تفریح، سرگرمی، استراحت و به‌طور کلی «اوقات فراغت» کلماتی هستند که به جرئت می‌توان گفت برای تمامی انسان‌ها فرح‌بخش‌اند؛ گرچه در نوع نگاه به این مفاهیم سن و جنس بسیار اثرگذار است. در هر حال، اوقات فراغت و تفریح سالم باید ارتباط تنگاتنگی با شرایط فرهنگی و دینی حاکم بر جامعه داشته باشد. آن‌چه این روزها برای بسیاری از کودکان و حتی زنان ما تفریح به حساب می‌آید، استفاده‌ی افراط‌گونه از تکنولوژی است .
تفریح سالم در زندگی زنان
در جامعه‌ی ما نگاه و برخورد زنان به موضوع سرگرمی و اوقات فراغت‌شان با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی که در آن قرار دارند قدری متفاوت است. گروهی از آن‌ها سرگرمی را نمی‌شناسند و درباره‌اش فکر هم نکرده‌اند و البته غالب آن‌ها علت بی‌توجهی خود را به این موضوع بیش‌تر مشغله‌ها و گرفتاری‌های فراوان زندگی و مشکلات اقتصادی ذکر می‌کنند. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان حوزه‌ی روان‌شناسی و جامعه‌شناسی؛ به لزوم تفریح از نوع سالم آن در زندگی زنان تأکید دارند. البته این الزام در خصوص کودکان بیش‌تر است؛ چراکه آن‌ها معتقدند کودکان در گرو بازی و تفریح سالم «چگونه زندگی کردن» را می‌آموزند .
خانم‌های محترم به شرایط روحی خود اهمیت دهید!
به هر صورت، به نظر می‌رسد انسان به‌صورت فطری همان‌طور که به غذا، خواب، نظافت، استراحت و نوشیدنی نیاز دارد، نیازمند تفریح و سرگرمی سالم نیز هست. نوع تفریح‌های ما به‌عنوان یک رفتار فرهنگی، برگرفته از فرهنگ ماست و فرهنگ دینی ما نیز بر تفریح‌های سالم به لحاظ روحی و جسمی تأکید فراوان دارد. لزوم داشتن تفریح‌های سالم در روایات بسیاری آمده است. از جمله حضرت علی(ع) می‌فرماید: «مؤمن را سه وقت است: وقتی که در آن با پروردگار خود راز و نیاز می‌کند، وقتی که به حساب نفس خود می‌رسد و وقتی که به لذت حلال و خوش می‌گذراند» (میزان‌الحکمه، ج 4) از آن‌جا که زنان نیمی از جامعه‌اند و به دلیل نقش خانوادگی بر نیمی دیگر اثرگذارند؛ هر چه شرایط روحی و روانی بهتری داشته باشند، وظایف خود را در جامعه و خانواده مطلوب‌تر انجام می‌دهند. در همین راستا، اقداماتی مانند ایجاد پارک بانوان، به‌سازی و فراهم کردن امکانات ورزشی، رفاهی و خصوصاً امنیتی، ارائه‌ی الگوهای سالم تفریحی در فرهنگ‌سراها و محله‌های هر شهر برای توسعه‌ی سلامت زنان و کودکان امری حائز اهمیت است. در واقع، اهمیت دادن به تفریح‌های مناسب و سالم زنان و کودکان که موجب رشد و بالندگی آنان می‌شود، نمود خود را در دیگر عرصه‌های زندگی اجتماعی نیز نشان می‌دهد .
در جست‌وجوی ناکجاآباد!
