تشخیص اختلالا ت یادگیری

نجمه‌سادات چاووشی

«اختلال خواندن» شایع‌ترین نوع اختلال یادگیری است و کودک در این اختلال در صحیح‌خوانی، رمزگشایی، سرعت و دقت خواندن و درک مطلب مشکل دارد. کندی در یادگیری پیشوندها، پسوندها، کلمات ریشه‌ای و دیگر فنون خواندن، از دیگر نشانه‌های اختلال است. همچنین کودک در یادآوری و فهم آنچه خوانده است مشکل دارد. در درک، فهم و تعبیر مفاهیم ضعف داشته و نمی‌تواند متن پیش روی خود را درست و صحیح بخواند. او خطاهای پایدار در خواندن دارد و معمولاً از خواندن با صدای بلند اجتناب می‌کند.

کودکانی که اختلال نوشتن دارند، در هجی‌کردن صحیح کلمات و دیکتۀ آن، در استفاده از گرامر ضعف دارند. دست خط بدی دارند و ممکن است در یک قطعۀ نوشتاری، یک کلمه مشابه را در جاهای مختلف متفاوت بنویسند. معمولاً از تکالیف نوشتنی اجتناب می‌کنند و تکالیف درسی خود را به کندی انجام می‌دهند و خطاهای ثابت در نوشتن دارند.

کودکانی که اختلال ریاضیات دارند، در استدلال یا محاسبات ضعیف هستند و مشکل دارند در مهارت‌های ریاضیات که نیاز به درک مفاهیم پایه‌ای دارد.

با توجه به تعاریفی که از دانش‌آموزان دارای مشکلات یادگیری گفته شد، به نظر می‌رسد معلمان از جمله اولین کسانی هستند که متوجه مشکل این دانش‌آموزان می‌شوند و پس از این‌که روش‌های گوناگون آموزشی را اجرا می‌کنند، به موفقیت چشم‌گیری نمی‌رسند.

پدیده‌های همراه

اختلالات خاص یادگیری، خود را در قالب پدیده‌هایی قابل مشاهده نشان می‌دهند. این پدیده‌ها، رفتارهایی هستند که هر روز در کلاس یا خانه دیده می‌شوند؛ مثلاً ممکن است این کودکان در تکلم نیز مشکلاتی داشته باشند و در پیداکردن کلماتی که بیانگر نظرشان باشد، به مشکل بربخورند یا به‌دلیل کنترل ماهیچه‌ای ضعیف، دست خط بدی داشته باشند.

انواع اشکالات املایی دانش‌آموزان

به‌طور کلی، اشکالات یا ناشی از محیط است و یا از خود فرد. از دیدگاه روان‌شناختی، می‌توان اشکالات املایی را ناشی از موارد زیر دانست:

ـ ضعف در حساسیت شنوایی؛ مثال: به‌جای «تار» می‌نویسد «کار».

ـ ضعف در حافظۀ شنوایی که سبب جاانداختن کلمات و حروف می‌شود.

ـ ضعف در حافظۀ دیداری (غلط‌نویسی حروف  هم‌صدا)؛ مثال: «طناب» و «تناب».

ـ ضعف در حافظۀ توالی دیداری (جابه‌جانوشتن حروف در کلمه)؛ مثال: «مادر» که «مارد» نوشته می‎شود.

ـ قرینه‌نویسی (آیینه‌نویسی)؛

ـ وارونه‌نویسی (چپه‌نویسی)؛

ـ عدم دقت (کم‌گذاشتن سرکج، تشدید، کم و زیاد گذاشتن نقطه و دندانه‌ها و...)؛

ـ نارسانویسی (عدم وضوح و خوانایی نوشته)؛

روشن است که با شناسایی سریع و به‌موقع مشکلات املایی، روند درمان تسهیل می‌یابد و از تثبیت ناتوانی یادگیری در کودکان و افت تحصیلی جلوگیری خواهد شد.

چرا مهم است که اختلالات یادگیری را تشخیص دهیم؟

پیشرفت تحصیلی کودک، تأثیر بسزایی برای اعتمادبه‌نفس و تصویر مثبت ذهنی او از خود دارد؛ به همین دلیل شکست نسبی یا مطلق تحصیلی در مدرسه، عامل خطر مهمی برای شکل‌گیری اختلالات روان‌پزشکی بعدی‌ست.

