نگاهی بر تأثیر ماهواره روی افراد خانواده
اشاره
ماهواره مانند بسیاری از وسایل ارتباطی دیگر می‌تواند کارکرد دوبعدی داشته، آثار و پی‌آمدهای مثبت و منفی در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها داشته باشد. آمار استفاده از ماهواره در کشورهای اسلامی، نشان‌دهنده‌ی این است که ده تا پانزده درصد، کارهای تحقیقاتی انجام می‌گیرد و 90 ـ 85 درصد برنامه‌های غیرتحقیقاتی مانند فیلم‌ها، سریال‌های مبتذل، مستهجن و... است که آثار و پی‌آمدهای بسیار بدی روی افراد خانواده و جامعه می‌گذارد و ما در این نوشتار، به آسیب‌ها و پی‌آمدهای بد آن به‌طور اجمال اشاره می‌شود.
سست‌شدن بنیان خانواده
یکی از پی‌آمدهای بسیار منفی ماهواره، سست‌شدن بنیان خانواده است؛ چون ورود ماهواره را به خانه، می‌توان به منزله‌ی ورود فردی نامحرم و لاابالی دانست که دوست ناباب برای فرزندان است، درصدد اختلاف‌افکنی بین زن‌ها و شوهرهاست، به ناموس انسان خیانت می‌کند، دین انسان را می‌گیرد، مرزها و حریم‌های خانواده را می‌شکند و به آسانی حقیقت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تربیتی را وارونه جلوه می‌دهد. دزد وقتی وارد خانه شود؛ هرچه گیرش آید می‌دزدد. خرید ماهواره به منزله‌ی دعوت این فرد ناباب به خانه است.
افزایش دامنه‌ی اطلاعات مخاطبان به رفتارهای ناهنجار جنسی
دامنه‌ی اطلاعات افراد را در مورد ناهنجاری جنسی و رفتارهای ضدعفت گسترش می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که ناهنجاری‌هایی را که تاکنون متوجه آن نبوده و تمایل به آن نداشته‌اند، به انجام آن‌ها علاقه‌مند شده، به‌تدریج به سمت آن روی می‌آورند.
ترویج روابط ناسالم مرد و زن نامحرم
طرح نادرست روابط میان زن و مرد، از پی‌آمدهای منفی دیگری است که ماهواره در پی دارد. در بیش‌تر مجموعه‌های تلویزیونی، روابط نادرست میان زن و مرد به‌طور جذّاب به تصویر کشیده می‌شود؛ در حالی که این رویه با آموزه‌های دینی، اخلاقی و تربیتی به شدت در تعارض است. دوستی‌ها، مراوده‌های صمیمی و نزدیک زنان و مردان نامحرم، حتی زنان شوهردار و مردان زن‌دار با یک‌دیگر، نگاه‌های معنادار، درددل‌ها و خنده‌ها ـ که همگی برخلاف فرهنگ اصیل عفاف است ـ در ماهواره‌ها به‌طور مکرر به نمایش گذاشته می‌شود. از این طریق، آسیب‌های زیان‌باری به عفت جامعه وارد می‌سازد (عارفی، 1392، 98).
تحریک غریزه‌ی جنسی
تحریک جنسی، یکی دیگر از پی‌آمدهای زیان‌بار ماهواره است. انتشار تصاویر مبتذل و مستهجن و ایجاد پایگاه‌هایی با مضمون‌های سکس و هرزه‌گری در ماهواره‌های کشورهای غیراسلامی، عامل مهمی برای تحریک غریزه‌ی جنسی افراد شده و زمینه‌ی آلودگی آنان به رفتارهای ناهنجار جنسی می‌گردد؛ چراکه نگاه به این صحنه‌های تحریک‌کننده، از مصداق‌های بارز نگاه به نامحرم است که در روایت‌ها دام شیطان معرفی شده است. چنان‌که امام علی(ع) فرمود: «چشم‌ها، دام شیطان است» (آمدی، 260).
کاهش شرم و حیا
دست‌یابی به سایت‌های مبتذل و مرتبط با مسائل جنسی از طریق ماهواره و اینترنت، تمایل‌های جنسی افراد را به شدت تحریک کرده، روحیه‌ی شرم و حیا را در بینندگان از میان برده و زمینه‌ی توسعه‌ی فحشا و منکرات را در قبال افراد، به‌ویژه نوجوانان و جوانان فراهم می‌سازد. برنامه‌های مبتذل و مستهجن جنسی، به تصویر کشیدن مکرر روابط ناسالم زن و مرد نامحرم با هم‌دیگر، پرده‌ی شرم و حیا را پاره کرده و جرئت این رفتارها را در افراد، به‌ویژه جوانان و نوجوانان افزایش می‌دهد.
امام صادق(ع) می‌فرماید: «اگر حیا نباشد، هیچ کار زیبایی انجام نمی‌شود و هیچ کار زشتی ترک نمی‌شود» (مجلسی، 1403، 81).
هم‌چنین امام علی(ع) می‌فرماید: «حیا از انجام افعال قبیح جلوگیری می‌کند» (آمدی، 257).
و نیز می‌فرماید: «حیا، کلید هر خوبی است»(آمدی، 257).
و در جای دیگری می‌فرماید: «حیا، سبب عفت و پاک‌دامنی است» (آمدی، 257).
