مهمانی‌هایی که باید رفت؛ مهمانی‌هایی که نباید رفت

آداب و احکام مهمانی – بخش دوم

حجت حاجی‌کاظم

در شمارۀ قبل، دربارۀ آداب دینی مرتبط با مهمان و میزبان نوشتیم. در این شماره، به احکام مهمانی می‌پردازیم.

دید و بازدیدهای واجب

دید و بازدید دوستان و اقوام در حالت کلی مستحب است؛ اما در مواردی واجب می‌شود و آن هم جاهایی است که عنوان واجب دیگری پیدا می‌کند. به نمونه‌های ذیل توجه نمایید:

1. زمانی که آشتی‌کردن و آشتی‌دادن موجب برطرف‌شدن اذیت و آزاری باشد یا اتصالی فامیلی را برقرار کند، واجب می‌شود. اگر این واجب جز با مهمانی‌دادن یا مهمانی‌رفتن ممکن نیست، خود این امور نیز واجب خواهد شد.
2. جایی که کسی نیازی دارد که با توجه به شأن او، این نیاز از نظر شرع و عقل ضروری است، حل آن در توان ماست و جز ما کسی دیگر نمی‌تواند مشکل او را برطرف کند؛ در نتیجه اقدام برای کمک به او واجب می‌شود. حال اگر برای کمک به او لازم باشد به دیدارش برویم، این دیدار واجب خواهد بود. گاهی نیاز دیگران، همین سرزدن به آن‌هاست و شاید انتظار خاص و ضروری روحی آنان به ما باشد که در این صورت دیدار او با مهمانی‌دادن یا مهمانی‌رفتن واجب خواهد بود؛ مگر این‌که حس نیاز آن‌ها خارج از چارچوب اخلاق و عرف باشد.
3. اگر پدر و مادر از ما بخواهند که به دیدارشان برویم یا آن‌ها را به منزل خود دعوت کنیم و بدانیم نرفتن ما موجب اذیت‌شدن آنان است، سرزدن به آن‌ها واجب می‌شود. در جایی که پدر و مادر نیازمند سرزدن ما باشند یا به حمایت‌های ضروری دیگری نیاز داشته باشند، بدون آن‌که دستوری داده باشند نیز، سرزدن و اقدام برای رفع نیاز آن‌ها لازم و واجب است.
4. صلۀ رحم، به‌معنای مهمانی رفتن نیست؛ بلکه به‌معنای حفظ ارتباط با خویشاوندان نزدیک است و اگر در مواردی بدون سرزدن به آن‌ها یا بدون دعوت آنان نمی‌توان این رابطه را حفظ کرد، از آن جهت که قطع رحم حرام است، سرزدن به آن‌ها واجب خواهد بود.

دید و بازدیدهای حرام

مهمانی‌ها به خودی خود حرام نیستند؛ مگر این‌که پای حرام دیگری در میان باشد. حضور در جلسه‌ای که برای توطئه علیه جان و مال مردم ترتیب داده شده باشد، مجلسی که محتوای اصلی آن لهو و لعب حرام باشد، جلسه‌ای که در آن مشروبات الکلی و مواد مخدر زیان‌آور مصرف شود، جلسه‌ای که حضور در آن موجب می‌شود تهمتی جدی به ما در نظر دیگران نقش بندد و... به‌خاطر عنوان حرام دوم، حرام خواهد بود.

حضور در مهمانی‌ای که به‌طور روشن به محفل گناه بدل شده، حرام است. البته تا جایی که ممکن است، نباید پیوند خویشاوندی کم‌رنگ شود و باید سعی کنیم در چنین مواردی با برخی روش‌ها، هم به برگزارکننده ادای احترام کنیم و هم در آن جلسه شرکت ننماییم؛ برای مثال در بخش کوتاهی از مراسم وارد شویم و ضمن احوال‌پرسی و احتمالاً تقدیم هدیه، عذرخواهی کرده و جلسه را ترک کنیم یا به بهانه‌ای، بخشی از جلسه را حضور نداشته و نزدیک زمان شام برگردیم. به‌ویژه دربارۀ مجلس عروسی که اگر دعوتمان کردند، شرکت در آن مستحب مؤکد است. البته در صورتی که سر سفرۀ شام شراب گذاشته شده باشد، نباید بر آن سفره بنشینیم؛ ولی در این صورت هم، حضور در خود مهمانی اشکالی ندارد.

نجس‌شدن منزل میزبان

در صورتی که متوجه شدیم یکی از اشیای منزل میزبان غیر از ظروف، خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها نجس شده یا این‌که موجب ایجاد نجاستی کوچک در یکی از اشیای منزل او شدیم، از نظر شرعی و تنها به‌خاطر مسئلۀ طهارت و نجاست شرعی، لازم نیست به او اطلاع دهیم؛ البته اگر به لحاظ عقلی (مثل این‌که آن نجاست اثری در بهداشت آن منزل داشت) نیاز به اطلاع‌رسانی بود، باید این کار را انجام دهیم. اگر صاحب‌خانه وسواسی بود، ترجیح بر این است که با اطلاع‌دادن به او موجب زحمتش نشویم.

