به مناسبت روز جهانی شیر مادر
تغذیه‌ی صحیح و کافی در دوران بارداری، علاوه بر تأمین رشد کافی و ایجاد ذخایر غذایی در جنین، باعث تشکیل ذخایر مواد مغذی در بدن نیز می‌شود. ایجاد این ذخایر در بدن مادر، یکی از شرایط توفیق در شیردهی، به‌خصوص در شش ماه اول آن است. مادری که طفل خود را شیر می‌دهد، نیاز به غذای خوب، کافی و کامل دارد؛ به‌ویژه اگر این مادر فعالیت‌هایی در خارج از خانه نیز داشته باشد. بدین لحاظ در دوران شیردهی، احتیاج مادر برای دریافت انرژی، پروتئین و بعضی از ویتامین‌ها و مواد معدنی افزایش می‌یابد.
برخی از گیاهان نیز با مکانیسم‌های مختلف و از طریق تحریک غدد تولید شیر، باعث افزایش شیر مادران می‌شوند؛ مانند ریحان، زیره، رازیانه و سیب‌زمینی ترشی.
تغذیه‌ی نوزادان و شیرخواران
شیر مادر غذایی ایده‌آل برای کودک است و توازن صحیحی از مواد غذایی را برای نیازهای او فراهم می‌کند. احتیاجات کودک به انرژی و پروتئین در شش‌ماهه‌ی اول حیات به‌طور طبیعی تأمین می‌شود و تا زمانی که مادر رژیم غذایی کاملی را دریافت کند، به هیچ ماده‌ی غذایی تکمیل‌کننده‌ای احتیاج نیست.
برتری شیر مادر بر دیگر شیرها، تنها از نظر ترکیب و مقدار مواد غذایی نیست؛ بلکه آب حیاتی است با اثرهای عاطفی و روانی فراوان و حاوی فاکتورها و مواد مصونیت‌بخش بی‌شمار. نوزادی که در بین بازوان مادر مشغول نوشیدن شیر است، در وضعیتی است که اجباراً به صورت مادر می‌نگرد و نگاه او توأم با مبادله‌ی نگاه پرمهری است حاکی از مهربانی و دل‌جویی مادری و همین نگاه‌های محبت‌آمیز است که زیربنای ارتباط شخص با دیگران در زندگی آینده می‌شود.
فواید تغذیه با شیر مادر
در صورتی که مادر سالم باشد، شیر او بهترین غذای نوزاد است و فایده‌های زیادی دارد.
* تغذیه با شیر مادر، از نظر روحی سبب پیوند عاطفی بین مادر و شیرخوار می‌شود که در وابستگی مادر و فرزند به یک‌دیگر بسیار مؤثر است.
* شیر مادر استریل بوده و از نظر اقتصادی ارزان و همیشه در دسترس و از نظر دما مناسب است.
* شیر مادر پروتئین و چربی مناسب برای کودک دارد و مواد مغذی و ویتامین‌های آن کامل‌ترین فرمول برای نوزاد است.
* کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، کم‌تر از اطفالی که شیر گاو یا شیرخشک می‌خورند به اسهال و اختلال‌های گوارشی مبتلا می‌شوند.
* مقدار پروتئین شیر گاو بیش‌تر از شیر مادر است و تغذیه با آن، فشار بیش‌تری به کلیه‌ی کودک وارد می‌آورد؛ در حالی که هضم و جذب پروتئین شیر مادر برای نوزاد راحت است.
* نسبت کلسیم به فسفر در شیر مادر به ترتیبی است که رشد و نمو و سلامت کودک را بهتر تأمین می‌کند.
* کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، در برابر بیماری‌ها مقاوم‌تر هستند و مرگ‌ومیر آن‌ها بسیار کم‌تر است.
* ریسک خطر عفونت از طریق شیر مادر، کم‌تر از تغذیه با بطری است.
* کودک از طریق آنتی‌بادی و دیگر مواد موجود در شیر مادر حفاظت می‌شود. در زمانی که سیستم ایمنی کودک به‌طور کامل توسعه نیافته، تغذیه از شیر مادر خطر اسهال را در نتیجه‌ی مصرف شیر آلوده، به‌دلیل آن‌که شیر از سیستم تغذیه‌ی مادر به کودک بدون تماس خارجی منتقل می‌گردد کاهش می‌دهد.
علاوه بر این، مادرانی که خود به کودک‌شان شیر می‌دهند کم‌تر به سرطان سینه، پوکی استخوان، استرس و افسردگی مبتلا می‌شوند.
تنظیم فواصل تغذیه‌ی شیرخوار
در مورد دفعات و مدت هر بار تغذیه‌ی نوزاد، باید امکان هر نوع تغییر و تعدیل را در نظر گرفت؛ زیرا نوزادان، خود به‌خوبی می‌توانند در تنظیم مدت و فواصل تغذیه سهم مهمی داشته باشند. معمولاً نوزادان رسیده به وزن سه کیلوگرم، به‌خوبی برنامه‌ی غذایی هر چهار ساعت یک‌بار را می‌پذیرند؛ ولی بعضی از نوزادان، ممکن است برنامه‌ی سه‌ساعته را بهتر تحمل می‌کنند. در مورد نوزادان کم‌وزن و نارس که هربار مقدار کم‌تری شیر می‌خورند، فاصله‌ی دو ساعت برای تغذیه در نظر گرفته می‌شود. مدت تغذیه معمولاً بیست دقیقه است. به‌طور کلی، مدت شیردهی در مورد نوزادان متفاوت بوده و بهتر است مدت هر وعده‌ی تغذیه به دل‌خواه آنان تنظیم شود. معمولاً هر کودک پس از دوماهگی از برنامه‌ی منظمی پیروی خواهد کرد. تغذیه‌ی نوزاد از شیر مادر، مستلزم توجه دقیقی نیز است؛ از جمله این‌که در هنگام تغذیه، نوزاد باید گرسنه و جایش خشک باشد. مادر هم باید با رغبت به فرزندش شیر دهد و بهتر است در حالت نشسته و وضع کاملاً راحتی باشد. پس از هر وعده شیرخوردن، باید هوایی که بلعیده شده است خارج گردد تا از درد معده و استفراغ شیرخوار جلوگیری شود.
منابع:
1. حلم‌سرشت، پریوش و دل‌پیشه، اسماعیل (1379)؛ اصول تغذیه و بهداشت مواد غذایی، تهران: انتشارات چهر.
2. محمودزاده، سیدعلی و همکاران (1378)؛ علوم غذایی، سلامت و تغذیه، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
)