راهی برای خوب زیستن

به مناسبت روز جهانی مسجد

برای موضوع روز جهانی مسجد و پرداختن به دلیل نام‏گذاری آن، با یک جست‌وجو در فضای مجازی و پس از این‏که چیزی به نام روز جهانی کلیسا، کنیسه یا سایر معابد پیدا نمی‌کنید، این موضوع را به حساب هوشیاری مسلمانان می‌گذارید یا نقشی که مسجد می‏تواند در ایجاد سبک زندگی صحیح برای آن‏ها داشته باشد. شاید به دلیل همین نقش ارزنده است که در جنگ‏ها و فتنه‏هایی که از سوی دشمنان علیه مسلمانان طراحی می‏شود، همواره مساجد از اولین مکان‏هایی هستند که مورد تاخت‏وتاز و تخریب قرار می‏گیرند! این نام‌گذاری هم درست به همین دلیل بود؛ مظلومیت مسلمانان و تهدید مهمی که از سوی مساجد به دلیل آگاهی بخشی و ایجاد وحدت در میان آن‏ها، متوجه دشمنان‌شان می‏شد.

در سی‏امین اجلاس وزرای خارجه‏ی کشورهای اسلامی در تهران، به پیشنهاد ایران، روز سی‏ام مردادماه که مصادف با به آتش کشیده‌شدن مسجدالاقصی توسط صهیونیست‏هاست، روز جهانی مسجد نام گرفت و در قطع‌نامه‏ای که به این مناسبت از سوی سازمان کنفرانس اسلامی صادر شد، از کشورهای عضو خواسته شد تا در راستای تحکیم مساجد، در توسعه‌ی فرهنگ و ارزش‏های اسلامی برای تکریم و بزرگ‏داشت این روز تلاش کنند. گفتنی است که سی‏ام مردادماه هم‌چنین مصادف با حمله‌ی عوامل رضاخان به مسجد گوهرشاد و کشتار مردم بی‏گناه در سال 1314 نیز هست.

در سال‏های شکل‏گیری اسلام، مساجد از جمله مهم‌ترین پایگاه‏های فرهنگی و اجتماعی بودند. بیش‌تر ملاقات‏های مردم با پیامبر(ص) و رفع حوائج و گرفتاری‏های آنان در مسجد صورت می‏گرفت و محل اصلی نزول وحی، توضیح، تشریح و تبیین آن توسط پیامبر(ص) بود. از سوی ائمه(ع) نیز روایات زیادی مبنی بر تکریم و احترام مساجد باقی است؛ چنان‏که امیرمؤمنان(ع) می‏فرماید: «کسی که مسجد را گرامی بدارد، خدا را در قیامت با شادمانی و بشارت ملاقات کند و نامه‏ی اعمالش به دست راست او داده شود» (جوادی‌آملی، 1391، 567). هم‌چنین حضرت امام صادق(ع) در حدیثی، حضور در مسجد را از جمله مصادیق بزرگ‏منشی افراد معرفی کرده‏اند (جوادی‌آملی، 568)؛ اما به واقع، در یک نگاه ظاهربینانه و سطحی، شاید علت این همه بزرگ‌داشت برای ما غیرقابل فهم باشد! نقل است که شخصی از امام صادق(ع) در مورد علت تعظیم مساجد پرسید و ایشان در پاسخ فرمودند: «از آن‏روی به تعظیم و احترام مساجد فرمان داده شد، که خانه‏های خدا در زمین هستند» (حرعاملی، 1387، 557).

