زهرا آقایی
اشاره
ابتدا کمی به سؤال‌های مهمی که در این‌جا مطرح می‌شود توجه کنید:
زنگ ورزش دختران در مدارس چگونه می‌گذرد؟
رشته‌های ورزشی که در زنگ ورزش دختران تدریس می‌شود با علایق دختران سازگار است یا نه؟
آیا زنگ ورزش باعث می‌شود دختران به ورزش قهرمانی دست پیدا کنند؟
و چند سؤال مشابه این‌ها...
کمی تأمل به این سؤال‌ها باعث می‌شود به دغدغه‌های یک دبیر تربیت‌بدنی در ساعت ورزش پی ببرید. ﻃﺒﻖ آﻣﺎر ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ World health organization)WHO )، ﺣﺪاﻗﻞ 60 درﺻﺪ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ ﻻزم را ﺑﺮای رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدهند. ﻃﺒﻖ ﭘﮋوﻫﺶها، پایینﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ ﺑﺰرگﺳﺎﻻن در ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﺗﺎﻳﻠﻨﺪ، ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدی، ﺑﺮزﻳﻞ و اﻳﺮان گزارش شده است.
ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ و ورزش در دوره‌ی ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ دوره‌ی ﺣﺴﺎﺳﻲ ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪی ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ اﺳﺖ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲﻛﻪ در دوره‌ی ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد، ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻓﺮد در زﻧﺪﮔﻲ آﻳﻨﺪه اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد. در ﺿﻤﻦ، ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ دﺧﺘﺮان ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ کم‌تر از ﭘﺴﺮان است. ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮﺟﻮد در زﻣﻴﻨﻪی ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ دﺧﺘﺮان ﻧﻮﺟﻮان اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻛﻲ از ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ در اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﺖ.
در طول بیست سال گذشته در کشور، در ورزش زنان انقلاب واقعی به وجود آمده است. هم‌پای بالارفتن منحنی میزان تحصیلات و اشتغال زنان در جامعه، حضور زنان ورزشکار در صحنه‌های مختلف ورزشی و بین‌المللی به‌نوبه‌ی خود جای تأمل دارد. امروزه توجه به ورزش، جزو لاینفک نهضت زنان است. به اعتقاد اکثر روان‌شناسان و جامعه‌شناسان، آن‌چه موجب بالارفتن کیفیت و کمیت ورزش بانوان در جوامع گوناگون شده، تحسین و ستایش‌های اجتماعی، برنامه‌های حمایتی مناسب و تنوع جوایز روحی ـ روانی، هیجانی و مالی است.
قهرمان‌پروری در مدارس دختران
اگر بخواهیم در ورزش حرفه‌ای پیش‌رفت کرده و در میدان‌های ورزشی جهان موفق به کسب مقام شویم، راه‌کار این است که استعدادها را از مدارس که مناسب‌ترین کانون برای دسترسی به استعدادهای ناب است شناسایی کنیم. دانش‌آموزان بااستعداد، الماس‌هایی هستند که با یافتن و تراش اصولی و صیقل‌دادن آن‌ها، نمی‌توان قیمتی برای‌شان تعیین کرد. با توجه به آن‌چه گفته شد، مقوله‌ی ورزش بالأخص ورزش مدارس دختران را می‌توان با یک برنامه‌ریزی درازمدت برای بسط و گسترش ورزش قهرمانی در کشور قبل از آغاز بزرگ‌ترین روی‌دادهای ورزشی جهان، یعنی المپیک با فراخوانی کارشناسان، اساتید، مربیان مجرب و آگاه و کمیته‌های استعدادیابی مدنظر قرار دهیم. باید براساس شیوه‌های علمی، استعدادها را شناسایی کرده و با تجزیه و تحلیل نتایج آزمون‌ها، نخبه‌ها را در مسیر صحیح رشد خود، یعنی به سمت‌وسوی یک رشته‌ی ورزشی که شرایط رشد و بالندگی بیش‌تر دارند، سوق داد و با هدایت و جذب آن‌ها در کانون‌های پرورش نخبگان، با استفاده از مجرب‌ترین مربیان، تکنیک‌های پایه‌ای را به‌صورت سیستماتیک به دختران آموزش داده و زمینه‌ی به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه‌ی آن‌ها را فراهم آورد.
کارشناسان ورزشی جهان بر این باورند که زنان کشورهای اسلامی به‌دلیل محدودیت‌های مذهبی و پوششی، از پیش‌رفت در ورزش عقب مانده‌اند و به‌طور میانگین کم‌تر از یک‌پنجم زنان به فعالیت‌های ورزشی و جسمانی به‌اندازه‌ی کافی و استاندارد می‌پردازند. حتی آمار بین اقلیت‌های قومی ۱۳/2 درصد کم‌تر از این میزان را نشان می‌دهد و تنها زنان مسلمان، به میزان توصیه‌شده انجام فعالیت ورزشی، یعنی روزانه سی دقیقه عمل می‌کنند؛ اما ورزش بانوان در ایران شرایط کاملاً ویژه‌ای دارد.
