نوع مقاله : مشاوره
کلیدهای رفتار با فرزندان در فصل پر تلاطم نوجوانی
رابطه با جمهوری های استقلال یافته!
رقیه رضاپور
وقتی پای صحبت پدر و مادرها می‌نشینیم، نارضایتی از نوجوان‌شان بیش از هر چیز دیگری جلب توجه می‌کند. بیشتر والدین به‌دلیل ناآگاهی از روش‌های رفتاری و عدم اطلاع از شرایط فیزیولوژیکی و روانی نوجوان، درگیر چالش‌های متعددی با فرزندشان می‌شوند. در این دورۀ مهم، فرد دنبال یافتن هویت و تعریف باورهای اساسی خود است، به شدت تمایل به حفظ استقلال دارد و هر مخالفتی می‌تواند او را از کوره به‌دربرد. البته ناگفته پیداست که تربیت در دوران کودکی، نقش اساسی در چگونگی کیفیت دورۀ نوجوانی او خواهد داشت؛ فرآیند زنجیرواری‌ست که از دوران پیش از بارداری مادر آغاز می‌شود و با تولد فرزند، شکل کاربردی به خود می‌گیرد. در مواجهه با نوجوان، دیگر روش‌هایی مانند غُرزدن، تنبیه‌کردن، نصیحت‌کردن و حق‌السکوت‌دادن، مؤثر نیست. نوجوانی دورۀ تعیین‌کننده‌ای‌ست که اگر والدین هوشیار، بیش از هر شخص دیگری به فرزندشان نزدیک باشند، او تمایل بیشتری به استفاده از تجربیات آنان خواهند داشت.
روش‌های رفتاری مؤثر با نوجوان
۱. برای درک‌شدن باید با نوجوان‌تان هم‌دلی کنید
متأسفانه نوجوانان در ارتباط با بزرگ‌سالان، ذهنیت مثبتی ندارند! آنان تصور می‌کنند که بزرگ‌ترها همیشه سر جنگ دارند؛ به همین دلیل اغلب در حالت تدافعی به سر می‌برند. پیش‌داوری‌های منفی آن‌ها، مثل «بی‌فاید‌ه است و آن‌ها حرف تو را نمی‌فهمند» باعث می‌شود در ارتباط با والدین، احساس حقارت کرده و دردسرهای بی‌شماری درست کنند. اگر دوست دارید به فرزندتان کمک کنید تا دست از این پیش‌داوری‌های منفی بردارد، حتماً در مراوده با او از جملاتی مثل «درکت می‌کنم» بیشتر استفاده کنید. درک‌کردن آن‌ها، به این معنی نیست که دربارۀ هر موضوعی با آنان موافق هستید. اگر این جمله را به‌کرات استفاده کنید، خودشان به تمایز بین «درکت می‌کنم» و «موافق هستم» پی خواهند برد. به این ترتیب به نظر فرزندتان نیز احترام می‌گذارید. حفظ احترام فرزند، تأثیر خوبی در روابط با فرزندتان خواهد داشت. اگر نوجوان‌تان کاری مخالف نظر شما انجام داد و برای‌تان سخت بود که درکش کنید، فقط بگویید احساسی را که دربارۀ آن عمل دارد درک می‌کنید. اگر می‌خواهید نارضایتی خود را از عمل‌کرد او بیان کنید، اعتراض‌تان را در قالب کلماتی بیان کنید که او احساس نکند، سرزنشش می‌کنید.
۲. درخواست‌‌تان را در قالب سؤال بیان کنید
دستوردادن به نوجوان برای انجام آنچه می‌پسندید، این احساس را به او مخابره می‌کند که به نظر و احساس او هیچ اهمیتی نمی‌دهید. برای یک‌سوکردن خواستۀ فرزندتان با خواستۀ شما، بهتر است خواسته‌تان را در قالب سؤال بیان کنید؛ برای مثال «دربارۀ انجام این کار چه حسی داری؟» خیلی بهتر از این است که بگویید «باید این کار را انجام بدهی.» سؤالات شما گزینه‌های بهتری را در اختیار نوجوان قرار می‌دهد. البته حواس‌تان به لحن سؤال هم باشد؛ زیرا خیلی روی جوابی که قرار است بگیرید، اثر می‌گذارد.
۳. جایزه‌دادن را فراموش نکنید
جایزه‌دادن نتیجۀ بهتری از تنبیه دارد و باعث می‌شود نوجوان حس رضایت از خود را تجربه کند. وقتی از دست فرزندمان بابت انجام‌ندادن تکالیفش ناراحت هستیم، نوجوان به‌خاطر پیش‌داوری منفی‌ای که دارد، انتظار تنبیه دارد؛ پس دست نگه‌دارید و سعی کنید بیشتر روی نقاط قوتش تمرکز کنید. به او جایزه بدهید. مثل وقتی که مسئولیت‌پذیری‌اش را می‌بینید، رفتار محبت‌آمیزی با او داشته‌باشید و تحسینش کنید. البته وقتی حرف از جایزه به میان می‌آید، بیشتر والدین فکر می‌کنند، منظور فقط پول و هدیه است؛ اما در حقیقت جایزه می‌تواند پختن غذای موردعلاقه‌اش، در آغوش گرفتن و بیان کلمات محبت‌آمیز به او باشد. البته اگر وضع مالی خوبی دارید، بد نیست دست به جیب هم بشوید!
۴. «نه»گفتن به نوجوان را متوقف کنید!