بدحجابی و بی‌حجابی در زنان و دختران خیابانی
طبیعی است که وقتی در خانواده‌ها بی‌هیچ محدودیتی اعضا پای ماهواره می‌نشینند و فیلم‌هایی را می‌بینند که برای خانواده مناسب‌سازی نشده و بی‌حجابی در آن یک امر عادی است؛ به مرور از حجاب ارزش‌زدایی شده و زنان ترجیح می‌دهند که با حجاب کم‌رنگ‌تر یا احیاناً بی‌حجاب در جامعه حضور پیدا کنند. این مسئله با عمومی‌تر شدن بی‌حجابی و حتی استقبال نامحرمان در جامعه، بدل به ایجاد فضای خودنمایی برای نامحرمان و در ادامه، روند دور شدن از خانواده، پدیده‌ی زنان خیابانی یا شکل‌گیری روابط نامشروع بین افراد متأهل می‌شود. نمونه‌ی زشت این آسیب‌ها را در بین زنان جوان دید که علی‌رغم متأهل بودن، با آرایش‌های بسیار زننده همراه دختر یا پسر کوچک‌شان که وی نیز آرایش شده است در خیابان‌ها می‌توان دید؛ زنانی که از بروز رفتارهای دوستانه با مردان نامحرم هیچ ابایی ندارند.
دختران فراری
از مهم‌ترین کارکردهای سریال‌ها و فیلم‌های پخش‌شده در ماهواره، آزادی در خارج از خانه‌هاست؛ به این معنا که افراد، به‌ویژه دختران جوان را که به‌صورت سنتی و فرهنگی در خانواده‌ها با محدودیت روبه‌رو هستند، دچار حس زندانی‌بودن در خانه می‌کنند. این فرآیند روانی، به‌صورت خیلی ساده با مقایسه‌ی دختران موفق یا آزاد سریال‌ها و فیلم‌ها با وضعیت دختران قربانی در ذهن وی شکل می‌گیرد و کم‌کم با عدم مدیریت صحیح در خانواده‌ها، یک عقده و در نتیجه فرار یا روی‌گردانی دختران جوان از فضای امن خانه می‌شود. چنین پدیده‌ای، در خانواده‌هایی که از ساختار درستی برخوردار نیستند شدیدتر است.
زمینه‌سازی برقراری روابط ناسالم
یکی دیگر از مصادیق ماهواره که می‌تواند به عفت افراد خانواده و جامعه، به‌خصوص نوجوانان و جوانان آسیب زیان‌باری وارد کند، برقراری ارتباط ناسالم از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای است. رد و بدل کردن پیام‌ها و فرستادن عکس‌های مبتذل به هم‌دیگر در شبکه‌های اجتماعی، از جمله اقداماتی است که در گسترش رفتارهای نابهنجار جنسی، نقش مهمی دارد.
نتیجه
با توجه به آثار زیان‌باری که ماهواره می‌تواند به عفت افراد خانواده و جامعه وارد کند، والدین، مربیان و دولت اسلامی وظایف خطیری بر عهده دارند. پاسداری از مرزهای عقیدتی و اخلاقی خانواده و جامعه، ایجاب می‌کند که این‌ها هر کدام به حسب وظیفه‌ی خود، تدابیر لازم و پیش‌گیرانه‌ای از بروز و توسعه‌ی این‌گونه مفاسد به‌طور جدی اعمال کنند.
راه‌کارهای پیشنهادی
ـ تقویت فرهنگ خودی و نشان‌دادن ارزش‌های بالای آن به سطوح پایین خانواده و جامعه، دفاع از ارزش‌های ملی، ارتقای سطح آگاهی افراد، ترویج زندگی معنوی و تقوا، ترویج الگوهای رفتاری صحیح در خانواده و جامعه.
ـ حرکت مقابله‌ای صداوسیما برای ساختن و بازنمایی محدود ارزش‌های جامعه و صیانت از حریم خانواده، برای مقابله با اثرهای منفی، فیلم‌های مناسب ماهواره‌ای.
ـ حرکت آگاهانه و صحیح مدیران فرهنگی و تربیتی جامعه برای کاهش اثرهای منفی برنامه‌های ماهواره.
- وظیفه‌ی اصلی مسئولان فرهنگی، اخلاقی و تربیتی، ایمن‌سازی افراد، به‌ویژه نوجوانان و جوانان در برابر هجوم بیگانگان و افزایش قدرت مقاومت آنان است. ایمن‌سازی نیز با برنامه‌های اساسی برای گسترش شناخت معارف الهی و باورهای اعتقادی، دینی و مذهبی در خانواده و جامعه میسر است که می‌تواند با گذشت زمان، افراد خانواده و جامعه را به خودآگاهی و خودباوری برساند.
ـ تبیین صحیح پی‌آمدهای منفی ماهواره برای جوانان و والدین آن‌ها با بهره‌مندی از مطبوعات، رسانه‌ها و انجمن اولیا و مربیان مدرسه.
ـ بی‌شک محدودیت‌آفرینی در استفاده از برنامه‌های ماهواره، بدون جایگزین‌کردن برنامه‌های سازنده و مورد علاقه‌ی جوانان در رسانه‌های ملی به نتیجه نخواهد رسید؛ بنابراین گسترش شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی و توسعه‌ی برنامه‌های گوناگون، باید جزو برنامه‌های اساسی دولت‌مردان، به‌ویژه مسئولان صداوسیما قرار گیرد.
منابع:
1. آمدی، عبدالواحد؛ غررالحکم و دررالکلم، مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی.
2. عارفی، مریم؛ مجله‌ی معرفت، فصل‌نامه‌ی عملی، فرهنگی و اجتماعی، سال ششم، شماره‌ی 15-14، قم: انجمن علمی و فرهنگی میزان.
3. مجلسی، محمدباقر(1403)؛ بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
)