دین اسلام برای دختران و زنان اهمیت ویژه‌ای قائل است و سفارش‌های فراوانی در این مورد نیز از ائمه(ع) در متون دینی و روایات آمده است. در روایات اسلامی، پسران نعمت‌های خدا و دختران حسنات الهی ذکر شده‌اند. پیامبر(ص) نیز در این مورد فرموده‌اند: «بهترین فرزندان شما دختران هستند» (مجلسی، 1404، 91).

دختران نقش بسیار مهمی در خانواده و جامعه دارند. آن‌ها در آینده باید مسئولیت اداره‌ی خانواده را عهده‌دار شوند و وظیفه‌ی تربیت نسل‌های آینده نیز بر عهده‌ی آن‌هاست. اگر یک دختر به‌خوبی تربیت شده و برای زندگی خانوادگی و اجتماعی آماده شود، می‌تواند سعادت و خوش‌بختی نسل آینده را تضمین کند‌؛ اما اگر این دختر در دوره‌ی تربیت خود با آسیب‌ها و مشکلات روحی و جسمی روبه‌رو شود، نمی‌توان از او انتظار داشت در آینده نقش مثبتی در خانه و اجتماع داشته باشد و فرزندانی سالم و صالح تحویل جامعه دهد؛ به‌همین دلیل است که تربیت دختران باید به‌طور خاص مورد توجه پدرها و مادرها قرار گیرد .

دختران مهر عالم‌آرایند

 مادر مردمان فردایند

مادر قوم،  باهنر  باید

 تا که فرزند با هنر زاید (سرور اصفهانی)

یکی از مسائل تربیتی دختران، نوع بازی آنان در کودکی است. دختران طبق میل فطری خود بازی‌هایی را انتخاب می‌کنند که با نقش آنان در آینده ارتباط مستقیم دارد؛ برای مثال، دختری که با عروسک بازی می‌کند، لباس عروسک را عوض می‌کند، به او غذا می‌دهد و کارهایی را که هر مادری برای فرزندش انجام می‌دهد، تقلید می‌کند و ناخوداگاه برای نقش آینده‌ی خود تمرین می‌کند.

بعد از دوران کودکی دوره‌ی بلوغ است که به علت تغییرات بیولوژیکی و جسمانی خاصی که در دختران ایجاد می‌شود، از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار است که می‌توان گفت یکی از مراحل تعیین‌کننده و مهم در زندگی زنان است و عبور با سلامت از این دوران، منوط به آموزش صحیح مادران است که آموزش‌های لازم را به دختر داده باشند؛ زیرا سلامت جسمی و جنسی دختران که مادران آینده‌اند، در امر فرزندآوری بسیار مهم است.

بی‌شک، دوران بلوغ یکی از پرتنش‌ترین دوران‌ زندگی هر دختری است. نقش والدین در دوران بلوغ می‌تواند اهمیت بسیاری به ایجاد آرامش روحی و روانی برای دختران در سن بلوغ داشته باشد. بلوغ مرحله‌ای از رشد انسان است که باعث گذر از کودکی و رسیدن به بزرگ‌سالی می‌شود. این مرحله در دختران به‌معنی توانایی در بر گرفتن نقش مادری است . فردی که دوران بلوغ را پشت سر گذاشته باشد بالغ است؛ اما پدیده‌ی بلوغ به این سادگی‌ها‌ نیست. به‌طور کلی در شرایط طبیعی، بلوغ دختران در سنین یازده تا سیزده‌سالگی به وقوع می‌پیوندد. البته شرایط آب هوا، گرم‌سیری یا سردسیری منطقه‌ی زندگی نیز تأثیر بسزایی در بلوغ زودرس یا دیررس خواهد داشت (پایگاه تحلیلی خبری خانواده و زنان 16/6/1392).

از مسائل مهم در رشد و تربیت دختران، حفظ حرمت آنان برای ایجاد عزت و اعتمادبه‌نفس و توجه به نقش آینده‌ی آن‌ها در جامعه است. دختری که در آینده‌ای دور یا نزدیک در مقام مادری، همسری و مدیریت خانه قرار می‌گیرد، باید دانستنی‌های ضروری این مقام را بداند و باید روح و روانش به‌گونه‌ای تربیت شده باشد که بهترین مادر و همسر باشد. دخترانی که حس خودکم‌بینی داشته باشند، تصوری معیوب از خود خواهند داشت، به راه‌های انحرافی گرایش پیدا می‌کنند و سلامت خانواده را به خطر می‌اندازند.

نقش معنوی مادر در شکل‌دهی نیازهای درونی دختر، بسیار ارزنده است؛ از این رو، پرورش دینی دختران باید به‌گونه‌ای باشد که او را به خداوند نزدیک سازد و باید مسائل اعتقادی و دینی به دختران آموزش داده شود و مادر می‌تواند بهترین الگو برای تربیت دختر در مسائل دینی باشد. دختران را باید به‌گونه‌ای تربیت کرد که فاصله‌ی بین نسل‌ها از لحاظ فکری زیاد نباشد. اگر مادر فرزندش را برای زمان حال تربیت کند، آن فرزند فاصله‌ی زیادی با نسل بعد و فرزندانش خواهد داشت و در نتیجه شکاف بین نسل‌ها پدید می‌آید.

حضرت علی(ع) در حدیثی زیبا در این باره می‌فرماید: «فرزندان‌تان را بر آداب خود تربیت نکنید؛ چراکه آن‌ها برای آینده و زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‌اند» (ابن ابی‌الحدید، 1386، ۲۶۷).

