آشنایی بازنان مؤمنه ای که احادیث ائمه راروایت کرده اند

بانوان راوی احادیث

محدثه‌های صادق

محبوبه ابراهیمی

ـ رُشَید! به دستور فرزند نامشروعی از بنی‌امیه، تو را به جرم دوست‌داشتن من دستگیر می‌کنند، دست و پا و زبانت را قطع می‌کنند و می‌کشند...

 «رُشَید هَجَری»، روبه‌روی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) نشسته بود، پیش‌گویی‌های امام دربارۀ خودش را می‌شنید و ذره‌ای تردید به دلش راه‌نمی‌داد. دلش شاد بود، از این جملۀ پایانی امیر حق: «تو در دنیا و آخرت همراه من خواهی بود.»

«قنوا» دختر رشید هجری، نقل می‌کند که چند روز بعد، مأموران عبیدالله بن زیاد، پدرم را دستگیر و او را مجبور به برائت از علی کردند. پدر زیر بار نرفت و حب علی(علیه‌السلام) را ابراز می‌کرد. عبیدالله پرسید: «می‌دانی اگر از فرمانم سرپیچی کنی، چه سرنوشتی در انتظار توست؟» پدر، پیش‌گویی‌های مولا را تعریف و تأکید کرد که می‌دانم به جرم محبت علی(علیه‌السلام)، اول دست و پایم و بعد زبانم را قطع می‌کنی.

عبیدالله پاسخ داد: «به خدا قسم! مولایت درست نگفته و بعد برای آن‌که پیش‌گویی علی(علیه‌السلام) را نادرست جلوه دهد، دستور داد فقط دست و پای پدرم را قطع کنند.»

قنوا مى‌گوید: «دست و پاى بریدۀ پدرم را برداشتم و در حالى که اشک مى‌ریختم، گفتم: «پدرجان! خیلى درد و ناراحتى احساس مى‌کنى؟» پاسخ داد: «نه دخترم! مثل این است که در فشار شدید جمعیت قرار گرفته‌ام.» هنگامی که بدن مجروح و خون‌آلود او را از دارالاماره بیرون آوردیم، مردم دورش جمع شدند و پدر در حالى که از دست و پاى بریده و خون‌ریزى شدید رنج مى‌برد، جمعیت را مخاطب قرار داد و گفت: «بروید کاغذ و دوات بیاورید، آنچه را که تا روز قیامت واقع خواهد شد، برایتان گزارش دهم.»

عبیدالله که زبان پدرم را در نقل مناقب امیر مؤمنان(علیه‌السلام) دید، دستور داد تا زبانش را هم قطع کردند؛ بدین ترتیب، مطابق پیش‌گویی حضرت علی(علیه‌السلام) در همان شب به شهادت رسید (رجال شیخ طوسی، ص 327).»

او در زمرۀ اصحاب و راویان امام صادق(علیه‌السلام) است و نمونه‌ای از زنان عالمه‌ای‌ست که افتخار شاگردی مکتب آن حضرت را داشتند.

برخی از این زنان عالمه اگرچه نام‌هایشان در کتب رجالی ذکر شده، شرح حال و روایات آن‌ها به تفصیل بیان نشده است؛ ازجمله امّ‌بَدا، امّ‌بکر، امّ‌حسن دختر عبداللّه (نوۀ امام محمد باقر علیه‌السلام)، امّ‌خیر، امّ‌عیسى دختر عبداللّه، جوهره، جُوَیره، حَبابه و البیّه، رباب همسر داود رقّی، سریه جدۀ ابى‌طاهر، سعیده و مُنّه دو خواهر محمد بن ابی‌عمیر، عمّۀ حسن بن مسلم، عمّۀ محمد بن زیاد، فاطمه دختر امام صادق(علیه‌السلام)، کُلثُم دختر یوسف، مغیره خدمت‌گزار امام صادق(علیه‌السلام) و هرینۀ بادهیه.