هدف کلی از زنگ ورزش دختران
هدف از ساعت ورزش فقط و فقط قهرمان‌پروری نیست؛ هدف کلی تربیت‌بدنی حفظ سلامتی دانش‌آموزان و تلاش برای بقای تن‌درستی است. در این میان، معلم ورزش با استعدادیابی صحیح می‌تواند مسیر رسیدن به ورزش قهرمانی را نیز هموار کند؛ برای مثال دانش‌آموز دختری که به ورزش روی‌می‌آورد، با بالارفتن پتانسیل عضلات و تقویت ساختار اسکلتی، در آینده برای آن‌که طفلی را در وجودش بپروراند، بهتر آماده خواهد بود. نتیجه‌ی غایی که از این مثال حاصل می‌شود، داشتن یک مادر سالم و قوی است که خود پایه‌گذار خانواده‌ای سالم است. هم‌چنین ﻓﻘﺮ ﺣﺮﮐﺘﻲ، اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ اﯾﺠﺎد آﺳﻴﺐﻫﺎی ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮐﻮدﮐﻲ ﺗﺎ ﺑﻠﻮغ و میان‌سالی زﻧﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ. آﭘﺎرﺗﻤﺎنﻧﺸﻴﻨﻲ، ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﺤﺪودﻳﺖ اﻣﮑﺎﻧﺎت ورزﺷﻲ در ﻣﺪارس، داﻧﺸﮕﺎه و ﺑﺎﺷﮕﺎهﻫﺎی ورزﺷﯽ، از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﻻﯾﻞ ﺑﺮوز اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ در دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ.
لذت بردن از ساعت ورزش و ارتقا دادن مهارت‌های حرکتی بنیادی در مدارس دختران مخصوصاً در مقطع ابتدایی روی یادگیری مهارت‌های ورزشی در مقاطع بالاتر اثر می‌گذارد؛ بنابراین نقش دبیر تربیت‌بدنی در مقطع ابتدایی بسیار مهم است و آن‌ها باید با انجام تمرینات متنوع و جذاب این مهارت بنیادی که شامل مهارت‌های استواری، دست‌کاری و جابه‌جایی است، تقویت کنند. علت اساسی ناتوانی یادگیری مهارت‌های ورزشی، رشته‌های توپی دانش‌آموزان دختر در مقاطع بالاتر، ضعیف بودن مهارت‌های حرکتی بنیادی دختران است که در زمان سنی بین سه تا هفت‌سالگی اگر تقویت نشود، مشکلاتی به‌وجود می‌آورد که اکنون در مدارس دختران با آن‌ها روبه‌رو هستیم و ما را در رسیدن به پله‌ی قهرمانی دچار مشکل می‌کند.
نقش دبیر تربیت‌بدنی در رسیدن به ورزش قهرمانی
نقش دبیر تربیت‌بدنی در هدایت دانش‌آموزان دختر و شناسایی استعدادهای آن‌ها تأثیر بسزایی دارد؛ البته انگیزه‌ی دبیر ورزش در مدرسه هم خیلی مهم است. ﻋﺪﻡ ﻭﺟﻮﺩ ﺍﻣﻜﺎﻧﺎﺕ ﻭﺭﺯﺷﻲ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺳﻮ ﻭ ﻣﺤﻔﻮﻅ ﻧﺒﻮﺩﻥ ﺣﻴﺎﻁ ﻣﺪﺭﺳﻪ ﺍﺯ ﺳﻮﻱﺩﻳﮕﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﻱ ﺩﺧﺘﺮﺍﻥ و دبیران ﺑﻪ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻓﻌﺎلیتﻫﺎﻱ ﻭﺭﺯﺷﻲ کم‌تر شود ﺗﺎ ﺁن‌جا ﻛﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﻄﻊ ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ، ﺩﺧﺘﺮﺍﻥ نشستن در ﻓﻀﺎﻱ ﺳﺒﺰ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺯﻣﻴﻦ ﻭﺭﺯﺵ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲﺩﻫﻨﺪ. ﻃﺒﻖ آﻣﺎر اﻋﻼمﺷﺪه، ﺳﺮاﻧﻪی ﻓﻀﺎی ورزﺷﻲ دﺧﺘﺮان در ﻣﺪارس هفت ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ رﻗﻢ در ﮐﻨﺎر 52ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻓﻀﺎی اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺣﺮﮐﺘﻲ ﻳﮏ دﺧﺘﺮ، ﺟﺎی ﺗﺄﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر دارد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺿﺮﻭﺭﻱﺍﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺍﺣﺪﺍﺙ ﻓﻀﺎﻫﺎﻱ ﺳﺮﭘﻮﺷﻴﺪﻩ با امکانات ﻣﻨﺎﺳﺐ، از قبیل: تجهیزات ورزشی، تهویه و جریان هوای کافی و ﻧﻮﺭ مناسب ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻭﺭﺯﺵ ﺗﺮﻏﻴﺐ کرد. ﮔﺮﭼﻪ در زﻣﯿﻨﻪی ورزش ﻗﺎﻧﻮن و اﺟﺒﺎری وﺟﻮد ﻧﺪارد، ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ اﺳﺎﺳﺎً ورزش را ﺑﺮای ﭘﺴﺮان ﺿﺮوریﺗﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﺑﺮای اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ دﺧﺘﺮان‌شان بیش‌تر ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﻼسﻫﺎی ﻫﻨﺮی ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ ﺗﺎ ورزﺷﯽ. هم‌چنین ﮔﺎﻫﻲ اﻣﮑﺎﻧﺎت اﺧﺘﺼﺎصﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ دﺧﺘﺮان، ﺑﻪﻗﺪری ﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻗﺸﺮ ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺗﻮان ﺗﻘﺒﻞﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی ﻣﺎدی آن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از آن‌ها اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ.
