قهوه
درخت قهوه برگ‌هایی همیشه سبز و زیبا دارد و در هوای گرم و مرطوب رشد می‌کند. عطر گل‌های کوچک و سفید این درخت بی‌شباهت به بوی خوش گل یاسمن نیست. واژه‌ی قهوه برگرفته از زبان عربی و به‌معنای تحریک‌کننده و زائل‌کننده‌ی اشتهاست. در ایران حدود هزار سال پیش، حکیم ابوعلی سینا در کتاب خود، شرح جامعی از خواص قهوه داده است.
مصرف زیاد قهوه سبب از بین‌رفتن مینای دندان‌ها می‌شود. متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند که نوشیدن آن را به دو فنجان قهوه‌ی دم‌کرده یا سه فنجان قهوه‌ی فوری (نسکافه) در روز محدود کنید. با نوشیدن یک فنجان قهوه‌ی معمولی، 115 میلی‌گرم کافئین و با یک فنجان نسکافه، 65 میلی‌گرم کافئین و با نوشیدن یک فنجان قهوه‌ی بدون کافئین باز هم معادل سه میلی‌گرم کافئین وارد بدن می‌شود.
کافئین موجود در قهوه به‌میزان ده درصد سرعت پردازش اطلاعات را در مغز افزایش می‌دهد و باعث کاهش افسردگی و اضطراب نیز می‌شود. در ضمن، قهوه موجب افزایش سرعت متابولیسم بدن و شکستن چربی‌ها شده و به‌میزان قابل ملاحظه‌ای سوخت‌وساز را در سلول‌ها بالا می‌برد. هم‌چنین در بیماران مبتلا به آسم، باعث کاهش حملات آسمی در آن‌ها می‌شود. قهوه با تحت‌تأثیر قرار دادن سلول‌های سرطانی، باعث توقف رشد این سلول‌ها می‌شود و علاوه بر این بر تیزهوشی و آرامش نوشندگان نیز می‌افزاید.
انواع قهوه: در بازار دو نوع قهوه وجود دارد که به‌نام قهوه‌ی سبز (خام) و قهوه‌ی بوداده معروف است و از نظر ترکیب شیمیایی با هم متفاوت هستند. انواع قهوه بر اساس نوع مصرف و مقدار سایش و ترکیبات آن متغیر است. قهوه‌ی ترک، قهوه‌ی اسپرسو، قهوه‌ی عربی، قهوه ی فرانسه، کاپوچینو، موکا، فراپه و ... انواع مشهور این نوشیدنی هستند. در دانه‌های قهوه آلکالوئید کافئین وجود دارد.
خواص دارویی: قهوه از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است و چون جزء دسته‌ی آلکالوئیدها است باید در مصرف آن احتیاط کرده و فقط آن را به‌عنوان دارو مصرف کرد. این ماده در صنعت داروسازی بسیار پرمصرف است و به میزان اندک، در بیش از۶۰ نوع داروی مختلف، به‌ویژه داروهای ضدحساسیت به‌کار گرفته می‌شود. - قهوه محرک است و هضم را آسان می‌کند. - تب‌بر است، به‌خصوص تب‌های نوبه‌ای را برطرف می‌کند. - به بدن نیروی کاذب می‌دهد و مقاومت ورزشکاران را زیاد می‌کند. - سردرد را برطرف می‌کند و دردهای عصبی را درمان می‌کند. - برای برطرف کردن یرقان و درمان سیاه‌سرفه مفید است. - ضد‌عفونی‌کننده است و از کرم‌خوردگی دندان جلوگیری می‌کند. - گرد قهوه برای سوختگی‌ها مفید است. - قهوه ضدافسردگی است. - برونش‌ها را باز می‌کند؛ لذا برای مبتلایان به بیماری آسم مفید است. - برای برطرف کردن