منطقۀ آرامش و زیبایی

احکام و آداب پوشش و لباس

حجت‌الله حاجی‌کاظم

آموزش،یکی از نیازهای ضروری انسان است.دین برای رشد انسان،برنامه ای ارائه کرده است وباتوجه به نقش آموزش،توصیه ها ودستورهایی نیز در این موضوع به ماعرضه میکند. دراین شماره،به نکاتی شرعی درباره مسئله آموزش میپردازیم.متاسفانه گاهی پدرومادرها،وظایف خودرا درحد نیازهای مادی و اولیه فرزندان محدود میدانند؛خواهید دید که چنین نیست!

لباسی برای زیباترشدن

برخی از ما تصور کرده‌ایم لباس در نگاه دین، چیزی است که باید فقط ساده باشد و تنها کارکردش هم، این است که زیبایی‌های انسان را مخفی کند. فکر می‌کنیم اسلام دینی‌ست که هدفش ایجاد محدودیت در زیبایی‌ست. جالب است بدانیم آن زمان که خدای بزرگ، نعمت پوشش را به پدر و مادر بشر حضرات آدم و حوا داد، دو نقش برای آن بیان کرد (اعراف، آیۀ 26):

• اول این‌که لباس، جاهایی را می‌پوشاند که دوست نداریم دیگران ببینند: «یُواری سَوْآتِکُمْ». همۀ ما دوست داریم که جنبۀ انسانی‌مان بیشتر از دستگاه‌های حیوانی‌مان دیده شود و لباس، این کار را به‌خوبی انجام می‌دهد. لباس مثل خداوند ستارالعیوب است.
• نقش دوم لباس در آن آیۀ شریفه، زیبایی و زینت آن است: «وَ ریشاً».

جایی که لباسِ خیلی زیبا پوشیدن موجب چشم‌هم‌چشمی و ناراحتی آدم‌های ضعیف‌تر نیست، باید زیبا پوشید. اصول کافی از امام صادق از قول امیرالمؤمنین (که سلام خدا بر آنان باد) نقل کرده که می‌فرمایند: «باید هر کدام از شما خود را برای برادر مؤمنش زینت کند؛ همان‌طور که زینت می‌کند برای غریبه‌ای که دوست دارد او را در لباسی نیکو ببیند.» و این یعنی مثلاً بانوی مؤمن «وظیفه دارد» در جلساتی که بانوان حضور دارند، بدون قصد تفاخر، درآوردن چشم‌ها و... لباسی زیبا بپوشد. این موضوع برای آقایان هم برقرار است. لباس زیبا اگر زیاده‌روی، فخرفروشی و... نباشد، انتشار جمال الهی‌ست و این، شایستۀ مسلمان خواهد بود که زیبایی بصری دیگر مسلمانان را (در جایی که عفت و... زیر سؤال نمی‌رود) رعایت کند. البته این موضوع، نباید موجب قانع‌نبودن به لباس‌هایی که داریم شود؛ بلکه فقط سلیقه داشته باشیم و آنچه را داریم یا الآن می‌توانیم بخریم، با سلیقه انتخاب کنیم.

دربارۀ لباس منزل و لباس برای همسر که تعبیرها بسیار عجیب است. بزرگان و حضرات معصوم(علیهم‌السلام) در منزل، لباس خوب و بلکه خوب‌تر از لباس خوب بیرون می‌پوشیدند. گاه به پوشیدن لباس رنگی در منزل اشاره شده است: «کُنَّا نَلْبَسُ الْمُعَصْفَرَ فِی الْبَیْتِ.» روایات دربارۀ داشتن چندین لباس اشکالی وارد ندانسته‌اند؛ البته این شرط را هم گفته‌اند که دچار اسراف نشویم و به‌ویژه نهی کرده‌اند از دور انداختن لباسی که چندبار پوشیده شده است.

حجاب، ورود به منطقۀ آرامش

کنار نقش زیبایی در لباس، حجاب نیز به‌طور جدی در دین مطرح است که به‌ویژه با گرایش‌های لیبرالیستی امروز برخی جوامع تعارض دارد. وقتی دربارۀ فلسفۀ حجاب حرف می‌زنیم، باید وظایف مردان را هم بگوییم. باید نقش حجاب در ایجاد عطش برای ازدواج به‌موقع را هم بگوییم. باید بیشترشدن و مطلوب‌بودن جذابیت‌های جنسی برای زوجین را هم بگوییم. باید این را هم بگوییم که با حجاب، دسترسی‌های آسان کم می‌شود و اگر کسی بخواهد به وصال دیگری برسد، در خود حس مسئولیت و تعهد بیشتری ایجاد خواهد کرد و بعد سراغ همسر مطلوب خواهد رفت. ای کاش مطالعات تجربی دربارۀ نقش‌های اجتماعی حجاب و احکام پوشش، بهتر انجام می‌شد تا عمق فواید احکام اسلامی را بیشتر می‌دیدیم!

هیچ آدم عاقلی، لبۀ پرتگاه را برای زندگی و آرمیدن استفاده نمی‌کند؛ حتی گاهی بدن ما هم اجازۀ راه‌رفتن بر لبۀ پرتگاه را نمی‌دهد. آن‌ها که می‌گویند: «بدون حجاب هم خود را از نگاه آلوده حفظ می‌کنیم»، توجه ندارند که حجاب، حداقل واردشدن در منطقۀ امن‌تر است. با حجاب، از لغزشگاه‌ها دور می‌شویم و با خیالی راحت‌تر در جمع نامحرمان قدم می‌گذاریم.

