داشتنی ذهنی باز و خلاق در موفقیت هر فردی بسیار مؤثر است. از سوی دیگر، برخی مواقع به‌علت بعضی عادت‌ها و قرارگرفتن در چارچوب‌های خودساخته، فضای خانه بسیار شلوغ می‌شود. نامنظمی یا شلوغی فضای اطراف، در نظم فکری و آرامش ذهنی تأثیر منفی دارد. در این سلسله‌نوشتار در صدد هستیم با نگاهی متفاوت، به مدیریت وسایل خانه بپردازیم. این‌بار قصد داریم به سراغ کتاب برویم و سؤال‌هایی که در این باره مطرح است.
* چه تعداد کتاب در خانه دارید؟
* چه حجمی از خانه‌ی شما، به کتاب اختصاص یافته است؟
* کتاب‌های موجود در خانه، درباره‌ی چه موضوعاتی است؟ و این موضوع‌ها در حال حاضر، چه‌قدر مورد علاقه اعضای خانواده است؟
* چندوقت یک‌بار به سراغ این کتاب‌ها می‌آیید؟ آخرین باری که هر یک از این کتاب‌ها را مطالعه کردید، چند هفته، چند ماه یا چند سال قبل بوده است؟
در اکثر خانه‌ها حجمی از کتاب موجود است که در کمد، کتاب‌خانه، کارتن و... نگه‌داری می‌شود. علاوه بر فضای اشغال‌شده توسط این کتاب‌ها، خانم خانه در هر خانه‌تکانی و اسباب‌کشی انرژی زیادی صرف نظافت یا جابه‌جایی آن‌ها می‌کند. این کتاب‌ها و برخی مواقع، جزوه‌های درسی به چند دسته تقسیم می‌شوند.
- برخی مواقع، یک‌باره به مطالعه درباره‌ی موضوعی جذب می‌شویم و بعد از مدتی نیز در آن زمینه، به اشباع یا بی‌میلی می‌رسیم. در این جریان، کلی کتاب وارد زندگی‌مان می‌شود و چند سال بعد می‌بینیم که برخی از آن‌ها را سال‌هاست ورق نزده‌ایم؛ به‌طور مثال، در نوجوانی، یک‌باره رُمان جایگاه ویژه‌ای برای فرد می‌یابد و بدون توجه به کیفیت کتاب و نویسنده، رُمان‌های زیادی تهیه می‌شود. چند سال بعد، همین فرد به شعر علاقه‌مند می‌شود یا به سمت کتاب‌های فلسفی جذب می‌گردد. وقتی به میانه‌های دوران جوانی می‌رسد، رُمان‌های دوران نوجوانی دیگر برایش جذابیتی ندارد و تمایل ندارد آن کتاب‌ها را مجدد مطالعه کند. پس خوب است کتاب‌های موجود را با سلیقه و حس فعلی بازبینی کنیم؛ کتاب‌های جامع‌تر و کاربردی‌تر را نگاه داریم و بقیه را به ترتیبی از فضای زندگی‌مان خارج کنیم.
- دسته‌ی دیگر از کتاب‌ها، کتاب‌های مشهور مثل رُمان‌ها و کتاب‌های تاریخی معروف و آثار نویسندگان معروف است که مطالعه‌ی آن‌ها خوب است؛ ولی هر کس در طول عمرش یک‌بار یا نهایت دو بار آن را مطالعه می‌کند و از سوی دیگر، فایل الکترونیکی این کتاب‌ها حتی برای تلفن همراه نیز تهیه شده است. این گروه از کتاب‌ها را نیز می‌توان از فضای زندگی خارج کرد. وقتی می‌توان یک طبقه کتاب در کتاب‌خانه را روی یک دیویدی داشت، چرا کتاب‌ها را نگه‌داریم؟
- برخی از کتاب‌ها را صرف شهرتش تهیه کرده‌ایم یا به ما هدیه دادند؛ ولی چندان هم متن، موضوع یا نگرش نویسنده برای ما جذابیتی ندارد و شاید ده سال است که این کتاب در خانه‌ی ما موجود است و نخوانده‌ایم و تا ده سال دیگر هم خوانده نمی‌شود. ضمن این‌که این گروه از کتاب‌ها به خاطر شهرت‌شان در کتاب‌خانه‌های عمومی موجود است و اگر روزی هم تمایل به مطالعه‌ی آن باشد، می‌توان از کتاب‌خانه آن را امانت گرفت؛ پس این گروه از کتاب‌ها را نیز می‌توان از فضای خانه خارج کرد.
- برخی کتاب‌ها مانند کتاب‌های تست کنکور برای گذراندن آن مقطع آموزشی کاربرد دارد و اگر شما آن آزمون را با موفقیت بگذرانید و قرار نباشد مدرس آن درس هم شوید، نیازی به آن کتاب‌ها نخواهید داشت و می‌توان آن‌ها را نیز از فضای زندگی خارج کرد.
- اگر شما اهل درس و کلاس باشید، علاوه بر کتاب، تعدادی جزوه نیز دارید که بعد از چند سال از گذراندن آن دوره‌ی آموزشی این جزوه‌ها نیز به چند دسته تقسیم می‌شوند:
دسته‌ی اول: جزوه‌هایی که مدرس محترم آن خیلی هم با کمالات نبودند و اگر روزی نیاز داشته باشیم، باید جزوه‌های بهتری تهیه کرد.