تب یونجه مفید است و ادرارآور است. - باعث جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع دو می‌شود. مضرات قهوه: قهوه فشار خون را بالا می‌برد و باعث تحریک و ضعیف‌شدن قلب می‌شود. - کلسترول خون را افزایش می‌دهد. - زنان باردار به‌هیچ‌وجه نباید قهوه مصرف کنند؛ زیرا عوارض خطرناکی برای جنین دارد. - خوردن قهوه در خانم‌ها ممکن است باعث کیست در سینه شود. - ایجاد سردرد می‌کند و بی‌خوابی می‌آورد. - ممکن است باعث حرکت‌های غیر ارادی عضلانی شود. - سوءهاضمه می‌آورد و در برخی، مصرف زیاد آن، باعث اسهال می‌شود. تهیه‌ی قهوه: بعد از کندن میوه‌ی قهوه، پوست آن را می‌کَنند تا دانه‌های قهوه از آن خارج شود. سپس دانه‌ها را به مدت چندین ساعت در آب خیس می‌کنند. بعد دانه‌ها را شسته و در نور آفتاب خشک می‌کنند. این فرایند بسیار وقت‌گیر و پرهزینه است. دانه در دمای 200 درجه‌ی سانتی‌گراد برشته می‌شود. این کار باعث تیره‌شدن رنگ دانه می‌شود و باعث تغییر خواص شیمیایی قهوه و در نتیجه عطر و طعم آن نیز می‌شود. یکی از این تغییرها، کاراملی‌شدن قند موجود در دانه‌ی قهوه است. سپس دانه‌ی قهوه را آسیاب می‌کنند. نگهداری قهوه: انواع خاصی از قهوه هستند که با گذر زمان، طعم و مزه بهتری پیدا می‌کنند. این دسته از قهوه‌ها هرچه بیش‌تر بمانند، حالت ترشی آن‌ها کم‌تر شده و عطر بهتر و مناسب‌تری پیدا می‌کنند. برخی تولیدکنندگان قهوه، دانه‌های قهوه را که به مدت سه سال مانده‌اند، به‌فروش می‌رسانند. مغازه‌هایی هم در کشور اندونزی وجود دارد که دانه‌های خام قهوه را که به مدت هشت سال مانده، می‌فروشند. پودر کردن دانه‌ی قهوه بر طعم آن اثر مطلوبی دارد. هرچه قهوه بهتر آسیاب شود، عطر و طعم واقعی آن بیش‌تر آشکار می‌شود. برای آسیاب‌کردن دانه‌ی که قرار است آن را دم کنند سه روش وجود دارد: آسیاب‌کردن: آسیاب‌های سنگی معمولاً عطر و بوی دانه را حفظ کرده و دانه‌های نرم و ریزتری تولید می‌کنند. هرچه سرعت کم‌تر باشد، حرارت کم‌تری به دانه‌ی قهوه وارد می‌شود، پس عمده‌ی رایحه و عطر قهوه حفظ می‌شود.
آسیاب‌های صفحه‌دار با سرعت بیش‌تری نسبت به آسیاب سنگی، دانه‌ها را آسیاب می‌کنند؛ بنابراین دانه‌ی قهوه گرم‌تر می‌شود. این آسیاب‌ها باصرفه‌ترین نوع آسیاب بوده و قهوه‌ی پایدار و بادوامی تولید می‌کنند که برای مصارف مختلف می‌توان از آن استفاده کرد.
ریز کردن: بیش‌تر آسیاب‌های امروزی دانه‌ی قهوه را به تکه‌های ریز تبدیل می‌کنند. اگرچه نتیجه‌ی این کار مثل آسیاب‌کردن است.
کوبیدن: این روش مخصوص تهیه‌ی قهوه‌ی ترک است که آن‌قدر دانه را در هاون کوبیده می‌شود تا تبدیل به گرد قهوه شود. این نوع قهوه به‌قدری ریز است که نمی‌توان برای مصارف مختلف از آن استفاده کرد.