مسئله این است که بین همۀ آداب و اهداف دینی مرتبط با لباس، در فقه بیشتر به مواردی اشاره شده که خط قرمز است و باید توجه کنیم که لباس، اهداف و آدابی هم دارد که به آن‌ها اشاره‌ای شد.

پوشش‌هایی که بر بانوان و آقایان به‌طور مشترک ممنوع است

لباس غصبی

پوشیدن لباسی که متعلق به ما نبوده و صاحب آن راضی به استفاده از آن نیست، حرام است و اگر با آن نماز خوانده شود، نماز نیز باطل خواهد بود؛ حتی اگر جزئی از لباس غصبی باشد یا پول خرید آن غصبی بوده باشد.

لباس شهرت

لباسی که پوشیدن آن موجب انگشت‌نماشدن بین مردم شود، لباس شهرت و پوشیدن آن حرام است. این انگشت‌نماکردن، می‌تواند به‌دلیل نوع دوخت لباس، جنس، رنگ یا ترکیبی از این‌ها باشد؛ برای نمونه اگر کسی با لباس سامورایی‌ها به خرید برود، به‌نحوی که در آن محیط بسیار عجیب باشد، لباس شهرت پوشیده است. شاید یکی از حکمت‌های این حکم، آن است که نباید کاری کنیم تا در معرض غیبت قرار گیریم و زمینه را برای بدگویی بین مردم فراهم نماییم. روشن است که نگاه عرف در این موضوع، بسیار اثرگذار است. در جامعه‌ای که هیچ‌کس لباس کاغذکادویی نمی‌پوشد، ما نیز نباید بپوشیم؛ اما اگر خیلی از مردم می‌پوشند، لباس شهرت نیست.

لباس مختص جنس مخالف

بر مردان حرام است که اجزایی از لباس مختص بانوان را بپوشند و برعکس؛ برای نمونه اگر بانویی کمربند ویژۀ مردان بر لباس خود ببندد یا کفش مردانه بپوشد، در صورتی که این‌ها را معمولاً زنان نمی‌پوشند، مشمول این حکم است. این مورد هم به عرف وابسته است. در عرف جامعۀ ما برخی انواع کتانی، مشترک بین زنان و مردان است و در عمل مختص نیست؛ بنابراین از این جهت پوشیدن آن‌ها اشکالی ندارد.

در این حکم، فرقی بین پوشیدن بیرون خانه یا در خانه و خلوت نیست؛ حتی فرقی بین دیده‌شدن و نشدن در لباس‌ها نیز نیست. برای نمونه پوشیدن لباس زیر مختص زنان برای مردان و برعکس، حتی برای مدتی کوتاه حرام است. شاید یکی از دلایل این حکم، پرهیز از نشان‌دادن رفتارهای جنس مخالف در آدم‌هاست؛ چراکه بروز رفتارهای جنس مخالف، گاه از پوشیدن لباس مختص آنان آغاز می‌شود! قرار نیست نقش زن و مرد تغییر نماید.

لباس تهییج‌کننده در برابر نامحرم

اگر مدل، رنگ و... لباسی موجب شود که نوع نامحرمانی که آن را می‌بینند، به هیجان آمده و جلب توجه کند، پوشیدن آن حرام است. این مسئله هم به عرف وابسته است. مدل خیلی خاص لباس، برخی رنگ‌ها در آن و... نباید در مردان و زنان طوری باشد که نوع نامحرمان را به توجه و هیجان وادار کند.

لباس مختص کفار

پوشیدن لباس‌هایی که فقط کفار از آن‌ها استفاده می‌کنند، حرام است؛ بنابراین لباس‌هایی که مخصوص هندوها، مذاهب خاص کفر و... است، برای مسلمان ـ چه مرد و چه زن ـ حرام خواهد بود. البته پوشیدن لباس مشترک بین مسلمان و کافر، اشکالی ندارد.

ارتباط احکام نگاه و احکام پوشش

گرچه در این دو بخش احکام مسئله‌های متفاوتی وجود دارد، اشتراکاتی از نظر ماهیت دارند. اصل بر این است که نگاه‌کردن ما به یک‌دیگر ممنوع نباشد و اگر نگاه کردیم و دیدیم که نباید نگاه می‌کردیم، چشم ببندیم. وقتی به مرد یا زن می‌گویند که به فلان ناحیه از جسم نامحرم نگاه نکن، به طرف مقابل هم می‌گویند که بپوشان. این موجب می‌شود در شرایطی که طرف مقابل رعایت می‌کند، بتوانیم در تعامل با او، به وی نگاه هم کنیم و ارتباط چشمی پاک برقرار باشد. حتی وقتی به بانو می‌گویند به قسمت‌هایی از بدن مرد نامحرم که معمولاً پوشانده می‌شود نگاه نکن (مثل سینه)، از طرف دیگر به مرد هم دستور می‌دهد که این نواحی را بپوشان. حال اگر زن یا مرد در پوشش رعایت نکرد، به طرف مقابل می‌گویند که نگاه نکن.

الان کجای احکام هستیم؟

از آن جهت که در احکام فقهی معمولاً به خط قرمزها پرداخته شده، رنگ احکام مرتبط با لباس، بیشتر دربارۀ میزان پوشش و حجاب است. این سرفصل‌ها در احکام پوشش و لباس به هم نزدیک است:

در شمارۀ بعد، میزان پوشش بانوان در برابر نامحرم و محرم بررسی خواهد شد و به برخی از نکات دربارۀ نگاه نیز خواهیم پرداخت.