شاخص‌های تربیت دینی

قسمت هفتم: صبر و بردباری

یکی دیگر از شاخص‌های تربیت دینی، شاخص صبر و بردباری، پایداری و استقامت است.

توجه به این شاخص مهم، هم برای مربی و هم برای دانش‌آموزان امری ضروری و لازم به‌شمار می‌رود.

بی‌شک، هم مربی در مسیر تربیت دانش‌آموزان بر اثر سختی، مشکل‌ها و پیچیدگی کار دچار بی‌حوصلگی، بی‌انگیزگی و ناراحتی می‌شود‌ و انگیزه‌ی لازم را برای ادامه‌ی راه را از دست می‌دهد و هم دانش‌آموزان به‌دلیل ناتوانی جسمانی یا نفسانی و یا دلایل دیگر، از ادامه‌ی مسیر مأیوس می‌گردد؛ اما هر دو باید با استقامت و بردباری از سختی‌های راه نرنجیده و از موفقیت خود ناامید نشوند؛ چه این‌که اساساً رعایت صبر و بردباری در فرایند تربیت، دست‌یابی به نتیجه را نیز بیش از پیش ممکن می‌سازد؛ زیرا یکی از آفات و عوامل آسیب‌زا در حوزه‌ی تربیت دینی دانش‌آموزان، تعجیل در عبور از مراحل تربیت است.

هیچ مربی دلسوز و توان‌مندی قادر نیست که صرفاً مطابق خواست و آرزوی خود، سرعت زمان عبور از مراحل تربیت را تنظیم کند، بلکه تنها در سایه‌ی  صبر و بردباری است که می‌توان به نتایج مطلوب و دلخواه دست پیدا کرد.

در آیات و روایات متعددی مسلمانان به صبر و پایداری در کار دعوت شده‌اند؛ «و تواصوا بالحقِّ و تواصوا بالصبر» (عصر/4‌). خداوند سلام خود را نثار صابران کرده است. «سلام علیکم بِما صَبَرتُم و نِعمَ عُقبی الدّار» (رعد/24) و مؤمنان را به مددخواهی از صبر و نماز فراخوانده است: «وَاستعینوا بِالصّبر و الصلاه اِنَّ الله مَعَ الصّابرین؛ ای کسانی که ایمان آورده­اید از صبر و نماز مدد بجویید که خدا با شکیبایان است» (بقره/153).

خداوند صبر را نشانه‌ی تدبیر و خردورزی دانسته، می‌فرماید: «وَاصبِر عَلی ما اصابک اِنّ ذلک من عزم الامور؛ بر هرچه به تو می‌رسد صبر کن. این نشانه‌ی  تدبیر در کارهاست» (لقمان/17‌).

پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: «الصبر سترٌ من الکروب و عونٌ علی الخطوب؛ صبر پوششی بر گرفتاری‌ها و کمکی در دشواری‌هاست» (مجلسی، ج 82، ص136). امیرالمؤمنین علی(ع) نیز در این خصوص فرموده‌اند: «الصّبر اعون شیءِ علی الدّهر؛ در پیش‌آمدهای روزگار، صبر و بردباری بهترین یار و پشتیبان انسان است» (آمدی، 190).‌ امام صادق(ع) در روایتی، صبر و پایداری را به‌منزله‌ی سرّ ایمان دانسته‌اند، چنان‌که بدن بدون سر، زنده نخواهد ماند، ایمان بدون صبر هم دوام نخواهد یافت. «الصبر من الایمان بمنزله الرّأسِ من الجَسَد، فاِذا ذهب الرأس ذهب الجسد کذلک اذا ذَهَبَ الصبّر ذَهَبَ الایمان» (کلینی، ج2، ص87).

به‌هرحال، چنان‌که مشاهده می‌شود‌، صبر، کلید ظفر و پیروزی در همه‌ی عرصه‌ها و رمز گشایش درهای بسته است. استقامت و پایداری در تمام عرصه‌ها، آدمی را کامیاب، پخته و آبدیده ساخته و او را از ناامیدی و نازپروردگی دور می‌کند. در عرصِه‌ی آموزش و پرورش نیز از این طریق می‌توان برنامه­های تعلیم و تربیت را به نتیجه رساند و دانش‌آموزان شایسته را تربیت کرد.

سعدی شیرازی، شاعر بلندآوازه‌ی ایرانی نیز تحمل رنج را برای رسیدن به گنج، و پایداری در برابر مشکل‌ها و ناهمواری‌ها را برای دست یازیدن به کمال لازم می‌داند و در این باره می‌گوید: «برلب دریا دردانه یافت نمی‌شود‌. کسی که گوهر دردانه‌ای می‌خواهد باید در کام نهنگان گام بنهد که گفته‌اند تا رنج نبری، گنج برنداری و تا جان بر خطر ننهی، بر دشمن ظفر نیابی و تا دانه پریشان نکنی، خرمن نگیری» (سعدی، 1357، باب 3، ص 125).

«سعدی به لب دریا، دردانه کجا یابی؟ در کام نهنگان رو، گر می‌طلبی کامی» (سعدی، 1373، بدایع، ص779)

منابع:

قرآن کریم.

آمدی، عبدالواحد (1366)، فهرست غرر و دُرر، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.

سعدی، مصلح‌الدین (1357)، گلستان، تهران، امیرکبیر.

سعدی، مصلح‌الدین (1373)، کلیات سعدی، تهران، ققنوس.

کلینی محمدبن ‌یعقوب‌بن ‌اسحاق (1367)، اصول کافی، تهران، دارالکتب‌الاسلامیه.

مجلسی، محمدباقر (1404)، بحارالانوار، بیروت، الوفا.