دم‌نوش یا جوشانده به نوشیدنی‌های گرمی که معمولاً از دم‌کردن گیاهان مختلف به‌دست می‌آید، گفته می‌شود. این گیاهان معمولاً خاصیت دارویی نیز دارند و بخشی از دارو‌های طب سنتی را تشکیل می‌دهند. گستردگی و تنوع نوشیدنی‌های گیاهی ایرانی تقریباً به اندازه‌ی گیاهان بومی ایران‌زمین ‌است.

دم‌نوش‌ها جایگزین‌هایی مناسب، خوش‌طعم و مفید برای چای هستند. هرکس می‌تواند با توجه به‌بیماری یا نیاز بدنی خود یا براساس فصل‌های سال از این نوشیدنی‌ها بهره ببرد. مصرف دم‌نوش‌های گیاهی، زمان منحصربه‌فرد خود را می‌خواهد و نباید بلافاصله قبل یا بعد از مصرف آن غذا خورد. هم‌چنین مصرف چای، قهوه و شیر بلافاصله قبل یا بعد از آن توصیه نمی‌شود.

چند نکته:

* بهتر است برای دم‌کردنی‌‌های گیاهی از قوری‌های چینی یا شیشه‌ای استفاده شود.

* قوری را روی حرارت غیرمستقیم کتـری یـا سمـاور قرار دهید.

* برای دم‌کشیدن 15دقیقه کافی است؛ امّا هرچه بیش‌تر دم بکشد بهتر است.

* دم‌نوش را بعد از صاف کردن میل کنید.

* دم‌کشیده و صاف‌کرده‌ی این دم‌نوش‌ها تا چند روز قابل مصرف است.

* بهتر است این دم‌نوش‌ها با عسل، خرما یا توت میل شود.

دم‌نوش بابونه

*بابونه، یک قاشق غذاخوری

طبیعت‌ آن، معتدل و در بابونه‌های صحرایی به‌سمت گرم و خشک است. ضدبلغم و صفرا و آرام‌بخش اعصاب به‌ویژه اعصاب معده و روده و مقوی آن‌ها، شست‌وشودهنده‌ی بسیار قوی کلیه‌ها و تقویت‌کننده‌ی سیستم عصبی است. علاوه برآن، ضدتب، ضدانگل، ضدیبوست و اشتهاآور است.

دم‌نوش به‌لیمو

*به‌لیمو، یک قاشق غذاخوری

این دم‌نوش طبیعتی گرم دارد. آرام‌بخش و مناسب برای درمان بی‌خوابی، میگرن، سردرد، تپش قلب و آسم بوده؛ ضمن تقویت معده و آثار ضدنفخ، حافظه را نیز بهبود می‌بخشد.

دم‌نوش دارچین

* چند تکه‌ی آسیاب‌نشده‌ی چوب دارچین

طبیعت گرم و خشک دارچین از آن یک محرّک عالی اعصاب ساخته است که ضمن دارا بودن خواص نشاط‌آوری و رفع دلهره، شست‌وشودهنده‌ی کلیه، دفع‌کننده‌ی اخلاط رطوبتی، تقویت‌کننده‌ی میل جنسی و مؤثر در درمان پادردهای رطوبتی است. دارچین علاوه بر تقویت کبد و معده، اشتهاآور نیز بوده، بوی بد دهان را برطرف می‌کند. جالب است که بدانید طبق نظر اطبّای قدیم، اثر مثبت دارچین بر اعصاب، تا پانزده سال در بدن ماندگار است. زنان باردار بهتر است در مصرف دارچین کمی احتیاط کنند.

دم‌نوش زنجبیل

*زنجبیل، دو قطعه‌ی متوسّط

زنجبیل، طبیعتی گرم و خشک دارد و ضدبلغم و صفرا، بالابرنده‌ی قوی فشارخون، مقوّی اعصاب، تقویت‌کننده‌ی حافظه، تنظیم‌کننده‌ی جریان ادرار، ضد رطوبت مزاج، خون‌ساز، ضد درد مفاصل، تقویت‌کننده‌ی میل جنسی، مقوّی دستگاه گوارش، حل‌‎کننده‌ی سـنـگ‌هــای صـفرا، ضد مسمومیت‌های غذایی، درمان‌کننده‌ی بسیار خوبِ تب مالت و ضد سرطان است. زیاده‌روی در مصرف آن می‌تواند باعث افزایش فشار خون و ضعف نیروی جنسی شود.