یکی از جنبه‌های تربیت دختران، تربیت اقتصادی آنان است. اگر دختران از دانش اقتصاد خانواده بهره‌مند باشند، بهتر می‌توانند به ایفای نقش خانه‌داری بپردازند. تربیت اقتصادی به‌معنای کارآموزی فنون خانه‌داری و فراگیری شیوه‌های درست مصرف مالی است. آشنا ساختن دختران با آشپزی، بدون اسراف و تباه‌کردن مواد اولیه و نحوه‌ی صحیح مدیریت مصرف در خانواده از وظایف مادران است. اگر به تربیت دختران در بُعد اقتصادی توجه نشود و آموزش‌های لازم برای زندگی به او داده نشود، هنگام بروز مشکلات اقتصادی راه‌حل مناسبی برای حل مشکل نخواهد یافت و همواره فردی مصرف‌گرا خواهد بود.   

دختران باید در خانه‌ی پدر با روحیه‌ی میانه‌روی و قناعت آشنا شوند تا بتوانند در خانه‌ی شوهر با مشکلات احتمالی سازگار باشند و قدرت تحمل هرگونه گرفتاری را داشته باشند و در مواقع بحرانی دچار سردرگمی نشوند و زندگی آبرومندی را برای خود و اعضای خانواده فراهم کنند.

مهم‌ترین هدف از تربیت دختران، آشناکردن آنان با فنون و شیوه‌های زندگی مانند شوهرداری، فرزندپروری و معاشرت با مردم است. بدین معنا که دختران در کنار فراگیری اندیشه‌های دینی و آموختن رفتارهای اسلامی، نقش‌آفرینی در عرصه‌های گوناگون زندگی را بیاموزند. وظیفه‌ی مادران است که از کوچکی این فنون را به دختران‌شان بیاموزند و اگر مادران به آموزش صحیح دختران همت نگمارند و توجه کافی به نقش و عمل‌کرد خود نیز در خانواده نداشته باشند، ناخودآگاه دختران با دیدن نحوه‌ی زندگی مادر، بسیاری از مسائل مثبت و منفی را از او می‌آموزند. مادران امروزی برای آموزش روابط اجتماعی صحیح به دختران، باید به تعاملات اجتماعی و رفتاری خود توجه داشته باشند؛ زیرا نحوه‌ی برخورد آنان با اطرافیان تأثیر مستقیم بر رفتار دختران دارد.

هدف از تربیت دختران، علاوه بر بیمه‌کردن آنان در برابر انحراف‏هاى دینى و اخلاقى، آموزش نقش‏هاى مورد نیاز وى در زندگى خانوادگى و اجتماعى است و مناسب‏ترین معلم در این زمینه، مادر و بهترین مدرسه براى انجام این کار، محیط خانه است.

از دیگر مباحث مهم تربیتی دختران، مسئولیت‌دادن طبق رشد سنی آنان است. در سنین مختلف، با صمیمیت و دوستی باید به دختران مسئولیت‌هایی داد تا در آینده بتوانند مادرانی مسئولیت‌پذیر باشند و از بار سنگین مسئولیت مادری در سختی‌های زندگی شانه خالی نکنند. بالابردن آستانه‌ی تحمل در دختران، از مسائل ضروری برای تکمیل شخصیت آنان است. والدین در خانواده نباید شرایط را طوری برای دختران فراهم کنند که در رفاه کامل باشند و طعم کوچک‌ترین سختی را در زندگی نچشند؛ زیرا فرزندانی که همیشه در رفاه کامل به سر می‌برند، تحمل سختی‌های زندگی را نخواهند داشت و آستانه‌ی تحمل چنین فرزندانی در مشکلات احتمالی پیش رو بسیار پایین است.

عفت و نجابت نیز از جمله خصوصیاتی است که دختر امروز و مادر فردا باید به آن آراسته باشد. یکی از معضل‌های جامعه‌ی امروزی ما، عدم رعایت عفاف و حجاب از سوی برخی بانوان و دختران است که می‌تواند عاملی مخرب در سلامت نسل آینده باشد؛ زیرا مادری که به زینت عفاف آراسته نباشد، نمی‌تواند فرزندان عفیفی به جامعه تحویل دهد. دوران نوجوانی در دختران، زیربنا و سرآغازی جهت‌دهنده برای دوره‌های بعدی زندگی آن‌ها خواهد بود و تأثیر مستقیمی بر خانواده و کودکان آن‌ها خواهد گذاشت. «حجاب براى زن، به معناى ذلت نیست، بلکه به معناى عصمت و حفظ زن است و نه فقط عصمت و حفظ زن، بلکه عصمت و حفاظت زن و مرد هر دوست» (مقام معظم رهبری، گزیده‌ای از خطبه‌ی نماز جمعه، 17/5/1365).

سلامت جسمی دختران که مادران فردایند، از مسائلی است که بر هیچ کس پوشیده نیست. دختران امروز، مادران فردا هستند و کلید سلامت جسمی و روحی نسل آینده در دست آن‌هاست و برای داشتن نسلی سالم و پویا در آینده، باید در تربیت دینی، اخلاقی و اجتماعی آنان، بیش از پیش سرمایه‌گذاری شود؛ زیرا تربیت نسل آینده وابسته به تربیت صحیح دختران نسل امروز است.

همیشه دختر امروز، مادر فرداست

ز مادر است مُیسر، بزرگی پسران (پروین اعتصامی)

منابع:

1. ابن ابی‌الحدید، معتزلی (1386)؛ شرح نهج البلاغه، ج 20، بیروت: دار احیاء کتب.

2. مجلسی، محمدباقر (1404)؛ بحارالانوار، ج 104، تهران: چاپ الاسلامیه.