انسانِ عصر حاضر، نسبت به انسان یک قرن پیش، از زمان بیش‌تری در طول روز برخوردار است؛ اما این وقتِ اضافه‌ای که به یمن تکنولوژی به زندگی زنان و دختران ما اضافه شده است، کجا صرف می‌شود؟ آیا زن مدرن و امروزی از این زمانِ اضافه در راستای دست‌یابی به تعالی و آرامش استفاده می‌کند یا آن را بی‌برنامه و به بطالت می‌گذراند؟ این‌طور به‌نظر می‌رسد، این بازه‌ی زمانی که می‌تواند به تعالی و شکوفایی استعدادهای زن ایرانی بینجامد، به‌درستی تعریف نشده است. استقبال از شبکه‌های ماهواره‌ای برای فروش محصولات آرایشی با تبلیغات کاذب، سپری کردن ساعات متمادی در پاساژها به دنبال یافتن مارک خاصی از لباس، صحبت طولانی‌مدت با دوستان و آشنایان با تلفن، جست‌وجو در اینترنت و عضو شبکه‌های اجتماعی شدن و... نشانه‌های سردرگمی در این امر است . «امان‌الله قرائی‌مقدم» جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در این زمینه می‌گوید: «فردی که زمان زیادی از وقت خود را به گشتن در پاساژها و بوتیک‌ها و مرور بی‌هدف سایت‌ها و شبکه‌ها می‌گذراند، این شیوه‌ی تفریح بر ابعاد دیگر زندگی او نیز أثر می‌گذارد. ابعادی مانند موفقیت شغلی، تحصیلی، تربیت فرزندان، ارتباط مناسب با همسر و... ؛ بنابراین، با برنامه‌ریزی‌های مناسب فرهنگی و اجتماعی می‌توان از این فرصت برای رشد و تعالی زنان و در نتیجه‌ی بهینه‌سازی فرهنگی جامعه استفاده کرد. سرانه‌ی پایین مطالعه در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای اسلامی، مبین اهمیت این امر است؛ بدین ترتیب، اهمیت دادن به تفریح‌های مناسب و سالم زنان که موجب رشد و بالندگی آنان شود، نمود خود را در دیگر عرصه‌های زندگی اجتماعی نیز پدیدار می‌کند. طوری که تأثیرات آن در میزان اعتیاد زنان به مواد مخدر و دخانیات، میزان طلاق در جامعه و دیگر آسیب‌های اجتماعی نیز قابل توجه خواهد بود.»
شادی یک زن یعنی نشاط جامعه
شادی یک زن یعنی نشاط جامعه. «قرائی‌مقدم» در این ارتباط می‌گوید: «ای کاش مسئولین ما بپذیرند که شادی یک زن شادی یک خانواده است و نشاط یک خانواده یعنی نشاط جامعه! با توجه به وضعیت کنونی جامعه، باید پذیرفت که این وضعیت نیازمند فرهنگ‌سازی‌های طولانی‌مدت و احقاق حقوق‌های از دست رفته‌ی بانوان است؛ اما چون این پروسه‌ها وقت‌گیر هستند، می‌توان از راه‌های کوتاه‌تر برای تزریق نشاط به جامعه‌ی بانوان استفاده کرد که مهم‌ترین آن‌ها ایجاد اماکن تفریحی و ورزشی است. اکثر خانم‌ها تفریح‌های دسته‌جمعی و بیرونی را می‌پسندند که متأسفانه امکاناتش اندک است و در بسیاری موارد هم برنامه‌هایی که در این زمینه برگزار می‌شود، یا درست اطلاع‌رسانی نمی‌شود یا با سلیقه و ذائقه‌ی اکثر بانوان ما هم‌خوانی ندارد و استقبال نمی‌شود. از طرفی هم باید توجه داشت که یک مادر افسرده، هرگز نمی‌تواند فرزندی موفق و بانشاط تربیت کند. در واقع، این‌طور باید بگویم که لزوم تفریح برای زنان و دختران ما با توجه به شرایط دشوار زندگی‌ها بر کسی پوشیده نیست؛ اما آن‌چه اهمیت دارد فراهم کردن شرایط این تفریح است که قسمتی از آن بر دوش مسئولان کشوری است و بخشی از آن به نگاه خود زنان ما برمی‌گردد.»
کودکان ورزشکار در جلوی تلویزیون!