وقتی درآمد میزبان از راه حرام باشد

همۀ ما دربارۀ حلال‌بودن چیزی که می‌خوریم و استفاده می‌کنیم، حساس هستیم. دوست نداریم با خوردن مال نامشروع، خدای بزرگ را ناراضی کنیم؛ اما اگر جایی شک داشتیم که مال صاحب‌خانه از راه حلال به دست آمده یا حرام، لازم نیست به تردید خود اعتنایی کنیم؛ حتی اگر خودش دربارۀ رشوه‌گرفتن و... صحبت کرد، اگر باز هم مطمئن نیستیم همین خوراکی که برایمان آورده از راه حرام به دست آمده است، لازم نیست پرهیز کنیم. در جایی که تردید ما موجب تجسس، ایجاد بدگمانی در دیگران و متهم‌کردن انسان‌ها گردد یا سرآغاز وسواس باشد، به مرز حرام وارد می‌شود. این‌جا، جایی است که باید بگوییم احتیاط و حساسیت بیش از حد، به‌جای آن‌که زیبا و ستودنی باشد، نازیبا و ناپسند است. البته برای احتیاط می‌توان در موارد تردید، یک ـ پنجم آن غذا را بعد از مهمانی با هماهنگی دفتر مرجع تقلید هزینه کرد.

می‌رسیم به حالتی که به نحوی مطمئن می‌شویم همین غذا که برای ما گذاشته حرام است مثل اینکه علنی و روشن بگوید: «این همسایه من مراقب اموالش نیست. هندوانه را رها کرده بود جلو منزل و من هم برداشتم آوردم و برای شما قاچ کردم. راضی هم نیست ولی تقصیر خودش است.» در این موارد اگر هنوز خوراکی را میل نکرده‌ایم، خوردنش حرام خواهد بود. (حتی با قصد جبران) اما اگر بعد از خوردن چیزی به طور واضح متوجه حرام بودنش شدیم، مطابق جدول زیر عمل می‌کنیم:

جدول وظیفه ما در مورد مالی که مطمئن هستیم بخشی از آن حرام است

پوشش و حریم در مهمانی‌ها

خانواده‌هایی که عرف متفاوت دارند

در برخی خانواده‌ها ممکن است فامیل نزدیک را مَحرَم محسوب کنند، با نامحرم دست بدهند، آن را خلاف آداب دینی ندانند و امری عادی در نظر بگیرند. این‌ها دلیل بر آن‌که اجازه داشته باشیم شبیه آنان عمل کنیم نخواهد بود. در صورتی که معمول پوشش مهمانی‌های یک فامیل از حد شرعی کمتر است، این معمول‌بودن، موجب شرعی‌شدن آن پوشش نمی‌شود و باید حدود شرعی رعایت شود؛ البته به‌نحوی عمل کنیم که احترام دیگران تا جایی که ممکن است حفظ شود.

نشستن با نامحرم بر سر یک سفره، صحبت و شوخی

نشستن با نامحرم بر سر یک سفره، گفت‌وگوهای فامیلی و... تا زمانی که حدود شرعی رعایت گردد، اشکالی ندارد؛ اما شوخی می‌تواند مفسده‌انگیز و مصداق حرام باشد. این چند توصیۀ مشاوره‌ای (نه الزاماً شرعی) برای واردنشدن در اختلاط نادرست با نامحرم، می‌تواند کمکی برای رعایت مقصود خداوند باشد:

1. محترمانه، دلسوزانه و رسمی برخورد کنید و از شوخی با یک نامحرم خاص پرهیز نمایید. گفتن نکتۀ خنده‌دار در جایی که مخاطب شما یک جمع قرار دارد (نه فرد) که عموم آنان از محارم هستند (هرچند در میانشان نامحرم باشد)، اشکالی ندارد؛ ولی با یک نامحرم خاص شوخی نکنید.
2. از صحبت دربارۀ مسائل خصوصی افراد پرهیز کنید؛ زیرا چنین فضایی، نوعی ورود به حریم خصوصی و از جهتی، صمیمیتی خاص است. مهمانی‌ها، بستری برای حل مشکلات دیگران است؛ اما بیشتر اوقات، راهی دیگر (مثل معرفی یک مشاور مَحرَم) برای حل مشکلات افراد وجود دارد. البته جایی که تکلیف گریزناپذیر و ضروری بر گردن شما بود، ممکن است پی‌گیری آن بر شما واجب هم گردد؛ اما این حالت به‌ندرت برای افراد ایجاد می‌شود.

چه زیباست زندگی الهی که میان سفره‌های مهمانی، سیر و سلوک کنیم و به خدا نزدیک شویم!