«نه»گفتن همیشگی پدر و مادرها به خواستۀ نوجوان، یکی از پرتکرار‌ترین شکایت‌های فرزندان است. در جایگاه پدر و مادر اگر به هر درخواست نوجوان‌تان «نه» بگویید، درواقع بین خودتان و او دیوار بلندی می‌کشید و وی از شما دور می‌شود. اجابت بیشتر خواسته‌های فرزندتان، مشکلی پیش نمی‌آورد؛ مثل وقتی که فرزندتان از شما درخواست خرید کفش نو می‌کند؛ اما اگر نوجوان‌تان درخواستی دارد که شما با انجامش زیاد موافق نیستید، به او بگویید نیاز دارید درباره‌اش فکر کنید. اگر به انجام کاری رضایت می‌دهید، مطمئن شوید که موافقت شما شرطی نیست. مثل وقتی که در مواجهه با درخواست نوجوان‌تان بگویید: «اجازه داری انجامش بدهی، به شرط این‌که...» این عبارت مثل این است که بگویید: «بله،...؛ ما نه.» این‌گونه اجازه‌‌دادن‌ها، نه برای شما و نه برای فرزندتان نتایج خوش‌آیندی ندارد. اگر دربارۀ عمل‌کرد فرزندتان نگران هستید، دل‌واپسی‌هایتان را رودررو با او در میان بگذارید.
۵. گفتنِ «لطفاً» و«متشکرم» واجب است!
اگر انتظار دارید فرزندتان به شما احترام بگذارد، باید احترامش را حفظ کنید. از کلمات «لطفاً» و «متشکرم» زیاد استفاده کنید. رفتار محترمانه باعث می‌شود که فرزندتان به موفقیت‌های چشم‌گیری در جامعه برسد. بر دوستان نوجوان‌تان نظارت کنید تا با افراد مؤدبی رفت‌و‌آمد کند. البته باید پیش از دورۀ نوجوانی به فرزندتان در دوست‌یابی کمک کنید تا در دورۀ نوجوانی در این امر مهم، از چارچوب‌ها تخطی نکند. وقتی بابت کمکی که به شما می‌کند از او تشکر می‌کنید، به او یاد می‌دهید که قدرشناس باشد و محترمانه با شما رفتار کند.
۶. به نوجوان نشان دهید که دوستش دارید
«دوستت دارم» معجزه می‌کند و فقدان آن نیز متأسفانه فرزندتان را به دردسرهای زیادی می‌اندازد. وقتی نوجوان‌تان از عشق غیرمشروط شما به خودش آگاه باشد، مطمئن باشید در هر شرایطی، اولین کسی که از او کمک خواهد خواست، شما هستید. خیلی از پدر و مادرها می‌گویند: «خُب معلوم است که ما فرزند خود را دوست داریم.» اما فراموش می‌کنند که نوجوان‌شان نیاز دارد لفظ «دوستت دارم» را با گوش خودش بشنود. گفتن «دوستت دارم» به نوجوان، اعتمادبه‌نفس او را افزایش می‌دهد. سعی کنید آنان را بیشتر در آغوش بگیرید و با بیان عبارت‌هایی مانندِ «به تو افتخار می‌کنم»، «تو فرشتۀ منی»، «تو هدیۀ خدا به منی» و... تکیه‌گاه مطمئنی برای نوجوان‌تان باشید.
۷. نوجوان‌تان را تشویق و تحسین کنید
در دورۀ نوجوانی، فرزندتان انگیزه‌ای فزاینده برای امتحان کارهای جدید دارد؛ اما متأسفانه هرچه بزرگ‌تر می‌شود، تمایلش به تجربۀ کارهای جدید کمتر می‌گردد؛ بنابراین او را تشویق کنید که تا رسیدن به هدفش دست از تلاش برندارد. به او گوش‌زد کنید که ممکن است شما به‌عنوان پدر و مادر راه‌حل را ندانید؛ اما مطمئناً، تسلیم‌شدن به این معنی‌ست که هیچ‌وقت شانس یافتن راه‌حل را نخواهید داشت. برای انگیزه‌دادن به فرزندتان، از موفقیت‌های قهرمانان محبوبش تعریف و به او یادآوری کنید که موفقیت، به‌معنی مصربودن دربارۀ آن چیزی‌ست که باور دارد؛ حتی اگر مجبور شود بیشتر از دیگران کار کند. به فرزندتان یاد بدهید که نتیجه مهم نیست و همین که وظیفه‌اش را به نحو اسحن انجام بدهد، عالی‌ست. همین‌طور بر جنبه‌های مثبت اعمال و رفتار نوجوان‌تان تأکید و به او کمک کنید خوبی‌هایش را ببیند. به او بگویید که واقعاً منحصر‌به‌فرد است. تحسین فرزندتان، باید در راستای علایق او باشد؛ مثلاً اگر از گل و گیاه لذت می‌برد و زمان زیادی را در باغچه به سر می‌برد، به او بگویید: «با کمک تو می‌توانیم گل‌خانۀ زیبایی هم در اتاق پذیرایی داشته باشیم!»
قبل از این‌که به رخت‌خواب بروید، از خود بپرسید که آیا امروز فرزندتان را از محبت خویش سیراب کرده‌اید. اگر جواب‌تان منفی است و حتی کدورتی هم بین شما به وجود آمده، هنوز هم دیر نشده است؛ برایش نامه‌ای محبت‌آمیز بنویسید تا وقتی صبح بیدار می‌شود، غافل‌گیرش کنید.
)