ریحان گیاهی است علفی، یک‌ساله و معطر که ارتفاع ساقه‌ی آن تا شصت سانتی‌متر می‌رسد. برگ‌های آن به‌صورت متقابل و نوک‌تیز با کناره‌های دندانه‌دار است. گل‌های آن معطر و کوچک به رنگ‌های سفید، قرمز و گاهی بنفش دیده میشود. تخم آن سیاه و ریز است. برگ ریحان و سرشاخه‌های جوان آن به‌مصرف تغذیه می‌رسد. ریحان در ایران و افغانستان بهطور خودرو می‌روید و در اکثر نقاط دنیا کاشته میشود.
خواص دارویی: ریحان بسیار معطر است و برای معطر ساختن غذاها از آن استفاده میشود و در طب سنتی ایران کمی گرم و خشک است. از ریحان برای رفع گلودرد، دل‌پیچه، بادشکن، آرامبخش اعصاب و روان، رفع سردردهای عصبی و میگرنی، نشاط‌آور، تب‌بر و درمان اسهال استفاده میشود.
اگر بیست تا پنجاه گرم ساقه‌ی ریحان را در یک لیتر آب‌جوش به‌مدت دوازده دقیقه دم کنید و پس از صاف و شیرین‌کردن آن، بعد از هر غذا یک فنجان بنوشید، غم و افسردگی و اندوه را رفع میکند و در تسکین دردهای میگرنی مؤثر است .
ـ دمکردهی برگ ریحان اثر ضدتشنج دارد و مقوی و مدر است.
ـ دمکردهی برگ ریحان معالج سردردهای میگرن و عصبی است.
ـ دمکردهی برگ ریحان که با عسل شیرین شده باشد، برای رفع گلودرد و آنژین مؤثر است.
ـ خوردن ریحان دستگاه هاضمه را تقویت میکند.
ـ نوشیدن یک فنجان دمکردهی ریحان، نفخ و گاز معده را از بین میبرد.
ـ برگ ریحان، درمان‌کننده‌ی ناراحتیهای حاصل از نیش حشرات است. کافی است محل گزش حشرات را با برگ ریحان ماساژ دهید تا خارش و درد را برطرف کند.
ـ جویدن برگ ریحان برای زخم‌های دهان مفید است.
ـ جوشانده‌ی ریحان، تب‌بر است.
ـ اگر تخم ریحان را بکوبید و با صمغ عربی مخلوط کنید، داروی خوبی برای درمان اسهال است.
ـ تخم ریحان برای رفع دل‌درد مفید است.
ـ برگ ریحان اثر زیادکننده‌ی شیر دارد و مادران شیرده حتماً باید از این گیاه استفاده کنند.
ـ دمکردهی دانه‌ی ریحان برای درمان ورم کلیه بهکار می‌رود و مسکن است.
ـ دمکردهی برگ ریحان درمان‌کننده‌ی سرگیجه است.
ـ برگ ریحان را همراه غذا بخورید، در هضم غذا مؤثر است.
ـ اگر گلدان ریحان را جلوی پنجره بگذارید، حشرات و مگس را فراری میدهد.
ریحان سرشار از کارتنوئیدهایی مانند بتاکاروتن است که می‌توانند در بدن به ویتامین A بدل شوند. بتاکاروتن خواص آنتی‌اکسیدانی دارد و از گرفتگی رگ‌ها و حمله‌ی قلبی پیش‌گیری میکند.
ریحان منبع خوبی از منیزیم است که با ایجاد آرامش در عضلات و رگ‌های خونی، موجب تقویت دستگاه قلبی ـ عروقی میشود. جریان خون را در رگ‌ها بهبود بخشیده و خطر نامنظم بودن ریتم‌های قلبی و اسپاسم‌های قلبی ـ عروقی را کاهش میدهد.
ریحان دارای خواص آنتی‌اکسیدانی قوی است. آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی موجود در این گیاه، می‌تواند از بدن در برابر آسیب‌های رادیکالهای آزاد محافظت کرده و به این ترتیب با اکثر فرم‌های سرطان مبارزه کند.
روغن فرّار ریحان، مرطوب‌کننده برای شفافیت پوست و موی کدر شده نیز هست. از این گیاه دارویی برای درمان آکنه نیز استفاده میشود.
ماده اوژنول روغنهای فرّار ریحان، اثر مهارکنندگی دارد که این اثر، به آن خاصیت ضدالتهابی میدهد و می‌تواند نقش اساسی در درمان داشته و انسان را از درد ناشی از بیماری‌های التهابی مثل روماتیسم مفصلی مصون نگه دارد.
روغنهای اساسی ریحان در برابر رشد ناخواسته‌ی انواع بسیاری از باکتری‌ها مانند گونه‌های مختلفی که در برابر آنتی‌بیوتیک‌های معمول مقاومت کرده‌اند، اثر درمانی و محافظتی خوبی از خود نشان داده‌اند.
آنتی‌اکسیدان‌ها و روغنهای فرار موجود در ریحان، باعث شده تا این گیاه عامل خوبی برای تقویت سیستم ایمنی بدن باشد. برگ‌ها و روغن ریحان، هر دو خاصیت ضدباکتریایی دارند که می‌توانند حتی برای از بین بردن بیماری‌های عفونی نیز مفید باشند. استفاده‌ی موضعی از برگ‌های ریحان روی زخمها، می‌تواند موجب از بین رفتن عفونتهای باکتریایی شود.