دم‌نوش میوه‌ی گل نسترن

*میوه‌ی گل نسترن، ۱۵عدد

این دم‌نوش با طبیعتی معتدل و تا حدّی خشک؛ سرشار از ویتامین ث بوده، در پیش‌گیری و درمان سرماخوردگی مؤثراست. میوه‌ی گل نسترن، فشارخون را کم کرده، ورم و درد کلیه را التیام و آن را شست‌وشو می‌دهد. معده را تقویت می‌کند و ضداسهال است.

دم‌نوش آویشن

*آویشن، یک قاشق غذاخوری

آویشن با طبیعتی معتدل، ضد صفرا، بالابرنده فشارخون، مقوّی اعصاب و افزاینده‌ی قدرت بینایی است. در رفع التهاب‌های مزمن روده‌ی بزرگ، دفع انگل‌های گوارشی، افزایش اشتها و تقویت جهاز‌هاضمه مفید است. آویشن، کلیه را شست‌وشو می‌دهد؛ رطوبت بدن را دفع می‌کند؛ غلظت خون را می‌کاهد و در درمان زکام، سرفه و آسم مؤثر است.

دم‌نوش گـل گـاوزبـان- سنبل‌طیب

*گل گاوزبان، دو قاشق غذاخوری؛ سنبل‌طیب، یک قاشق مرّباخوری؛ لیموعمّانی، یک عدد

گل گاوزبان، طبیعتی گرم و تر، ضدسودا و صفرا دارد. آرام‌بخش، خواب‌آور، مسکّن سردردهای عصبی، دردهای کلیوی و کاهنده‌ی فشار خون است. سنبل‌طیب هم با طبیعت گرم، ضد قولنج و اسپاسم‌های عضلانی، مفید در درمان تشنّج و صرع بوده، میل جنسی را نیز تقویت می‌کند.

دم‌نوش به‌لیمو- زیرفون

*به‌لیمو، یک قاشق مربّاخوری؛ زیرفون، یک قاشق غذاخوری

طبیعت این دم‌نوش گرم بوده در درمان سرماخوردگی، تشنّج، نقرس، دردهای سیاتیکی، غلظت خون، روماتیسم، بی‌خوابی، میگرن، اضطراب، تپش قلب، سردرد، آسم، فشارخون و اسهال مؤثراست. هم‌چنین این دم‌نوش تقویت‌کننده‌ی حافظه، شست‌وشودهنده‌ی کلیه و مقوّی معده است. مصرف این دم‌نوش به علّت دارا بودن زیرفون، برای خانم‌های باردار ممنوع است.

دم‌نوش بادرنجبویه- زیرفون

*بادرنجبویه، یک قاشق مربّاخوری؛ زیرفون، یک قاشق غذاخوری

این دم‌نوش طبیعت بسیارگرمی دارد. مقوّی قلب و اعصاب، خون‌ساز، تـقـویـت‌کننده‌ی سلول‌های مغزی، فوق‌العاده آرام‌بخش و در بعضی مزاج‌ها بالابرنده‌ی قوی فشارخون است. بادرنجبویه، به‌‎تنهایی مقوّی مغز، ضدصدای گوش، ضدبیماری‌های کلیه، ضدخواب‌های بد، ضدبوی بد دهان، خواب‌آور و نشاط‌آور است. این دم‌نوش نیز به‌دلیل دارا بودن زیرفون برای خانم‌های باردار منع مصرف دارد.

 دم‌نوش اکلیل کوهی (رُزماری)

*اکلیل کوهی، یک قاشق غذاخوری

اکلیل کوهی که برخی آن را«گیاه معجزه‌گر» می‌‌نامند؛ طبیعتی معتدل تا گرم و ضد صفرا داشته؛ تقویت‌کننده‌ی کلی بدن و به‌ویژه اعصاب، شست‌وشودهنده‌ی کلیه، ضددلهره و اضـطراب، بـرطـرف‌کننده‌ی زکـام، آسـم و سیاه سرفه، مقوّی معده، ضددردهای روماتیسمی، استخوانی وکمری و حل‌کننده‌ی سنگ‌های صفراوی است.

