احمد حیدری
کارشناس ارشد علوم قرآنی
در روزهای ماه مهمانی خدا به محضر رهبر فقیدمان مشرف می‌شویم تا به رهنمودهایش درباره‌ی آداب ورود به این ماه و راه‌های بهره‌گیری بهتر از آن، گوش جان بسپاریم. امام خمینیq در تربیت دینی مردم و سوق آنان به باور به خدا و آخرت، متخلق‌شدن حقیقی به اخلاق و آداب دینی و گستردن عطر دین‌داری در جامعه تلاش وافر داشت که این تلاش در سخن‌رانی‌های ایشان انعکاس واضح و ملموس دارد. ایشان در همه‌ی پیام‌هایش، مردم را به باور به خدا، آخرت و رعایت اخلاق دینی و مقید بودن به احکام فرامی‌خواند و در آستانه‌ی ماه رمضان، عموم را برای ورود به ماه مبارک و استفاده از آن دعوت می‌کرد.
آداب ورود به رمضان
ماه رمضان ماهی است که به بیان پیامبرh، «مسلمانان در آن به مهمانی خدا دعوت شده‌اند» (صدوق، ص 93) و طبیعی است که مهمان با آمادگی به مهمانی می‌رود؛ یعنی از قبل خود را برای رفتن به مهمانی آماده می‌کند، زشتی‌های ظاهری را از خود می‌زداید، آرایش می‌کند، لباس نو می‌پوشد و...
اولین مطلبی که امام به جامعه تذکر می‌دهد، همین آمادگی برای ورود به مهمانی است: «ماه شعبان، مقدمه است براى ماه مبارک رمضان که مردم مهیا بشوند براى ورود در ماه مبارک رمضان و ورود در «ضیافةالله»... ماه شعبان، براى مهیاکردن این افراد است؛ مهیاکردن مسلمین است براى ضیافت خدا... مناجات شعبانیه براى این است که شما را، همه را مهیا کند براى ضیافةالله» (صحیفه‌ی امام، ج 13، ص 31).
«این ادعیه در ماه مبارک رجب و خصوصاً در ماه مبارک شعبان، مقدمه و آرایشى است که انسان به حسب قلب خودش مىکند، براى این‌که مهیا بشود برود مهمانى» (همان، ص 33). «اگر چنان‌چه یک چیزى از شما واقع شده است، جبران بکنید. اگر چنان‌چه یک گناهى خداى ناخواسته کردهاید، قبل از ورود به ماه رمضان توبه کنید. از آن برگردید... با سلامت و با نفْس طاهر، با نفس پاک وارد بشوید در ماه رمضان» (همان، ج 2، ص 391).
مأدبه‌ی ابتدایی مهمانی خدا
در هر مهمانی‌ای میزبان از مهمان پذیرایی می‌کند و هرچه میزبان بلندمرتبه و مهمان محبوب‌تر باشد، طبیعی است که اسباب پذیرایی عالی‌تر است. این‌جا میزبان خدای ـ تبارک و تعالی ـ است که در صفات جمال و کمالش، مطلق است و «لیس کمثله شیء» (شورا، آیه‌ی 11). مهمان هم بندگان خوب او هستند که در رأس‌شان رسول مکرم است؛ بنابراین از لحاظ میزبان و مهمان نظیر ندارد و طبیعی است که اسباب پذیرایی هم بی‌نظیر و بهترین است.
خداوند در این میزبانی، با «مأدبه»ای تنزیهی پیش‌پذیرایی می‌کند تا مهمانان را برای بهره‌مندی از «مأدبه»ی اصلی آماده کند. مأدبه‌ی تنزیهی، ترک شهوات، منیّت‌ها، رذایل، علقه‌ها و وابستگی‌هاست تا از غیر خدا بریده شوند: «ضیافت‌هاى خدا با ضیافت‌هاى مردم این است فرقش که وقتى شما را یک اشخاصى دعوت بکنند به یک مهمانى، وقتى بروید در آن مهمانى به حسب فراخور حال، چیزهایى براى خوردن و چیزهایى براى تفریح و این چیزهاست. ضیافت خدا در ماه رمضان یک شعبهاش روزه است، ... مهمان‌دار شما، شما را وادار کرده است به این‌که روزه بگیرید. این راه‌هایى که به دنیا باز است و شهوات است، این‌ها را سدش کنید تا مهیا بشوید براى لیلةالقدر (همان، ج 13، ص 30).
دعوت به ترک شهوانیت یعنی ترک دنیاگرایی
روزه برای رساندن انسان‌ها به خداست و دل‌بستگی به مظاهر دنیای پست مادی، شهوت‌ها و منیت‌ها، با آخرت‌طلبی متضاد بوده و انسان اگر بخواهد دنیایی شود، باید با تعلقات مبارزه کند و از آن‌ها فاصله بگیرد؛ هم‌چنان که پرداختن به شهوات و تعلقات دنیایی ما را از خدا دور می‌کند. حضرت مسیح فرمود: «مَثَل دنیا و آخرت مثل مردی است که دو زن دارد که با هم هووی مخالف هستند و مرد وقتی برای راضی‌کردن یکی تلاش می‌کند، دیگری را به خشم می‌آورد» (نیشابوری، ج 2، ص 448).