بر این اساس، هنگامی که حضور در مسجد جزو برنامه‏های اصلی و روزانه‏ی ما قرار گیرد، هر چند ممکن است در ابتدا به نظر تکراری برسد و هم‌چون سایر روزمرگی‏ها بدون حضور قلب، صورت پذیرد، به‌تدریج و با توفیقی که ان‌شاءالله از سوی صاحب‌خانه نصیب‌مان خواهد شد، سعی در پاکیزگی خود از آلودگی‏های باطن خواهیم کرد، تا لایق آن بارگاه الهی شویم. کم‏کم احساس حضور خدا و توکل بر او در زندگی ما پررنگ‏تر شده، احساس عجز، ناکامی، درماندگی و تنهایی در سختی‌ها رخت برمی‏بندد و همین آرامش، ضامن سلامت روحی ما در دنیایی خواهد شد که کسر بزرگی از تخت‏های بیمارستانی‏اش به بیماران روانی، حجم انبوهی از داروهای مصرفی‏اش به داروهای آرام‌بخش و ضدافسردگی و جمعیت زیادی از مردگانش به انسان‏های ضعیفی تعلق دارد که به هنگام احساس بی‏پناهی در نگرانی‏ها و ناامیدی‏های زندگی، خود را با دستان خویش به کام مرگ فرستاده‏اند. علما و دانشمندان زیادی وجود داشته‏اند که حتی برای رفع معضلات علمی خود دست به دامان مساجد می‏شده و نتیجه می‏گرفته‏اند؛ نقل است که ابوعلی‌سینا هرگاه در مسئله‏ای علمی سخت درمانده می‏شد، وضو می‏گرفت و راهی مسجد می‏شد، دو رکعت نماز می‏خواند و با استمداد از خدا، مسئله برایش حل می‏شد.

علاوه بر این‌ها، حضور مؤدبانه و مداوم در مساجد، از مسلمانان انسان‏هایی منظم، وقت‌شناس، قانون‌مند، پاکیزه و سلامت خواهد ساخت؛ چراکه مسلمان مقید به حضور در مسجد، می‏داند چنان‌چه حتی برای دقایقی دیرتر برسد، پاداش عظیم نماز جماعت اول وقت را از دست خواهد داد؛ لذا در برنامه‏ریزی روزانه‏ی خویش دقیق و هدف‌مند عمل خواهد کرد. او هم‌چنین می‏داند نه‌تنها صاحب والامقام خانه از او خواسته است تا زینت‏هایش را به هنگام حضور در این خانه به خود برگیرد و با بدن و لباس پاکیزه و معطر و دهان مسواک‌زده و خوش‌بو وارد شود تا ثواب نمازش چندین برابر گردد، بلکه حتی برای پاکیزگی و غبارروبی از مکان مسجد هم برایش اجر فراوانی منظور داشته است؛ لذا تقید به این موارد و تکرار آن‏ها برای روزهای متوالی، آن‌هم روزی یک الی چند مرتبه، پاکیزگی و نظافت را در شخصیت او نهادینه و سلامت را برایش به ارمغان خواهد آورد. پیامبر اکرم(ص) در توصیه به پاکیزه نگاه داشتن مساجد فرمود: «کسی که خاشاکی اندک را، به اندازه‏ای که در چشم فرورود از مسجد بیرون برد، خدا برایش رحمت دنیا و آخرت می‏نویسد.» هم‌چنین از امیرمؤمنان علی(ع) نیز نقل است که فرمود: «هرکس غذای بدبو (آزاردهنده) خورده است، به مسجد نرود» (جوادی‌آملی، 567).

ایجاد وحدت و هم‏دلی در اجتماع مسلمانان را می‏توان، از دیگر نتایج مهم حضور در مساجد دانست. پیامبر(ص) در این خصوص فرموده‏اند: «شیطان، گرگ انسان است؛ همانند گرگ گوسفند که گوسفند جداشده از گله را می‏برد؛ پس از جدایی و تفرقه بپرهیزید و بر شما باد به پیوستن به جماعت و عموم مسلمانان و حضور در مسجد» (جوادی‌آملی، 567). هم‌چنین از ابن‌مسعود نقل است که گفت: «رسول گرامی اسلام(ص) [به هنگام نماز جماعت در مسجد] دست به شانه‏های ما می‏گذاشت و ما را پس و پیش می‏کرد و می‏فرمود منظم بایستید؛ وگرنه چنان‏چه در ایستادن اختلاف داشته باشید، دل‏های‌تان هم مختلف خواهد شد» (عزیزی، 1379، 102).