دسته‌ی دوم: جزوه‌های درس‌هایی که یا علاقه‌ای به آن نداشتیم و صرف اجبار سیستم آموزشی، آن درس را گذراندیم و به عبارتی شاید خیلی هم از آن درس سر درنیاوردیم و قرار هم نیست مجدد سراغ آن برویم. دسته‌ی سوم: جزوه‌های درس‌های عمومی و پایه‌ی دانشگاهی که در دنیای مجازی انواع جزوه‌های خوب در این زمینه موجود است و مرتب هم این جزوه‌ها به‌روز می‌شود. دسته‌ی چهارم: جزوه‌های آزمایشگاهی که مرتب هم به‌روز می‌شوند و در صورت نیاز، در اینترنت نمونه‌های داخلی و بین‌المللی زیادی در آن زمینه می‌توان یافت. از سوی دیگر، برخی کتاب‌ها ممکن است چند سال بعد، یکی- دو بار به کار ما بیاید؛ می‌توانیم آن را به کتاب‌خانه‌ای هدیه کنیم و خودمان هم عضو آن شویم، تا هم دیگران از آن استفاده کنند و هم فضای زندگی ما بازتر باشد و هم اگر روزی خواستیم از آن‌جا امانت می‌گیریم. چند سؤال جدید این کتاب‌هایی که قرار است از فضای زندگی خارج شود، چه می‌توان کرد؟ برای این گروه کتاب‌ها به چند طریق می‌توان اقدام کرد: اهدا به کتاب‌خانه‌ی مرکزی دانشگاه‌ها، مساجد، محله‌ها و مدارس و یا فروش در بازارهای کتاب دست دوم، معاوضه با کتاب‌های دوستان و آشنایان یا واگذاری به آنان. درباره‌ی کتاب‌های کودک و نوجوان، وقتی سن از آن مقطع می‌گذرد و دیگر آن دسته کتاب‌ها کاربری ندارد، می‌توان آن‌ها را به بچه‌های کم‌سن و سال‌تر در اطرافیان واگذار کرد. حال که کتاب‌های مختلف را از فضای زندگی خارج کردیم، با کتاب‌های مورد کاربری و باقی‌مانده چه کنیم؟ این کتاب‌های باقی‌مانده به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند: دسته‌ی اول: کتاب‌هایی که یقین داریم تا چند سال آینده کاربرد ندارد؛ ولی در آینده حتماً کاربرد خواهد داشت؛ برای مثال، کتاب‌های فرزند اول خانواده که چند سال بعد برای فرزندان بعدی کاربر دارد یا کتاب‌های سال دوم کارشناسی که برای کنکور کارشناسی ارشد در سال‌های آینده کاربرد خواهد داشت. اگر فضای کتاب‌خانه کوچک است، می‌توان این دسته از کتاب‌ها را در کارتن‌های محکم بسته‌بندی کرد و برای مدت چند سال در فضایی جز کتاب‌خانه نگه‌داری کرد؛ مانند انباری، کمد و... فقط به این نکته باید توجه داشت که چون رطوبت آفت کتاب است، اطمینان حاصل شود که بین فضای کارتن و فضای دیوار، چند سانتی‌متر فاصله داشته باشد که در صورت نم‌زدگی دیوار، کتاب‌ها از بین نرود. دسته‌ی دوم: کتاب‌هایی که قرار است در کتاب‌خانه نگه‌داری شوند. برای این گروه از کتاب‌ها اگر دچار کمبود جا هستید، می‌توان با دو روش کمی مشکل کمبود جا را برطرف کرد. روش اول برای مدیریت فضای کتاب‌خانه این است که در بخشی از آن‌جا برخلاف عرف رایج که کتاب‌ها عمودی کنار هم قرار می‌گیرند، افقی روی هم گذاشته شوند. البته این روش برای همه‌ی کتاب‌خانه کاربرد ندارد؛ چون عمودی گذاشتن کتاب دسترسی به آن را بهتر می‌کند و ضمناً نوع چینش عمودی برای چشم مأنوس‌تر است؛ ولی برخی مواقع، افقی قراردادن راهی بهتر است؛ به‌خصوص برای برخی از کتاب‌هایی که ابعاد خاصی دارند و خارج از ابعاد رایج هستند. چینش افقی، باعث می‌شود که از فضای کتاب‌خانه بهتر بتوان استفاده کرد و در یک فضای معین تعداد کتاب بیش‌تری جا داد. روش دوم برای مدیریت فضای کتاب‌خانه این است که اگر تعداد زیادی کتاب در قطع جیبی و پالتویی موجود است، دو ردیف کتاب را در یک طبقه‌ی کتاب‌خانه قرار داد؛ یک ردیف عقب و یک ردیف جلو. البته برای دسترسی بهتر به کتاب‌های ردیف عقب، می‌توان لیست اسامی کتاب‌های ردیف عقب را در یک جدول تهیه کرد، یا یک مجموعه کتاب از نویسنده یا موضوع خاص را در ردیف عقب قرار داد.
)