در رمضان، به ترک دل‌بستگی‌های مادی و درافتادن با شهوات سوق‌دهنده به حیوانیت، دعوت شده‌ایم تا نورانی شویم: «این ضیافت الهى، انسان را منقلب باید بکند از این جهت حیوانى به آن جهت واقعى انسانى؛ از آن ظلمت‌هایى که اطلاع به آن داریم منقلب کند انسان را به آن نورهایى و نور مطلقى که همه‌ی عالم تبع اوست... آن‌چه مربوط به نفسانیت انسان است، شهوات انسان است، آمال و آرزوهاى انسان است، این دنیاست؛ آن دنیایى که تکذیب شده است، این عالم طبیعت [نیست]، این عالم طبیعت نور است. دل‌بستگی‌هاى به این عالَم انسان را بیچاره مىکند. ظلمت‌ها از این دل‌بستگی‌هایى است که ما داریم به این دنیا، به این مقام، به این مسند، به این اوهام، به این خرافات» (صحیفه‌ی امام، ج 13، ص 33). «این ضیافت، همهاش ترک است؛ ترک شهوات از قبیل خوردنی‌ها، نوشیدنی‌ها و جهات دیگرى که شهوات انسان اقتضا مىکند. خداوند دعوت کرده است ما را به این‌که شما باید وارد بشوید در این میهمان‌خانه و این ضیافت هم جز ترک، چیزى نیست؛ ترک هواها، ترک خودی‌ها، ترک منی‌ها و منیّت‌ها» (همان، ج 21، ص 45).
مائده‌ی اصلی رمضان
مسلمان در ماه‌های رجب و شعبان، خود را برای ورود به مهمانی رمضان آماده می‌کند و در ماه رمضان هم با ترک شهوات از خوردن، نوشیدن و گناهان عملی و روحی و با مناجات‌های این ماه، مثل دعای سحر و مناجات ابوحمزه‌ی ثمالی، خود را برای بهره‌گرفتن از مائده‌ی نهایی رمضان آماده می‌کند: «ضیافتى که مىکند ضیافت تنزیهى و ضیافت اثباتى و تعلیمى [است]. نفوس را از روز اول ماه مبارک رمضان به روزه، به مجاهده، به ادعیه مهیا مىکند تا برسند به آن سفرهاى که از آن باید استفاده کنند و آن «لیلةالقدر» است که قرآن در آن نازل شده است» (همان، ج 13، ص 33).
در مناجات‌های شعبان و رمضان، فرد به وادی‌های قرب خدا نزدیک می‌شود. امام می‌فرماید: «این ادعیهاى که وارد شده است در ماه مبارک رمضان و در ماه شعبان، راهبر ماست به مقصد، به تعبیر شیخ ما ـ q ـ قرآن صاعد است... ظرایفى در این ادعیه‌ی مبارکه هست که سابقه ندارد. این‌ها را توجه به آن بکنید، انسان را این ادعیه مىتواند حرکت بدهد. ماه مبارک مىتواند انسان را موفق به بسیارى از امور بکند» (همان، ج 17، ص 481).
«مسائلى که ائمهf براى نوع مردم گفتهاند...، آن‌ها یک باب است که روى همان عرف عام صحبت شده است؛ وقتى که رسیدند به مناجات‌ها و ادعیه، مسائل فرق کرده است. آن‌جا دیگر زبان عامه‌ی مردم نیست، ... آن معارفى که در ادعیه و مناجات‌هاى ائمهf هست، آن‌ها یک زبان دیگرى است غیر زبان معمولى و غیر زبان ذکر احکام الهیه و مطالعه‌ی این ادعیه، راه‌گشایى است براى انسان و رسیدن به بعض مدارج الهیه» (همان، ج 19، ص 286).
امام درباره‌ی مائده‌ی نهایی رمضان می‌فرماید: «قرآن، آن نعمتى است که در ضیافتى که از رسول خدا شده است، آن نعمتى است که در آن سفرهاى که از ازل تا ابد پهن است. پیغمبر اکرم برخوردار از آن بوده، و مقدمات، آن مقدماتى است که سال‌هاى طولانى ریاضات معنوى کشیده است تا رسیده است به آن‌جایى که لایق این ضیافت شده است» (همان، ج 17، ص490).
نشانه‌ی روزه‌ی مقبول
اگر به مهمانی خدا به صورت صحیح وارد شویم و از مأدبه‌های این ماه، یعنی از قرآن و ادعیه بهره بگیریم، خدایی می‌شویم و رذالت‌ها و شیطانیت‌ها رخت برخواهد بست. امام می‌فرماید: «اگر در این ضیافت وارد شده باشید، دشمن‌ها دست‌شان کوتاه خواهد شد. وقتى حقیقت این ضیافت را انسان مىبیند، مىبیند که اگر انسان وارد این ضیافت بشود، تمام اختلافات در دنیا حل مىشود... البته دو تفکر هست، باید هم باشد. دو رأى هست، باید هم باشد. سلیقههاى مختلف باید باشد، لکن سلیقههاى مختلف اسباب این نمىشود که انسان با هم خوب نباشد» (همان، ج 21، ص 6). هم‌چنین «ماه مبارک مىتواند انسان را طورى بکند که تا ماه مبارک دیگر یا تا آخر، دیگر کنترل بشود» (همان، ج 18، ص 481).
امید است با توجه به رهنمودهای امامq به ارزش این ماه آگاه شویم و با آمادگی بدان وارد شویم و توشه برداریم.
منابع:
1. قرآن.
2. صدوق(1400)؛ امالی، بیروت: اعلمی.
3. فتال نیشابوری؛ روضة‌الواعظین، قم: رضی.
4. امام خمینی؛ صحیفه‌ی امام، تهران: مرکز نشر آثار.
)