دم‌نوش گزنه

*گزنه، یک قاشق غذاخوری

گزنه، طبیعتی گرم و خشک دارد و کاهنده‌ی قند خون است. این گیاه، ضدصفرا و سنگ کیسه‌ی صفرا بوده؛ غلظت خون را کاسته؛ چربی خون را پایین می‌آورد. با شست‌وشوی کلیه، بـسـیـاری از بـیماری‌هایش را بهبود می‌دهد. هم‌چنین، ضدسرطان، ضدخونریزی، زیادکننده‌ی شیرمادر، برطرف‌کننده‌ی خستگی، ضدریزش موی سر و مفید در درمان بیماری‌های پروستات است.

دم‌نوش مرزنجوش

*مرزنجوش، یک قاشق غذاخوری

طبیعت گرم و اثر آرام‌بخش مرزنجوش براعصاب، آن را تبدیل به یکی از بهترین داروها در درمان میگرن کهنه، درد شقیقه‌ها و بسیاری از سردردهای دیگر و نیز، بی‌خوابی کرده است. این گیاه با اثر تـب‌بُر و خلط‌آورخود، در درمان انواع سرماخوردگی‌ها مؤثر است و در دستگاه گوارش به‌عنوان داروی ضدنفخ و ورم معده، ضد اسهال و اشتهاآور کاربرد دارد.

دم‌نوش اسطوخودوس

*اسطوخودوس، یک قاشق غذاخوری

طبیعت این گیاه مفید دارویی، گرم وخشک است و در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها از جمله میگرن، زکام، آسم و برونشیت، انواع روماتیسم و اگزما کاربرد دارد. این گیاه، مسکن، آرام‌بخش اعصاب، تقویت‌کننده‌ی سلول‌های مغز و شست‌وشودهنده‌ی کلیه است.

دم‌نوش زعفران

*زعفران کوبیده،یک قاشق مربّاخوری

زعفران، طبیعتی گرم و خشک دارد و مقوّی قلب، محرّک قوای مغزی، شادی‌بخش، خنده‌آور، ضدپوسیدگی دندان، شستشودهنده‌ی کلیه، مقوّی معده، ضدسرفه، ضدحسّاسیت و خلط‌آور است. در هنگام زایمان برای تسهیل و تسریع روند زایمان می‌توان یک مثقال آن را دم کرده میل کرد؛ اما در دوران بارداری بهتر است از مصرف زیاد آن خودداری کرد.

دم‌نوش نعناع

*نعناع، یک قاشق غذاخوری

طبیعت نعناع، معتدل و دارای اندکی گرمی و یک ضداسهال و استفراغ قوی است. مقوّی معده و ضدنفخ، خوش‌بوکننده‌ی دهان، آرام‌کـنـنده‌ی روده‌ها و رفع‌کننده‌ی ناراحتی‌های کیسه‌ی صفرا و نیز مفید در درمان ناراحتی‌های ریوی، تـنـگی نفس، آسم و سرفه و خستگی‌های جسمی است.

دم‌نوش چلتوک برنج

*چلتوک برنج، یک قاشق غذاخوری

چلتوک برنج، طبیعتی گرم دارد و سرشار از ویتامین‌های گروه ب است. از سفید شدن و ریزش موی سر پیش‌گیری می‌کند(به‌صورت خوراکی و ماساژ روی مو و پوست سر). یبوسـت‌های مزمن را درمـان می‌کند. استفاده از این دم‌نوش برای خانم‌های باردار ممنوع است.

دم‌نوش گلپر

*گلپر، یک قاشق غذاخوری

طبیعت گلپر، گرم و خشک بوده، تقویت‌کننده‌ی عالی حافظه و یک داروی ضد صـرع قـوی است. برطرف‌کننده‌ی تنبلی معده، کـمـک‌کـنـنـده به هضم غذا، ضد انواع اسهال و اشتهاآور بوده؛ علاوه برتقویت میل جنسی، در درمان جوش و دمل نیز مؤثر است.

دم‌نوش زیره‌ی سیاه

*زیره‌ی سیاه، یک قاشق غذاخوری

طبیعت بسیار گرم زیره، چـربی اضافه‌ی بدن را می‌سوزاند و چاقی را برطرف می‌کند و فشارخون را افزایش می‌دهد. علاوه برتصفیه‌ی خون، تقویت قلب و عروق و شـسـت‌وشـوی کـلـیـه، ضدزردی پوست، افزایش‌دهنده‌ی شیرمادر، ضدنفخ و مقوّی معده است.