 برکات حضور در مساجد تنها در اقامه‏ی نماز خلاصه نمی‏گردد؛ هر یک از مسلمانان، فارغ از این‏که مرد باشد یا زن، می‏تواند با حضور در مسجد مطابق با تخصص خویش ساعتی را برای کمک رایگان به افرادی که در مسجد حضور می‏یابند اختصاص دهد. همین امر می‏تواند سبب ترغیب بیش‌تر مردم به حضور در مسجد شود و در پی آن، برخورداری از فضایل و برکاتی گردد که پاره‏ای از آن‏ها ذکر گردید. زنان حتی می‏توانند با توجه به مهارت‏های خاصی که در هنر، آموزش، تربیت، مشاوره و روان‌شناسی یا حتی طبابت دارند و با توجه به اوقات فراغت بیش‌تری که نسبت به مردان دارند، نقش مؤثرتری در این زمینه داشته باشند. از طرفی با حضور مادران در مسجد، فرزندان آن‏ها به‌خصوص فرزندان دختر هم به شرکت ترغیب شده و آموزش نسل‌های بعدی در دستان زنانی قدرت‌مند قرار خواهد گرفت. در مقاله‏‏ای پیرامون نقش زنان در مساجد در سایر جوامع اسلامی، چنین آمده است: «زنان در سایر کشورهای اسلامی حضور پررنگ‏تری در فعالیت‏های مساجد دارند. آن‏ها خدمات و فعالیت‌هایی چون آموزش کودکان و جوانان، خدمات مشاوره‌ی قانونی، خدمات اسکان و منزل‌دهی، رفاهی، بهداشتی و زندگی سالم را ارائه می‌کنند. مساجد هم‌چنین در جمع‌آوری کمک مالی برای کاهش فقر و فلاکت، فعالیت‌های بین‌مذاهب، برپایی هسته‌های مطالعاتی و سمینار برای زنان در مرکز اسلامی‌‌ مشارکت دارند. نمونه‌ی آن یک گروه پانصدعضوی از زنان داوطلب است که در طول ماه مبارک رمضان، برای کار در بخش‌های مخصوص زنان در مسجد اعظم مکه گمارده شدند و تحت نظارت مقامات هلال‌احمر به زائران کمک‌های اولیه ارائه می‌کردند. در قاهره بالغ بر هزارنفر در درس‌های قرآن یا خطابه‌های مذهبیِ ایرادشده توسط زنان، در یکی از مساجد اصلی شهری به‌نام «الصدیق» گردهم‌می‌آیند. آنان هم‌چنین در روزهای مقرر، طبق‌های لباس و وعده‌های غذایی برای فقرا مهیا می‌کنند، یا به زنان دیگر خواندن و نوشتن می‌آموزند. الصدیق هم‌چنین کلینیک‌های درمانی و یک مرکز درمانی روزانه برای زنان و بچه‌هایی دارد که در مسجد داوطلب هستند. تمام فعالیت‌ها توسط زنان سازمان‌دهی می‌شود» (سایت خانواده و زنان).

در کشور ما متأسفانه در برخی از مساجد حرمت بانوان آن‌گونه که شایسته‌ی یک زن مسلمان است حفظ نمی‌شود!  چنان‌که در برخی از مساجد با آن که مساحت کمی هم ندارند؛ جایگاه زنان به نحو چشم‌گیری کوچک است یا حتی مساحت کمی از طبقه‌ی دوم، با وسایلی کهنه و فرسوده به آنان تعلق دارد. گاه حتی قسمت مربوط به آقایان از تزئینات و کاشی‌کاری‌های زیباتر، تعداد لوسترهای بیش‌تر و وسایل تهویه، خنک‌کننده و گرم‌کننده‌ی بیش‌تری برخوردار است. در اعیاد، جشن‌ها، سخن‌رانی‌ها و سایر مراسم عبادی که در مسجد صورت می‌گیرد نیز، یا اصلاً بانوان حضور ندارند و یا در پذیرایی‌های مربوط، به نحو محترمانه‌ای با آنان برخورد نمی‌شود. حضور آگاهانه و پررنگ زنان در مساجد، به‌خصوص زنان عالمه و دانشمند و استفاده از علم و تخصص آنان، باعث خواهد شد تا بسیاری از این‌گونه عادت‏ها و سنت‌های غلط کنار گذاشته شود و سایر بانوان، به‌خصوص جوانان و نوجوانان‌ با اشتیاق بیش‌تری در مسجد حضور یابند و از فیوضات مادی و معنوی حاصل از این حضور بهره گیرند.

منابع:

1. جوادی‌آملی، عبدالله (1391)؛ مفاتیح الحیاه، قم: نشر اسراء.

2. حرعاملی، محمد بن حسین (1387)؛ وسایل‌الشیعه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

3. عزیزی، عباس (1379)؛ قصه‌های نماز، قم: انتشارات بلوغ.

4. قاسمی، زینب؛ «جوامع مسلمان و نقش زنان در مساجد»، پایگاه تحلیلی و خبری خانواده و زنان.