کاکائو محصول دانه‌ی درخت و منشأ اولیه‌ی آن آمریکای مرکزی و کشور مکزیک است. امروزه در اغلب نواحی مستعد دنیا کشت می‌شود. کاکائو دارای برگ‌های بزرگ، منفرد، با دم‌برگ کوتاه، بی‌کرک، شفاف و شامل دو زائده زیر برگ است. گل‌های آن کوچک، مایل به قرمز، فاقد بو و مجتمع به‌صورت دسته‌هایی شش الی هفت تایی است که بر روی تنه‌ی درخت یا شاخه‌های مسن و هم‌چنین شاخه‌های جوان ظاهر می‌گردند. خواص دارویی: محققان تأثیر کاکائو را در پیش‌گیری از حمله‌های قلبی بررسی کرده و به این نتیجه رسیدند که خوردن کاکائو با کاهش خطر بیماری‌های قلبی- عروقی مرتبط است؛ چراکه گیاه کاکائو، املاح و مواد آنتی‌اکسیدان خاص خود را دارد. آنتی‌اکسیدان قوی موجود در دانه‌ی کاکائو، فلاوونوئید است. مواد آنتی‌اکسیدانی شامل ویتامینC ، ویتامینE ، بتاکاروتن و... هستند که می‌توانند مانع وقوع بیماری مثل سرطان و بیماری‌های قلبی و عروقی شوند. دم‌کرده‌ی پوست هسته‌ی کاکائو، نوشابه‌ی مطبوعى است که بوى شکلات دارد و داراى مقدار زیادى ویتامین است و براى تقویت استخوان‌ها مفید است. هم‌چنین یک‌سوم چربی کاکائو را، اسید چرب اولئیک تشکیل می‌دهد که یک اسید چرب غیراشباع است که در روغن زیتون نیز وجود دارد. دانه‌ی کاکائو دارای 50 درصد چربی است. از کاکائو در صنعت آرایش، زیبایی و عطرسازی نیز استفاده می‌شود. شکلات کاکائویی به‌دلیل انجام عمل فرآیند در کارخانه، خواص مفید دانه‌ی کاکائوی خالص را ندارد. کاکائوی خالص و تصفیه نشده، تلخ مزه است که تولیدکنندگان برای تهیه‌ی شکلات و بهتر شدن طعم تلخ کاکائو، مقدار زیادی شکر و روغن به آن اضافه می‌کنند که با خوردن شکلات کاکائویی مقدار زیادی انرژی اضافی دریافت می‌شود که برای بدن نیاز نیست و ممکن است فرد را برای ابتلا به بیماری‌های قلبی مستعد کند؛ چراکه خواص آنتی اکسیدانی کاکائوی خالص را از بین می‌برد. خواص دیگر کاکائو شامل: - فلاوونوئید موجود در دانه‌ی کاکائو از لخته‌شدن خون و گرفتگی رگ‌ها جلوگیری می‌کند. - فشار خون را پائین نگه می‌دارد و کلسترول بد خون را تنظیم می‌کند. - آلکالوئید تئوبرومین مدرّ است و موجب تحریک دستگاه دفع ادرار می‌شود. - به‌خاطر داشتن مهارکننده‌های آنزیم مونوآمینواکسیداز، اشتها را کاهش می‌دهد. - انرژی‌بخش، شادی‌آفرین و تقویت‌کننده‌ی قلب است. - دارای مقادیری ویتامین A ، B1 ، B2 و B3 و مواد معدنی منیزیم، کلسیم، آهن، روی، مس، پتاسیم و منگنز است. ضررهای کاکائو: مصرف بی‌رویه‌ی کاکائو موجب تکرر ادرار ،کک و مک، زیادشدن اسیداوریک خون، یبوست، تپش قلب، بی‌خوابی، کهیر، ناراحتی کبد و اعصاب می‌گردد. افراد مبتلا به آسم، تپش قلب، تصلب شرائین، کلسترول، نقرس، دیابت، سنگ کلیه، هپاتیت روده و رماتیسم مجاز به مصرف کاکائو نیستند. مصرف ناصحیح کاکائو باعث عوارض کبدی و قلبی می‌شود. کسانی که طبع گرمی دارند، باید از خوردن بیش از حد کاکائو و محصول‌های آن خودداری کنند.
منابع :
)