دم‌نوش بهارنارنج

*بهارنارنج، یک قاشق غذاخوری

بهارنارنج، طبیعتی گرم دارد و آرام‌بخش، تقویت‌کننده‌ی مغز و اعصاب، شادی‌بخش و اشتهاآور است.

 دم‌نوش آلبالو

*آلبالوی بدون هسته، نصف لیوان

آلـبـالـو بـا طبیعت سرد و خشکی که دارد، ضدصفرا، ضداسهال، کاهنده‌ی فشار خون، مؤثر در برطرف کردن حالت تهوّع، ضدخارش‌های پوستی، ضدسنگ کلیه و یک اشتهاآور بسیار عالی است؛ امّا مبتلایان به زخم‌های گوارشی نباید از آن استفاده کنند.

دم‌نوش ترش (چای مکّه یا چای گُجرات)

*دم‌نوش ترش، یک قاشق غذاخوری

مصرف این دم‌نوش، باعث کاهش تدریجی فشار و چربی خون خواهد شد. مصرف این دم‌نوش در بعضی افراد ممکن است باعث کاهش شدید فشار خون و عوارضی مثل سرگیجه شود؛ لذا این دم‌نوش باید با مقدار بیش‌تری نبات یا همراه با نوشیدنی‌هایی که باعث افزایش فشار خون می‌شوند، مصرف شود.

دم‌نوش گل‌سرخ (گل‌محمّدی)

*گل سرخ (تازه یا خشک‌شده)، دو قاشق غذاخوری

این دم‌نوش، طبیعتی معتدل با گرایش به‌سمت سرما و خشکی دارد و بسیار شادی‌بخش، مقوّی قلب و ضد صفرا و بلغم است. گل‌سرخ، ملیّن بسیار خوبی بوده و در درمان یبوست‌های تازه و کهنه، تقویت لثه و ترمیم زخم‌های آن مفید است.

دم‌نوش زرشک

*زرشک آبگیری، دو قاشق غذاخوری

زرشک، طبیعتی سرد و خشک دارد و ضدصفرا، تقویت‌کننده‌ی معده، کبد و قلب، خنثی‌کننده‌ی سموم، برطرف‌کننده‌ی عطش و گرمازدگی و بی‌اشتهایی است. ضمن تصفیه‌ی خون، درمان بـسـیار خوبی برای فـشـار خـون بـالا در افراد گرم‌مزاج است.

دم‌نوش قره‌قات

*قره‌قات، یک قاشق غذاخوری

قره‌قات، میوه‌ی درختی است که در جنگل‌های شمال ایران می‌روید و خواص دارویی آن بسیار شبیه زرشک است. این میوه یکی از بهترین داروها در تصفیه‌ی خون و کاهش فشار آن است و علاوه بر درمان اسهال، در کاهش میزان قند خون نیز مؤثر است.

دم‌نوش غوره

*غوره، دو قاشق غذاخوری

غوره با طبع سرد و خشک خود، ضدصفرا و بلغم، برطرف‌کننده‌ی تشنگی و مقوّی کبد است و باعث کاهش فشار خون در افراد گرم‌مزاج می‌شود؛ امّا برای زخم‌های معده و اثنی‌عشر مضر است.

دم‌نوش عنّاب

*عنّاب، ۱۵عدد

عنّاب، طبیعتی معتدل دارد و ملیّن، تصفیه‌کننده‌ی خون، ضدسرفه و تنگی نفس، کاهنده‌ی فشار خون، مفید در درمان بواسیر و برطرف‌کننده‌ی خشکی سینه، حلق و گرفتگی صداست.

دم‌نوش گل‌پنیرک

*گل‌پنیرک، دو قاشق غذاخوری

این دم‌نوش، دارای طبیعتی سـرد و تر، ملیّن، خلط‌آور، شست‌وشو‌دهنده‌ی کلیه، ضددرد کلیه و سوزش مثانه، درمان‌کننده‌ی زخم‌های گوارشی و یکی از بهترین داروها در درمان سینه‌درد، ورم حلق و گلو است.