دختران در دوران نوجوانی، بلوغ و زنگ ورزش
جهش نمو نوجوانی، از فردی به فرد دیگر بسیار متغیر است. برخی این فرآیند را در حالی که دیگران در آغاز راه‌اند به اتمام رسانده‌اند. این نتایج، به روشنی در محیط‌های ورزشی نوجوانان معلوم است. به یاد داشته باشید رشد با سن تعیین می‌شود؛ اما وابسته به سن نیست. تکیه‌ی بیش از اندازه به سن تقویمی به‌عنوان یک راهنما، برای انتخاب تیم ورزشی امری غیرعاقلانه بوده و با آن‌چه ما در خصوص رشد حرکتی و تربیت باکیفیت می‌دانیم تناقض دارد. به‌طور کلی دختران نسبت به پسران زودتر به سن بالیدگی و بلوغ می‌رسند. این روند رشد دختران روی سن قهرمانی آن‌ها و کسب مقام‌های قهرمانی در سنین پایین اثر می‌گذارد. دختران نسبت به پسران از نظر فیزیولوژیکی رشد سریع‌تری دارند. آشنایی دبیران تربیت‌بدنی از روند رشدی دختران تأثیر زیادی روی تناسب اندام دختران، سطح مهارت و رسیدن به قهرمانی آن‌ها دارد.
نتیجه
با یک بررسی اجمالی درمی‌یابیم که متأسفانه عمده فعالیت‌هایی که در راستای پویایی و ارتقای ورزش آموزشگاه‌های دختران در قالب تقویم سالانه ارائه می‌گردد، بیش‌تر جنبه‌ی پرکردن برنامه را داشته و تأثیر و نقش زیادی در روند روبه‌رشد ورزشی دختران ندارد! در شرایط کنونی، به علت عدم تعامل و تفاهم منسجم و پایدار میان سازمان تربیت‌بدنی و وزارت آموزش‌وپرورش و نداشتن یک برنامه‌ریزی بنیادی و اساسی و حذف یا منفعل‌شدن کانون‌های ورزش در مدارس دختران در اکثر رشته‌های تخصصی، کمبود نیروهای فعال و نبود فضاهای مناسب و استاندارد برای انجام فعالیت‌های ورزشی در مدارس، ورزش آموزشگاه‌های دختران مفهوم واقعی خود را از دست داده است. برای رشد ورزش دانش‌آموزی دختران باید با هم‌اندیشی، کار جمعی و با تدوین راه‌کارهای مناسب حرکت زیربنایی برای بازسازی و ترمیم زیرساخت‌های ورزش مدارس دختران را آغاز کرد و با فعال‌کردن کانون‌های ورزش مدارس دختران و ایجاد فضاهای مناسب و استاندارد و ارتقای دانش فنی مربیان در مدارس، بسترهای لازم برای شکوفایی استعدادهای بالقوه را مهیا کرد.
منابع
1. گالاهو، دیویدال و دیگران (1392)؛ درک رشد حرکتی در دوران مختلف زندگی، ترجمه‌ی عباس بهرام، فرهاد قدیری و ندا شهرزاد، تهران: نافع.
2. کاتلین ام، هی‌وود (1386)؛ رشد و تکامل حرکتی در طول عمر، ترجمه‌ی مهدی نمازی‌زاده و محمدعلی اصلانخانی، تهران: سمت.
)