به‌دلیل اثرگذاری فراوان ورزش در زندگی و حتی رشد شخصیت و ویژگی‌های فردی و اجتماعی، کودکان همواره باید مورد توجه ویژه قرار گیرند؛ گرچه تفریح کودکان امروز نیز هم‌چون زنان و دختران ما به‌دلیل پیش‌رفت تکنولوژی دست‌خوش تغییرات بسیاری شده است. باید دید این برنامه‌ها بر افکار کودکان ما چه تأثیری می‌گذارند؟ دکتر«قرائی‌مقدم» در مورد تماشای فیلم‌های کارتونی نیز می‌گوید: «یکی از انواع وسایل کمک آموزشی و تربیتی یا به عبارتی وسایل ارتباط سمعی و بصری، کارتون‌هایی است که از رسانه‌ها به نمایش گذاشته می‌شود. در واقع با تماشای کارتون‌ها کودک از آن‌ها جهت فکری می‌گیرد. از دیدگاه متخصصان «ذهن کودک مانند لوح سفیدی است که روی آن خط و شکلی کشیده نشده است»؛ بنابراین کودک به‌راحتی با رنگ، شکل، حرکات، رفتار و فلسفه‌ی این کارتون‌ها تأثیر می‌پذیرد. کودک با کارتون‌هایی که ساعت‌ها وقت خود را برای تماشای آن صرف کرده، در سراسر زندگی تأثیر می‌پذیرد . او با الگوبرداری و همانندسازی رفتار، الگوها را در حرکاتش اجرا و تقلید می‌کند. از این رو، کشورهای سازنده‌ی این کارتون‌ها سعی می‌کنند مغز کودکان جهان سوم را که دارای فرهنگ‌ها، ارزش‌ها و هنجارهایی متفاوت هستند، شست‌وشو دهند. با این کار، اذهان کودکان تحت تأثیر قرار می‌گیرد و با نوعی رفتار اعتیادآور، آنان را به تماشای انواع کارتون‌ها و بازی‌های رایانه‌ای دعوت کرده و کم‌کم غرب‌زده می‌کنند و در نتیجه، رنگ و بوی کشورهای غربی را در باور کودکان جهان سوم می‌گنجانند.»
چگونه کودکانمان را به حرکت واداریم!
بازی‌های ساده‌ی درون‌شهری می‌تواند راه‌اندازی شود که بچه‌ها بتوانند از آن، استفاده کنند. در خصوص بازی کودکان، این نکته نیز باید مورد توجه قرار گیرد که در دوران کودکی میان بازی، تفریح و سرگرمی کودکان دختر و پسر تفاوت چندانی مشاهده نمی‌شود؛ ولی به محض این‌که سن ورود به دبستان فرامی‌رسد، اختلاف‌ها آشکارتر می‌شود و ارزش‌هایی که جامعه برای هر جنس قائل است، خود را در بازی‌ها نشان می‌دهد. در حدود هفت یا هشت‌سالگی، تفاوت‌های جنسی آشکارتر می‌شود. پسران بیش‌تر تمایل دارند با هم‌دیگر بازی کنند و این امر در دختران نیز به چشم می‌خورد. پسران، به جای بازی با دختران، آنان را آزار می‌دهند و مسخره می‌کنند یا اگر پسری با گروهی از دختران بازی کند، پسران دیگر او را مسخره می‌کنند. به هر حال، برخی از روان‌شناسان هم تنوع محرکات را مهم‌ترین عامل محیطی در رشد هوش می‌دانند. کودک هر اندازه بیش‌تر ببیند، بشنود، لمس کند و از حواس خود بهره بگیرد، در سال‌های بعدیِ زندگی به دیدن، شنیدن، لمس کردن و استفاده از دیگر حواس خود علاقه بیش‌تری نشان خواهد داد. البته، باید توانایی‌ها و محدودیت‌های فکری کودک را شناخت و کیفیت و کمیت محرک‌ها را با آن تطبیق داد؛ یعنی محرک‌های محیطی باید بجا و به اندازه باشند؛ وگرنه، نه تنها اثر مثبتی ندارند، بلکه ممکن است سبب اغتشاش فکری و اختلال در یادگیری کودک شوند. کمبود محرک‌های لازم برای رشد، به رشد ناکافی سلسله‌اعصاب مرکزی و به‌ویژه مغز منجر می‌شود؛ در نتیجه، شخص از نظر هوش که عمل‌کرد مغز به‌خصوص قشر مغز است، رشد کافی نمی‌کند؛ بنابراین لزوم تفریح و بازی برای کودکان هم امری بدیهی است.
)