‌ها را توصیه می‌کنند: «نرمش، تحت نظر مربیان کارآزموده مفید است. پیاده‌روی حداقل روزی نیم‌ساعت، هرچند کار روزانه‌ی بانوان زیاد باشد، پیاده‌روی برای سلامت آن‌ها لازم است. والیبال، بسکتبال، پینگ‌پنگ، تنیس، شنا و... در حد متعادل و نه به‌عنوان ورزشی سنگین، سودمند است؛ کارهای هنری چون (خیاطی، بافندگی و...)؛ و در نهایت ورزش‌های چشم، حافظه، تمرکز، ورزش‌های فکری، تندخوانی و فعالیت‌های علمی، پژوهشی» (rasekhoon.net ).
هدف از فعالیت در اوقات فراغت، ارتقای مهارت‌های زندگی است. هنوز نحوه‌ی گذران اوقات فراغت، خاص طبقه‌ی مرفه جامعه است و معمولاً افراد کم‌درآمد به صور جمعی و انفعالی، فراغت خود را می‌گذرانند. بنابراین، مسئولین و برنامه‌ریزان باید برای سامان‌دهی و پرکردن اوقات فراغت، به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که صرفاً تعطیلات تابستان را پوشش ندهد، بلکه هدف نهایی این تلاش‌ها، ارتقای توانمندیهای افراد و هم‌چنین به‌وجود آمدن تفکر خلاق، در همه‌ی زمینه‌ها با توجه به نیازها و سطوح مختلف اجتماعی - اقتصادی جامعه باشد.
در گذشته‌ی دور، ورزش قهرمانی بانوان، حرف‌هایی برای گفتن داشت؛ اما توجهی به ورزش همگانی زنان نمی‌شد و همه‌چیز حول و حوش چند ورزشکار حرفهای می‌گشت. خانواده‌ها رغبتی به‌حضور فرزندان‌شان در کلاس‌های مختلف ورزشی نشان نمی‌دادند؛ اما «امروزه، فرزندان همان خانواده‌ها، ساعت‌ها در صف ثبت نام فرزندان‌شان در یک کلاس ورزشی می‌ایستند. در حقیقت، در سال‌های ابتدایی انقلاب، خیلی‌ها از تفریحات گذشته جدا شده و به‌سمت ورزش آمدند که این موضوع، ورزش همگانی ما را بارور کرد و تقویت ورزش همگانی، در درازمدت، برای‌مان موفقیت در ورزش قهرمانی را به ارمغان آورد. این در حالی بود که حجم وسیعی از امکانات در اختیار مردها بود که زن‌ها کم‌تر از آن بهره‌مند بودند؛ اما بانوان ما با کار بیش‌تر و حتی لطمه زدن به زندگی خصوصی و بچه‌های خود، سعی در جبران آن کردند و به جایی رسیدند که اکنون، مرتباً شاهد صعود بانوان ورزشکار در عرصه‌های آسیایی و بین‌المللی هستیم. در گذشته تنها در چند رشته از جمله: والیبال، بسکتبال، تنیس روی میز و... حضور داشتیم؛ درحالی‌که هم اکنون، علاوه بر آن‌ها، در ده‌ها رشته‌ی ورزشی دیگر نیز ورزش بانوان کاملاً فعال شده است» (aftabir.com ).
قهرمانان و مسئولان ورزش از زحماتی که طی سال‌های طولانی برای رسیدن به جایگاهی خاص کشیده‌اند، به‌آسانی نگذرند و بدانند در صورتی این موفقیت‌ها قابل تداوم و ترقی است که تلاش‌های صورت گرفته در سه دهه‌ی اخیر، ادامه پیدا کند تا روند صعود از سکوها با رونق بیش‌تری دنبال شود؛ چراکه غنی‌سازی اوقات فراغت زنان بیش از هر چیز نیازمند بسترسازی فرهنگی خاص خود است؛ لذا این مهم باید در اولویت کاری متصدیان امر قرار گیرد تا افق روشنی پیش روی بانوان کشور ترسیم گردد.
منابع:
jamejamonline.ir-
- Vista.ir
-seemorgh.com
- rasekhoon.net
-aftabir.com
)