 برخی دیگر از بانوان که در کتب رجالی به شرح حالشان پرداخته شده، عبارت‌اند از:

امّ‌اسحاق دختر سلیمان

او از امام صادق(علیه‌السلام) نقل روایت کرده است. نوۀ‌ او (پسر پسرش) «محمد بن عباس بن ولید» هم از «ام‌اسحاق» حدیث نقل نموده است.

شیخ کلینى در کتاب «کافی»، از وی روایاتی را نقل کرده است (کلینی، کافی، ج ‌6، ص 40، بَابُ الرَّضَاعِ،‌ ح 2).

امّ‌اسود شیبانى

«ام‌اسود»، دختر «اَعیَن شیبانى» و خواهر راوى معروف «زرارة بن اعین» است. او بانویى عارف و دانشمند بوده و به‌ سبب آشنایی با «ابوخالد کابلى» با اهل بیت(علیهم‌السلام) ارتباط برقرار کرده و به پیروی از مکتب ایشان درآمد. با تبلیغ او، قبیله‌اش که اهل کوفه بودند، به مذهب تشیع گرویدند.

ام‌اسود بانوى دانشمندى بود که خدمات اعتقادی و فرهنگی بسیاری به قبیلۀ خود و جامعۀ تشیع نمود. 

امّ‌خالد عَبدى

او بانویی صالحه و پیرو مکتب اهل‌بیت(علیهم‌السلام) بود که «یوسف بن عمر» دست او را به جرم تشیع و استقامت در عقایدش قطع کرد. او بیانی فصیح و بلیغ داشت و در بیان معارف دین و ابراز عشق و ارادت خود نسبت به خاندان پیامبر(صلی الله علیه و آله) در برابر مخالفان، هیچ کوتاهى و مسامحه‌اى نمی‌کرد.

امّ‌سلمه، امّ‌محمد بن مهاجر

«امّ‌سلمه» از بانوان شیعه است که از امام صادق(علیه‌السلام) نقل روایت کرده و فرزندش «محمد بن مهاجر» از او نقل حدیث کرده است. 

امّ‌سعید اَحمسى

«امّ‌سعید اَحمسى» از بانوان فاضل، عالم و پیرو مکتب اهل بیت(علیهم‌السلام) بوده و روایاتی از امام صادق(علیه‌السلام) نقل کرده است. آن‌طور که از منابع حدیثى و تاریخى به دست مى‌آید، ام‌سعید از ام‌ولدهاى «جعفر بن ابیطالب» بوده، عمر طولانى داشته، روزگار امام صادق(علیه‌السلام) را درک کرده و توفیق نقل حدیث را هم از آن حضرت به دست آورده است.

وی روایتی از امام صادق(علیه‌السلام) نقل می‌کند که فرمود: «پاداش زیارت سیدالشهدا(علیه‌السلام) مساوى است با پاداش حج و عمره و اعتکاف دو ماه در مسجدالحرام و دو ماه روزه‌گرفتن؛ بلکه بالاتر.»

آن‌گاه امام صادق(علیه‌السلام) به علامت زیادى ثواب زیارت سیدالشهدا(علیه‌السلام) سه‌بار دست خود را باز کرد و بست (ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، ص 110، باب 37، ح 4).

ام‌سلمه؛ خواهر امام صادق(علیه‌السلام)

ام‌سلمه، دختر امام باقر و خواهر امام صادق(علیهماالسلام) است. او و فرزندش «اسماعیل بن محمد ارقط»، روایاتی از امام صادق(علیه‌السلام) نقل کرده‌اند.

ام‌فروه، مادر امام صادق(علیه‌السلام)

فاطمه، دختر «قاسم بن محمد بن ابى‌بکر» و فرزند «اسما» دختر «عبدالرحمن بن ابى‌بکر» با کنیۀ «ام‌فروه» و همسر بزرگوار امام محمد باقر و مادر امام صادق(علیهماالسلام) است. پدرش «قاسم بن محمد»، یکى از فقهاى هفت‌گانۀ مدینه و از سادات تابعین بوده و کسى به مقام او نمى‌رسیده است؛ تا جایی که حتى «مالک بن انس» هم او را به‌عنوان یکی از فقهای امت، مورد ستایش قرار داده است.