شوید
شوید گیاهی یک‌ساله به ارتفاع سی سانتی‌متر تا یک متر است. ساقه‌ی آن منشعب، استوانه‌ای بی‌کُرک، دارای خطوط طولی و در محل گره‌ها کمی فرورفته است. برگ‌های تازه و خشک‌شده‌ی این گیاه مانند زیره‌ی سیاه، معطر است و برای طعم‌دهی در خیلی از غذاها بهکار می‌رود.
خواص دارویی: شوید ضدباکتری است و بدن را در برابر رادیکالهای آزاد و دیگر مواد سرطانزا حفاظت میکند. یک منبع بسیار خوب از کلسیم است که برای جلوگیری از کاهش تراکم استخوانی بسیار سودمند است. هم‌چنین منبع خوبی از فیبر و املاحی چون منیزیم، آهن و منگنز است. زیاده‌روی در خوردن شوید، نیروی جنسی را ضعیف و اسپرم را خشک و بینایی چشم را کم میکند.
موارد مصرف: شوید از نظر طبیعت، گرم و خشک است؛ به‌همین‌دلیل، گرم‌مزاجان باید آن را با آب‌‌لیمو، سکنجبین، آب‌غوره و ترشی‌ها و سردمزاجان با دارچین و عسل بخورند.
بهطور سنتی از شوید برای افزایش ترشح شیر و درمان قولنج نوزادان، سرفه،دردمعده، بواسیر، بیخوابی، یرقان، اسکوربوت، زخمها و بادشکن استفاده میکردهاند.
آنزیم گلوتاتیون، موجب پیوستن مولکول آنتیاکسیدان گلوتاتیون به مولکولهای اکسیدشده میشود و بدین‌ترتیب، بدن را از آسیب رادیکالهای آزاد حفظ میکند.
فعالیت روغنهای فرّار موجود در شوید، مانند جعفری، انواع خاصی از مواد سرطانزا مانند بنزوپیرن را که در دود سیگار، دود زغال چوب و دود ناشی از سوختن آشغالها وجود دارد، خنثی میکند.
اسانس(روغنهای فرّار) میوهی شوید، اثرهای ضدباکتریایی دارد. شوید از این لحاظ، مانند سیر عمل میکند. شوید، منبع بسیار خوبی از کلسیم است. کلسیم برای جلوگیری از کاهش تراکم استخوانی که بعد از یائسگییا در برخی شرایط خاص، مانند آرتریت روماتوئید اتفاق می‌افتد، بسیار سودمند است.
تخم شوید بهطور سنتی برای تسکین و آرامبخشی معده بعد از وعدههای غذایی استفاده میشود. جانشین برگ شوید، تخم شوید و روغن شوید است. برای این کار، عصارهی برگ تازهی شوید را با روغن زیتون بهطور مساوی مخلوط کرده و با شعلهی ملایم می‌‌‌جوشانند تا آب آن تمام شود؛ ولی باید مراقب بود تا نسوزد. گاهی هم برگ تازهی آن را در روغن زیتون، خوب پرورده می‌کنند. این روغن، برای درد مفاصل و اعصاب و نرم‌کردن سفتی‌ها بسیار مؤثر است.
تخم شوید، ادویه و چاشنی غذاهاست. تخم شوید از برگ آن گرمتر و خشکتر است. دمکردهی تخم شوید برای تسکین درد معده، رفع دل‌پیچه‌ی اطفال، و برای افزایش شیر مادران و بیخوابی اثرهای مفیدی دارد. از شوید برای آرامش اعصاب، کاهش ورم و درد و توقف سکسکه استفاده میشود.
تخم شوید، آثار درمانی بسیاری دارد؛ از جمله: ضدتشنج، ضددرد، ضدنفخ و ادرارآور است و برای تقویت معده بهکار می‌رود. برای کسانی که کماشتها و لاغر هستند، تخم شوید داروی خوبی است؛ چون اشتها را زیاد کرده، معده را قوی میکند. در مورد بیمارانی که مبتلا به استفراغ شدید هستند و هیچ غذایی، حتی آب را نمی‌توانند در معده‌ی خود نگه دارند، بهترین درمان، شوید است. این نوع بیماران، باید دمکردهی شوید را آهسته آهسته بنوشند. فلاوانویید و ویتامین Bکمپلکس موجود در آن، بهطور طبیعی ترشح برخی آنزیم‌ها و هورمونها را فعال میکند که این امر تأثیر آرامبخشی و خوابآوری دارد. هم‌چنین خاصیت باکتریایی دارد و با از بینبردن عفونتهای میکروبی، اسهال را درمان میکند. ـ برگ و ساقه‌های شوید برای پایینآوردن چربی خون مفید است. ـ برگ شوید سرشار از بتاکاروتن، پتاسیم و آهن است. ـ باعث کاهش کلسترول تام،کاهش LDL ، افزایش HDL و کاهش تریگلیسرید TG میشود. ـ دفع باد را از روده تسهیل میکند و نفخ را کاهش میدهد. ـ موجب افزایش بازسازی سلولهای آسیبدیدهی کبدی میشود. ـ موجب افزایش ترشح شیر در خانمها میشود. ـ با افزایش ترشح صفرا و جلوگیری از تجمع باد در روده، به افزایش اشتها منجر میشود. ـ خاصیت آرامبخش دارد. ـ بهعلت داشتن خاصیت ضدعفونیکنندهگی، برای حفظ غذا از آن استفاده میشود. ـ مانع از بروز یبوست میشود و قولنج را در کودکان از بین میبرد. ـ بهطور طبیعی تنظیمکنندهی انسولین است. ـ ناراحتیهای مربوط به قاعدگی را برطرف میکند. ـ برای درمان ناراحتیهای تنفسی مؤثر است. منابع:
)