معمولاً این کودکان، اسیر یک چرخۀ هیجانی منفی می‌شوند. به این صورت که ناتوانی تحصیلی به احساس شکست و ناکامی، اعتمادبه‌نفس ضعیف، اضطراب، افسردگی و نقص در کفایت اجتماعی منجر می‌گردد که این موارد با توانایی کودک برای مشارکت فعال و مؤثر در امور مدرسه تداخل می‌کند و مشکل یادگیری کودک شدّت می‌یابد و تشدید اختلال یادگیری، باعث تشدید موارد فوق می‌گردد و وضعیت کودک بدتر و بدتر می‌شود.

به دلیل تمام موارد فوق، تشخیص کودکان با اختلال یادگیری، کمک بسزایی به کودک و خانوادۀ او می‌کند و عدم تشخیص و مداخلۀ مناسب، تأثیرات منفی جبران‌ناپذیری بر زندگی و آیندۀ کودک می‌گذارد.

شیوع و درمان اختلالات یادگیری

شیوع واقعی این اختلالات ناشناخته است و تخمین زده می‌شود که حدود پنج تا ده درصد کودکان سنین مدرسه، درگیر این اختلال باشند. اختلال خواندن از اختلالات دیکته و ریاضیات شایع‌تر است. در مواردی نیز به‌طور مختلط، ممکن است هر سه نوع اختلال دیده شود. اختلالات یادگیری در پسران شایع‌تر از دختران است. این نسبت در پسران، سه‌برابر دختران و گاهی پنج‌برابر است.

درمان اختلالات یادگیری

با انجام آزمون‌های تشخیصی، معلوم می‌شود که کودک در کدام زمینه‌ها با مشکل روبه‌روست و حدود یادگیری او چه اندازه است و این‌که مشکل یادگیری او، به کدامی‌ک از مسائل ادراک، حافظه، زبان و... مربوط می‌شود؛ سپس یک طرح آموزشی انفرادی (IEP) براساس زمینه‌های قدرت و ضعف کودک تهیه و تنظیم می‌شود.

آنچه باید معلمان و والدین بدانند

با حمایت درست و مداخلۀ مناسب، این کودکان می‌توانند در مدرسه موفق باشند. موارد زیر را در برخورد با آنان در نظر بگیرید:

ـ با کودک  صحبت کرده و به‌طور باز و آشکار او را از مشکلی که در زمینۀ یادگیری دارد مطلع کنید؛

ـ به او یادآوری نمایید که در یادگیری و آموزش نیاز به روشی متفاوت دارد؛

ـ نقاط قوت و استعدادهای او را بشناسید و برای پرورش آن‌ها، او را تشویق کنید؛

ـ او را همراهی کنید در روش‌ها و فنونی که برای کمک به یادگیری مؤثّر است؛

ـ تلاش‌هایش را برای رسیدن به موفقیت ارج نهید و حمایت کنید؛

ـ زمانی که او مشغول مطالعه است، برایش یک مدل و الگو باشید. شما هم یک روزنامه یا کتاب دست گرفته و مطلبی بخوانید یا یک متن یا نامه بنویسید؛

ـ انتظارات واقع‌بینانه از او داشته باشید؛

ـ بین والد و معلم لازم است همکاری و تعامل نزدیک وجود داشته باشد.

ـ زمانی که کودک شما می‌خواهد حرف بزند، به او گوش دهید.

ـ از او به‌دلیل مشارکت در انجام امور مدرسه و قابلیت‌های خاصش قدردانی کنید و تصدیق و تأییدش کنید؛

ـ با توسل به روش‌های رفتاری، انگیزۀ کودک را برای فعالیت‌های تحصیلی بالا ببرید؛

ـ در صورتی که مشکل توجه و تمرکز دارد، با مصرف به‌موقع داروهای تجویزشده از سوی پزشک، به کودک در بهبود توجه و تمرکز کمک کنید؛

ـ این کودکان نیازمند دارند که علاوه بر آموزش معمول کلاسی، در ساعاتی از روز تحت آموزش‌های خاص معلم تعلیم‌دیده قرار بگیرند؛

ـ در نظر داشته باشید که 75درصد کودکان اختلال یادگیری، نقص‌های قابل‌توجهی در مهارت‌های اجتماعی دارند. آموزش مهارت‌های اجتماعی را از آنان دریغ نکنید؛

ـ علاوه بر درمان اختلال یادگیری، باید اختلالات روان‌پزشکی همراه نیز تحت درمان قرار گیرند؛ مانند اختلال بیش‌فعالی، کم‌توجهی، اضطراب افسردگی و...