امـام صادق(علیه‌السلام) دربارۀ عظمت ایمان و مقام معنوى مادر خویش، ام‌فروه فرموده است: «کَانَتْ أُمِّی مِمَّنْ آمَنَتْ وَ اتَّقَتْ وَ أَحْسَنَتْ وَ اللهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنین؛ مادرم باایمان، باتقوا و نیکوکار بود و خدا هم نیکوکاران را دوست دارد(اصول کافی، ج 1، ص 472، ح 1).»

همسر حسن صیقل

در کتاب‌های روایی و رجالی، نام این راوی ذکر نشده و از او به «همسر حسن صیقل» یاد شده است. وی از راویان امام صادق(علیه‌السلام) است و در روایتی از شوهر خود، حسن صیقل نقل مى‌کند که آن حضرت در پاسخ کسى که سؤال کرد: «اگر مردى حضور نداشته باشد و بانوان بخواهند بر جنازۀ میت نماز بخوانند چگونه رفتار کنند؟» فرمود: «همه آنان در صف نماز جای گیرند و بدون این‌که کسى جلوتر از دیگران قرار گیرد، بر جنازه نماز بخوانند (اصول کافی، ج 3، ص 179، ح 1).»

حَمّاده دختر حسن

«حماده دختر حسن(رجاء)» و خواهر «ابى‌عبیدۀ حذّا» از راویان امام صادق(علیه‌السلام) است.

سالمه

«سالمه»، خدمت‌گزار امام صادق(علیه‌السلام) نیز از بانوان راوى حدیث از آن حضرت است. «ابراهیم بن عبدالحمید» و «هشام بن احمر» از سالمه نقل می‌کنند که گفت: «هنگام احتضار امام صادق(علیه‌السلام) کنار بستر آن حضرت بودم که فرمود: «ای سالمه! خداوند بهشت را آفرید و آن را پاکیزه و معطر کرد. بوى بهشت از فاصلۀ دوهزار سال راه‌پیمودن قابل استشمام است؛ اما افرادى که عاق والدین هستند و همچنین اشخاصى که با قوم و خویشان خود قطع رابطه کرده‌اند، بوى بهشت را استشمام نمی‌کنند (خویى، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج ‌24، ص 220).»

سعیده

«سعیده»، بانویی اهل فضل و دانش و شاگرد، خدمت‌گزار، مبلغ پیام‌های امام صادق(علیه‌السلام) و راوی حدیث از آن حضرت بوده است. امام رضا(علیه‌السلام) در نامه‌ای که به امام جواد(علیه‌السلام) نوشته، سعیده را چنین معرفی کرده است:

«سعیده، شناختی قوی از تفکرات مختلف داشت و بسیار دقیق تفکر صحیح را تشخیص می‌داد.»

آن حضرت در روایتی دیگر، او را زنی اهل فضل و دانش معرفی کرده که سخنان و سفارش‌های امام صادق(علیه‌السلام) را فرامی‌گرفت و آن را به دیگران می‌آموخت و به این وسیله، محل رجوع مردم بوده است (اصول کافی، ج 7، ص 55، ح 10).

عمۀ محمد بن مارد

نام این راوی در کتاب‌های روایی و رجالی ذکر نشده؛ بلکه روایت او از امام صادق(علیه‌السلام) از سوی پسر برادرش، «محمد بن مارد» نقل شده است.

فاطمه دختر عبدالله (ام‌داود)

«فاطمه دختر عبداللّه بن ابراهیم» و مادر رضاعی امام صادق(علیه‌السلام) است. کنیۀ او به سبب فرزندش «داود بن حسن بن على بن ابی‌طالب(علیه‌السلام)»، ام‌داود است. این بانو، اعمال خاصی را برای نیمۀ ماه رجب از امام صادق(علیه‌السلام) نقل کرده که برای رسیدن به حوائج، رفع گرفتاری‌ها و برطرف‌شدن ظلم و ستم مجرب است و در کتاب‌های دعایی، به «اعمال ام‌داود» معروف است (ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، ص 279).